Старая Апанасіха ехала ў горад ці не ўпершыню ў сваім жыцці на такой шыкоўнай іншамарцы. Кацілася тая па шашы роўна-плаўна, за акенцам легкавушкі праносіліся некалі дужа знаёмыя мясціны, і, гледзячы на ўсё гэта сёння, бабулька цяжка ўздыхала:
— Божа! Не пазнаю… Нічога не пазнаю… А куды ж хаты падзеліся? Тут жа, Віцька, некалі вёска была… Халочча, здаецца?.. Ага, яно… Адны дрэвы…
з-за кустоў вунь нічога не відаць… Што, хіба ўсе хаты і праўда закапалі? Не брэшуць людзі?
Яна глядзела на зяця Віктара, які кіраваў іншамаркай, неяк разінуўшы рот. Той дзівіўся:
— А вы што, маці, хіба не ведалі раней, што і Халочча няма, і Ліпы, і іншых вёсак? Думалі, з вамі нехта жартуе? Так, так… Гэта праўда. Балючая, аднак нічога не паробіш: Чарнобыль набедакурыў…
Апанасіха, падбіваючы пасмачку сівых валасоў пад хустку, шчыра прызнавалася:
— Чула, чула, зяцёк, але ж не верылася: як жа так, думалася, каб вёску ўзяць ды пахаваць? Яна ж не чалавек… А яно атрымліваецца, што і хаты закапаць можна… Там, відаць, на тым свеце, усім месца хапае…
Далей ехалі моўчкі. Апанасіха сядзела спераду, прышпіленая рамянём бяспекі, і ўжо не вадзіла, як раней, па баках галавой: хопіць, наглядзелася ўсяго, можа, і лішняга нават, бо ажно галава разбалелася. Яно ж і праўда: такія вёскі тут некалі паабапал дарогі стаялі прыгожыя! Вока радавалі хаты, акуратныя парканчыкі, купкамі стаялі людзі, аб нечым весела гаманілі… Ішло, адным словам, жыццё… А цяпер — ціха… Нават сабакі не ўбачыш…
“І ў нас, відаць жа, тая радыяцыя ёсць, — разважала старая, — аднак хаты не чапаюць… І слава Богу!.. Ці скора ўжо той горад? Хутчэй бы горад, каб усяго гэтага не бачыць…”
Апанасіха глядзела на роўную стужку асфальта, які імгненна знікаў пад коламі легкавіка, нібы наматваўся на іх, і думала цяпер толькі пра Пецьку, малодшага свайго сына, які жыве цяпер у Маскве і вось запатрабаваў, каб прывезлі яе, значыць, у горад да дачкі Веры і зяця Віктара. “Ён хоча на цябе паглядзець, маці! — патэлефанавала дачка. — Пецька паставіў скайп, прымусіў гэта зрабіць і нас, цяпер сядзі ў кватэры і размаўляй па камп’ютары, як у тэлевізары ўсё бачна… Ён будзе цябе бачыць, ты — яго… Зразумела? Так што збірайся, мама… Віцька за табой прыедзе ў нядзелю… Сядзі дома і чакай…”
Апанасіха папрасіла суседзяў, каб прыглядалі за хатай, сказала тым, што паедзе з сынам “па нейкаму скальпелю размаўляць”. I вось цяпер, як паненка тая, едзе ў шыкоўнай легкавушцы, каб паказаць сябе сыну і паглядзець на яго. Мог бы, разважала старая, і сам прыехаць, на Радаўніцу вунь сцякаюцца ўсе з белага свету людзі, а Пецька і носа не паказвае. Як з’ехаў пасля арміі ў Маскву, дык і слыхам не чуваць. Гадоў пятнаццаць, не інакш, прайшло. Пісьмы пісаць сынок лянуецца, а тэлефона ў маці няма, так і жывуць у невядомасці адзін пра аднаго.
