Пра гэта ўспомнілася не выпадкова, а ў сувязі з некаторымі апошнімі падзеямі ў нашым агульным жыцці. І ўспомнілася пасля таго, як меўся апошнім часам праехаць па некаторых раёнах, каб наведаць сваіх даўніх таварышаў. А іх за шмат гадоў вандровак па роднай зямлі ў мяне нямала, чым, безумоўна, даражу і ганаруся. І паўсюль — ад Палесся да самых аддаленых куткоў Віцебшчыны, ад Белавежскай пушчы да ўсходніх раёнаў Магілёўшчыны — праца. Хлеб убраны, звезены куды трэба… Дарогі цудоўныя, не тыя калдобістыя, што былі гадоў
20—30 таму… Аграгарадкі, многія вёскі з новым абліччам… І галоўнае — людзі, аратыя і сейбіты, вясковая інтэлегенцыя… Са святлом на тварах. Праўда, часам з зажуранасцю: маўляў, навошта там у вас, у сталіцы, няўладкі?.. Ды сардэчная людская дабрыня, а яна заўсёды ад шчырага сэрца. І калі адчуваеш, бачыш гэта, разумееш, што бескарыслівая, звычайная чалавечая дабрыня. І клопат галоўны: сеяць, убіраць, каб жыць як жылі ці лепш. А палітыканства — дрэнь! І тут нібы незнарок думаеш: сапраўды так.
Ды прыходзіць на памяць верш паэта і літаратурнага крытыка Леаніда Галубовіча, напісаны ім, тады яшчэ вяскоўцам, у далёкія нашы часы, калі ніхто нават не думаў, што могуць здарыцца такія непаразуменні між людзьмі, як сёння. Называецца верш «Палітыка». Вясковыя мужыкі, земляробы, на працы якіх фактычна ўсё і трымаецца (без ежы жыцця няма), разважаюць пра яе, палітыку. Разважаюць як пра пустое для іх: «Пакуль не скажа дзед які / З развагай аналітыка: / «Хлеб трэба сеяць, мужыкі, / Без хлеба дрэнь палітыка».
Як кажуць, ні дадаць, ні адняць. І пустое, наноснае, чужое людзі працы ніколі не прымалі і не прымуць. Зноў успамінаецца сваё. Сярод чаго гадаваўся і рос, жыў, што выпраўляла ў вялікі свет самастойнага жыцця. А менавіта: бацькі, суседзі, настаўнікі. Там нашы вытокі. Яны вучылі, натхнялі на працу ў родным калгасе (калі ўжо пра вёску), дапамагалі. Адпраўлялі на вучобу ў горад: «Чалавекам будзь». На службу ў войска (у нас гэта было свята ўсяго пасёлка): «Не зганьбуй!» На новае месца жыхарства ў блізкія і далёкія свае і пакуль невядомыя краі: «Не забывай зямлі сваёй…» Словам, усюды людзі, сярод якіх неверагодная большасць з сардэчнай дабрынёй. І тут, так бы мовіць, сацыяльны статус чалавека ні пры чым: хлебароб, рабочы, творца, навуковец, кіраўнік рознага ўзроўню, палітык з сусветным іменем ці яшчэ мала каму вядомы, на пачатку свайго жыццёвага шляху. І тут няважна, інтэлігент ты ці самы што ні на ёсць прасцяк.
Спыняючыся на маім уласным, запрашаю чытача спыніцца на яго ўласным. У маім, калі браць па часе, далёкім уласным сапраўднымі інтэлігентнымі людзьмі былі, як і паўсюль, найперш настаўнікі. І тыя, хто вучыў мяне і маіх аднагодкаў з 1-га па 4-ты клас, і тыя, хто пазней — да 10-га выпускнога. І хоць першыя інстытутаў не канчалі (недалёкі ад вайны час), а другія прыйшлі ўжо з ВНУ, маладыя і натхнёныя, таксама прыйшлі «сеяць» у дзіцячых душах «разумнае, добрае, вечнае» і неслі, як заўсёды і паўсюль неслі і нясуць настаўнікі, акрамя ведаў, звычайнае і такое неабходнае дзецям, ды і ўсім нам, дабро. Да жыцця, да грамадства, краіны, да кожнага чалавека. І нашы «неінтэлігентныя», малаадукаваныя бацькі, былыя змагары за Радзіму, а потым будаўнікі новага жыцця, віталі іх, здымаючы шапкі. І нельга было ўявіць, што нехта з пасялкоўцаў, людзей няпростай працы (сякера, бензапіла, лапата, рычагі трактара ці руль лесавоза — іх прылады працы), можа 1 верасня, калі ў дзяцей свята, «пікетаваць» школу… І калі там-сям ужо ў нашым часе была такая спроба, то яе інакш як дзікунства ўспрымаць нельга: замах на свет дзяцей!..
