Яшчэ Францішак Багушэвіч казаў: «Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі! Пазнаюць людзей ці па гаворцы, ці па адзежы, хто якую носе; ото ж гаворка, язык і ёсць адзежа душы».
21 ЛЮТАГА адзначаецца Міжнародны дзень роднай мовы. Ён з’явіўся ў 1999 годзе згодна з рашэннем Генеральнай канферэнцыі ЮНЕСКА ў мэтах садзейнічання прызнанню і выкарыстанню родных моў ва ўсім свеце. Паводле звестак ЮНЕСКА, сёння існуе каля 6 тысяч «жывых» моў. Але палова з іх знаходзіцца на мяжы знікнення. На 96 працэнтах моў размаўляе толькі 4 працэнты насельніцтва. Штогод вымірае каля дзясятка моў!
«Моўная праблема існуе ў многіх краінах свету. І, на жаль, многія мовы і сёння знікаюць, — кажа Тадэвуш Стружэцкі, намеснік міністра культуры. — Так склалася гістарычна, што большая частка нашага насельніцтва не ўжывае альбо рэдка ўжывае родную мову. Безумоўна, патрабуюцца высілкі ўсіх дзяржаўных, грамадскіх органаў, практычна ўсяго грамадства, каб сваю мову захоўваць, падтрымліваць, папулярызаваць».
Па ініцыятыве Міністэрства культуры ў 2010 годзе быў распрацаваны план мерапрыемстваў па пашырэнні і папулярызацыі выкарыстання беларускай мовы ў жыцці грамадства. Дакумент зацверджаны ў Адміністрацыі Прэзідэнта, у Савеце Міністраў. Сёння для Міністэрства культуры, як і для большасці арганізацый культуры, моўнай праблемы не існуе! Іншая справа, як шырока мова выкарыстоўваецца ў паўсядзённым жыцці. Сістэма дзейнасці Міністэрства культуры скіравана на падтрымку і папулярызацыю беларускай мовы. Пацверджанне таму — уся заканадаўчая і нарматыўная база ў сферы культуры распрацавана і прынята на беларускай мове. Справаводства міністэрства таксама вядзецца на роднай мове.
«Ёсць праблема псіхалагічнага плана. Практычна абсалютная большасць нашых людзей валодае беларускай мовай, гатова яе ўжываць, але ў кожнай канкрэтнай сітуацыі не гатова ёю карыстацца. Думаю, што гэта наша агульная праблема, праблема нашага грамадства. Беларуская мова павінна ўвесь час гучаць у СМІ, па радыё, тэлебачанні. Ёй павінны карыстацца кіраўнікі розных узроўняў», — лічыць Тадэвуш Стружэцкі.
«Беларуская мова можа паспяхова выкарыстоўвацца ва ўсіх сферах: ад побытавай да высокіх камп’ютарных тэхналогій. Нягледзячы на праблемы з яе выкарыстаннем у большасці афіцыйных сфер ужытку, беларуская мова сёння пранікае туды, дзе ў папярэдні перыяд яе не было. Гэта — інтэрнэт-камунікацыі і канфесійная сфера, дзе беларуская мова выкарыстоўваецца як рэальны сродак зносін», — такой думкі прытрымліваецца дырэктар Інстытута мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы НАН Беларусі Аляксандр Лукашанец.
Што рабіць, каб беларуская мова заняла тое месца, якое яна павінна заняць? Мабыць, пачынаць трэба з сям’і, са школы. Напрыклад, беларускую мову павінны прапагандаваць людзі паспяховыя, аўтарытэтныя, паважаныя і прыгожыя. Так лічыць Аляксандр Лукашанец. «Калі мы бу- дзем рэгулярна чуць беларускую мову ад такіх прадстаўнікоў нашага грамадства, тады ўсе астатнія пачнуць больш ахвотна карыстацца беларускай мовай».
Радуе, што нямала прыкладаў па прапагандзе беларускай мовы дэманструюць рэлігійныя арганізацыі. Так, у храмах Рымска-каталіцкай царквы Беларусі набажэнствы вядуцца пераважна на беларускай мове, выходзяць на ёй сродкі масавай інфармацыі. Беларускім Экзархатам прыкладаюцца намаганні для пашырэння выкарыстання роднага слова ў праваслаўных храмах. З 1989 года была створана Біблейская камісія пры БПЦ, якую ўзначальвае Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі Філарэт, Патрыяршы Экзарх усяя Беларусі, з мэтай перакладу Святога Пісання на беларускую мову. Вядзецца распрацоўка і багаслоўскай тэрміналогіі на нашай роднай мове.
На жаль, у 2011 годзе пабачылі свет усяго 940 найменняў кніг і брашур на беларускай мове. Гэта 8,5 працэнта ад усяго выдадзенага! Беларуская мова дастаткова шырока прысутнічае ў школах. Там праводзяцца тэматычныя урокі, лекцыі, семінары, навукова-практычныя канферэнцыі, звязаныя з імёнамі вялікіх песняроў, літаратурныя гасцёўні, праходзяць творчыя сустрэчы дзяцей і моладзі з фалькларыстамі, народнымі майстрамі, навукоўцамі, пісьменнікамі. Разам з тым у адрас Міністэрства адукацыі гучыць частая крытыка, што зніжаецца колькасць класаў і школ з беларускай мовай навучання. «Але вызначэнне статуса школ, класаў па мове навучання здзяйсняецца згодна з рашэннем мясцовых органаў улады і ў адпаведнасці з заявамі законных прадстаўнікоў вучняў — бацькоў. На жаль, яны часта вядуць дзяцей у першы клас з рускай мовай навучання. Таму і зніжаецца колькасць класаў з беларускай мовай навучання, і нават устаноў адукацыі. Тое ж самае тычыцца і дзіцячых садкоў», — патлумачыла Ірына Булаўкіна, вядучы спецыяліст інфармацыйна-аналітычнага ўпраўлення Міністэрства адукацыі.
Праўда, у Беларусі беларускамоўных школ усё ж больш, чым рускамоўных! Беларускамоўных 52 працэнты, рускамоўных — 45. Але беларускамоўных больш за кошт сельскай мясцовасці, за кошт малакамплектных устаноў адукацыі. Усяго у краіне 3429 устаноў агульнай сярэдняй адукацыі, з іх у 1782 выкладанне ідзе на беларускай мове, а ў 1515 — на рускай. Выходзіць, беларуская мова жыве па традыцыі за кошт вёскі!
Вера ГНІЛАЗУБ, «БН»