Апанасіха нават пачала пабойвацца, што не пазнае сына, калі ўбачыць яго на тым экране, пра які казала дачка. Змяніўся, канешне ж. Памужнеў, пасталеў, мусіць. А мо худы, што леташняя трэска? У той жа Маскве, кажуць, надта ўсё дорага, а Пецька хіба змог прыстасавацца дзе, каб вялікія грошы зарабляць? Наўрад. Тады яшчэ, даўно хваліўся, што на трактары працуе, быццам на тым заводзе, дзе робяць аўтамабілі: скрынкі развозіць з дэталямі і стружку такарную ад станкоў забірае. Бяды тае — няхай і трактарам кіруе, абы яму было добра. Аднак жа злосць на Пецьку яна мела, і вялікую: прыкласці калі шчыра руку да сэрца, дык і нарадзіла яна яго позна, каб пад старасць апора была. Толькі для гэтага. Ведала ж, Панас доўга не працягне, у яго розных хвароб набралася жменя, Пецька б і памог дажыць ёй век. А Пецька той ветрагонам аказаўся: сёння — тут, заўтра — там. Толькі пяткі яго і бачыла маці. Цяпер вось і агарод садзіць трэба, і дровы нарыхтоўваць, і пятае-дзясятае, а бабулі прыходзіцца дзе самой упраўляцца, а дзе прасіць людзей. Толькі ж і людзей цяпер тых у вёсцы можна па пальцах пералічыць. Старыя адыходзяць адзін за адным, больш маладзейшыя глядзяць у чарку, з-за бутэлькі той свету белага не бачаць. Жыві, як хочаш, Апанасіха! Тут, праўда, дачка Верка з зяцем не забываюць, грэх слова пра іх сказаць кепскае. Іншыя ж дзеці яе — Міхась, Валерык і Паліна — жывуць далёка, ва Украіне, у Керчы, ля мора, бываюць рэдка. А Змітрок, які атабарыўся ў Харкаве, кожны год браў адпачынак у верасні — каб маці выкапаць бульбу. Але Змітрака не стала, і хоць ён быў сярэдні сын, не стары яшчэ, асабліва нічым не хварэў, але не пашанцавала яму — памёр: паслізнуўся неяк ўзімку, ударыўся галавой аб лёд, і праз два тыдні чалавека не стала.
А Пецька хоць бы калі прыехаў капаць бульбу. “І чаму так бывае, — думалася іншы раз старой Апанасіхе, — што і матка адна, і бацька адзін, а дзеці такія розныя бываюць? Шалапут, адным словам, Пецька-масквіч. Гультай. “Відаць, там толькі па рэстаранах і ходзіць,” — іншы раз думала пра малодшага сына Апанасіха. І хоць мела на яго затоеную злосць, і хоць ставілася да Пецькі іншы раз нялюба, усё ж і радавалася старая, што паскрэбак ні дзе-небудзь жыве, а ў самой Маскве. Там, мусіць, і Крэмль той блізка ад яго? Уцясаўся ж неяк Пецька туды! Малайчына. Тады хай ужо будзе і так. А калі якая тут нявыкрутка, зяць Віцька выручыць. Пашэнціла хоць з ім. Ды і чужыя людзі, хоць і пабурчаць-пакасувурацца, у бядзе не пакінуць, дапамогуць тое-сёе зрабіць па гаспадарцы.
Апанасіха прыгадала, як прыйшла яна першы раз на бацькоўскі сход у сярэднюю школу. Тут трэба сказаць, што Пецька васьмігодку скончыў дома, у Званцы, а за атэстатам аб сярэдняй адукацыі яму давялося хадзіць у суседні Ільіч. І вось класны кіраўнік, сустрэўшы тады Апанасіху, нічога ні пра чога, пацікавілася ў яе: ”А вы, бабулька, да каго?” Зніякавела крыху жанчына, але і не разгубілася асабліва, а горда адказала: “Я маці Пецькі!..” Не сказала толькі класнай, што нарадзіла яго, блазнюка, ажно ў сорак пяць год… Ды яно і так, пэўна ж, усё было зразумела.
Госцю сустрэлі амаль урачыста: дачка пацалавала маці, дамагла ёй распрануцца, прайсці ў пакой, а ўнукі Алесь і Святлана запляскалі, бы малыя дзеці, у ладкі, а тады таксама чмокнулі бабулю па чарзе ў шчаку. Тут жа цёрся і праўнук Восіп, зусім яшчэ карапуз. Калі селі за стол, Восіп пахваліўся бабулі, што быў у лялечным тэатры і бачыў там вялікага амура, які лётаў у паветры. “Вось так!”— і ён выбег з-за стала, паказаў правай ручкай, як той амур лятаў. Бабуля яму не паверыла, але пагадзілася: можа, цяпер і сапраўды рыбы тыя ўжо лятаюць, бо час такі, калі ўсё можа быць. Вера патлумачыла маці, што Віктар надоечы купіў у краме вялікага амура, той саскаўзнуўся са стала на кухні, залаташыў хвастом па падлозе, і ўсё гэта бачыў малы. Таму і запомніў рыбіну. А хто там лятаў у тэатры — вядома ж, цацка гумавая, мабыць, для яго гэта быў усё роўна амур.
— Падрыхтаваліся, набіраю Пецьку! — падаў каманду Віктар, і ўсе скіравалі свае позіркі на экран манітора, на якім неўзабаве і паказаўся малодшы сын старой Апанасіхі. Сядзеў ён таксама за сталом, на якім тырчэла рыльцам угору пляшка гарэлкі, талерак з закуссю відаць не было, толькі рыльца, а сам Пятро быў у чорным касцюме, белай сарочцы і пры гальштуку. Гальштук старая добра не разгледзела, не было калі, яна адразу ж скіравала свой пагляд на твар: ці намнога змяніўся сын пасля таго, як бачыла яго апошні раз, ці пазнала б на вуліцы?..