І калі ўспамінаць іх, маіх землякоў (а чытач, дзе б ён ні быў, хай зноў успомніць сваіх сярод іх, простых людзей), бачыш столькі інтэлігентных па душы, па ўчынках, па адносінах да іншых, што, безумоўна, вобразы іхнія асветляць тую сённяшнюю рэчаіснасць, якую некаторыя азмрочваюць дзеяннямі, зусім неадпаведнымі нашаму менталітэту, нашаму ладу жыцця…
Закончыў сваю шматдзённую паездку па краіне на роднай мне Магілёўшчыне. Быў сведкам Дня беларускага пісьменства, якое адбылося ў Бялынічах. Тысячы людзей, мясцовых і з усіх куткоў Беларусі, такіх розных па родзе занятку (можа, і па поглядах на тое, што адбываецца з намі сёння), але ў дабрыні і спакоі. Хто быў там як мясцовы жыхар ці як госць, удзельнік свята або проста глядач, пацвердзіць: лад, спакой, узаемаразуменне. Так і хочацца сказаць, як некалі, калі пісаў кнігу «Сусвет дабрыні», гаварылі мне людзі на Астравеччыне: «Мы розныя, мы родныя». Там жа, крыху пазней, калі з паэтам Міколам Мятліцкім бралі ўдзел у адным свяце пры мясцовай райгазеце, бачылі, як побач у зале сядзелі наш каталіцкі ксёндз і наш праваслаўны бацюшка. А побач — людзі рознай веры. І ніякага падзелу, і святло і цяпло на тварах, і дабрыня…
Але вярнуся да Дня беларускага пісьменства. Як адзначана ў прывітанні Кіраўніка нашай краіны яго ўдзельнікам і гасцям, «гэта свята — асаблівая падзея ў культурным жыцці Беларусі». Але свята нашага адзінства, дабрыні, згоды… Усё наша, адкрытае людзям. І ў той жа час у іншым месцы пад крыкі нібыта за Беларусь — іншае. Чужое. Нам непатрэбнае. І зноў жа думаецца, што ў тых, хто за змрок, ніякай інтэлігентнасці няма, як і няма дабрыні: яе не навязваюць. І крыху азмрочаны, спыніўшыся на месцы, адведзеным для стаянкі аўто на цудоўнай дарозе з Мінска ў Магілёў ці наадварот, адкрыў дарагую мне, з аўтографам, кнігу нашага цудоўнага рускамоўнага паэта з Пінска Валерыя Грышкаўца «Остаюсь навсегда…». Адкрыў менавіта на 18-й старонцы, каб перачытаць тры яго непаўторныя, аголеныя, як самы чуйны нерв, вершы пра чалавечую дабрыню. Спыніўся на гэтым: «Памяти бабушки моей, вечной труженицы В. С. Новак»… Сваёй бабулі, вечнай працаўніцы, як і ўсе нашы з табой бабулі і дзядулі, шаноўны чытач. І вершы, дзе пра матулю і бацьку. Чытаў нібы пра сваіх бабуль, адну з якіх у вайну жывой спалілі ворагі, другая працавала на зямлі і за сябе, і за яе, пра маіх матулю і бацьку. Сцісла, дакладна. Працаўнікі, стваральнікі.
І далей у Валерыя Грышкаўца — пра яе, бабуліна жыццё, якое не тое што можна, а трэба назваць жыццём святых пакутніц нашай зямлі, бо пачатак усяго добрага і стваральнага — ад іх, ад іхніх добрых рук. Пра якія паэт кажа: «И если бы / Я был скульптором, / Я изваял бы памятник Добру и Теплу — / Алый порыв огня». Прычым тут агонь — чытайце ў вершы, у якім ён бывае і «маленький и красивый», і жахліва іншым. Але бывае і агнём нашай нязгаснай памяці па змагарах-героях, і тым, якім гэтую памяць хочуць выпаліць у людзей, народа, Айчыны…
Чытаў вершы паэта-лаўрэата Нацыянальнай прэміі, прысвечаныя яго бабулі, маці, бацьку, і бачыў тысячы і тысячы нашых бабуль, тых, што адышлі, і тых, што ціха і мудра жывуць на нашай зямлі, бацькоў нашых, і думаў: а што ж мы, іх дзеці, унукі… Ламаць створанае імі, калі самі не ўмеем ствараць, — нянаская, не людская справа.