— Пазнала б, яй-бо!.. Пазнала б! — гукнула маці і чамусьці тужэй падціснула хустку на шыі, а калі сын павітаўся, адказала яму: — Ну здароў, здароў, Пецька… — І не дала таму больш слова прамовіць: — Чаму ж ты не едзеш, сынок? Нешта ты схаваўся за гэтую штукенцыю, як арціст які, як Кручкоў? Цябе ж па етаму скальпелю… ці як ён, халера, завецца…
Вера падказала:
— Па скайпу, па скайпу, мама…
Але старая ўсё роўна не магла запомніць і вымавіць падказанае слова, яно падалося ёй занадта цяжкім, таму працягвала казаць далей, не ўжываючы больш яго:
— Дык і кажу ж: цябе ж па гэтаму целявізару не пагладзіш, не пацалуеш, дыхання твайго, сынок, не пачуеш, не-а… Я і вачэй тваіх добра не бачу… Углядаюся — і не бачу… У цябе бацькавы, Панасавы, вочы былі… Панасавы вочы помню, твае — не… Прыехаў бы калі-небудзь, сынок… Я не прашу ўжо цябе памагаць мне, людзі, дзякуй Богу, пакуль ёсць у нашай вёсцы жывыя, то выручаць… Дзякуй во і Верцы з зяцем Віктарам… А ты б праехаў той дарогай, як я сёння пракацілася, і не пазнаў бы нічога паабапал яе… Усё змянілася… Шкада, вельмі шкада, па гэтаму целявізару не пакажаш табе ўсяго, што я сёння бачыла… Не пакажаш хат, якія закапалі… Не пакажаш калодзежа, з якога я ваду чэрпаю… Вулку нашу, па якой ты хадзіў, не пакажаш… Прыедзь, сынок, паглядзі на свае вочы… За родную клямку патрымайся… Во, успомніла!.. — Старая раптам адвярнулася ад сына, паглядзела на Віктара: — А чаго гэта мы карткі са сцяны не ўзялі, каб яму ў Маскву паказаць? І я забылася. Во галава мая садовая!..
— Мама, даруй, — схіліўшы галаву, раптам ціха прамовіў Пецька.
— А? Ты нешта сказаў, Пецька? — пастаралася бліжэй паднесці вуха да манітора Апанасіха, але тады яна не бачыла сына, і тады старая зноў села так, як і сядзела: усутыч з экранам.
— Ён папрасіў прабачэння, — падказала дачка. — У цябе, мама, папрасіў…
— Дык ты калі прыедзеш, сынок? — нібы не чуючы дачкі, упілася ў Пецькаў твар старая. — А то памру — і не дачакаюся… Прыедзь, сынок… Ці мо табе грошай выслаць на дарогу?
— Не трэба грошай, — няпэўна адказаў Пецька. — Знойдзем… Я прыеду, мама…
— Абяцаеш? Не брэшаш?
— Абяцаю. А цяпер давайце падымем келіхі за нашу сустрэчу, — прапанаваў Пецька і падняў сваю чарку.
Тое ж самае зрабілі ў Верчанай кватэры. Пецька пераканаўся, што не адзін трымае пітво ў руцэ, і паўтарыў:
— За сустрэчу! Мама! Верка! Віктар! Сашка! Светка! І хто там яшчэ?.. Толькі чуб бачу… Хто там такі, а?..
— Восіп я, — адказаў сам за сябе малы і працягваў займацца сваімі справамі каля стала.
— І Восіпа прыеду пагляджу… Ну, за сустрэчу!..
Выпілі. Апанасіха бачыла, як яе Пецька закусваў скрыльком сала, апетытна падносячы яго да рота, і падумала: “Дык сала ж і ў нас ёсць. Ці там мо смачнейшае? Толькі хто ж яго ведае, якое яно, сала, там, дзе нас няма…”
Вярталася Апанасіха дадому ў той жа дзень надвячоркам. Нагаварылася з Пецькам, і на душы ў яе было светла і радасна. Абяцаў прыехаць сынок, значыць. Нарэшце. Што ж, яна будзе чакаць.
Старая зноў успомніла Пецьку ў чорным касцюме, у белай кашулі, пры гальштуку. Быццам і пабачыліся сёння, быццам бы і не. Усё роўна як з тэлевізарам пагаманіла. Ці мо гэта ёй прыснілася ўсё? Ды і нешта ён адзін быў за сталом… А дзе жонка, дачка?..
Ужо перад самай вёскай Апанасіха папрасіла зяця:
— Віця, дык як тая штукенцыя называецца, па якой я з Пецькам пераглядалася? А то спытаюць суседзі, а я і не знайду, што адказаць.
Віктар усміхнуўся, ціха, але выразна прамовіў:
— Скайп. Запомніце?
Апанасіха спярша кіўнула, паабяцала запомніць, а тады рашуча махнула рукой:
— А навошта запамінаць?! Мне яно, адчуваю, больш не спатрэбіцца, тое слова. Буду лепей Пецьку, блазнюка свайго, чакаць — ды і ўся радасць...
Пра тое, чаму ж гэта Пецька сядзеў адзін за сталом, яна папытае ў яго, калі прыедзе…
