Познаем Беларусь: от обряда Крещения до проводов Коляд

На Вадохрышча з вечара ў рацэ ці возеры выпілоўвалі велізарны ледзяны крыж, затым яго ўздымалі і некаторы час, падтрымліваючы, аблівалі вадой, каб прымерз вертыкальна. Ваду маглі падфарбаваць бурачным сокам. Дарожку да крыжа абсаджвалі маладзенькімі ялінкамі. Лічылася, калючымі іголкамі яны адгоняць усё злое і нячыстае. А той, хто першым прынясе да ракі і паставіць свой крыж, будзе доўга жыць.

Каля крыжападобнай палонкі здзяйсняўся малебен. Пасля смельчакі акуналіся ў ледзяную купель. Па павер’ях, моц вады і крыжа павінна выгнаць усю нячыстую сілу з жыццёвай прасторы чалавека. Здаўна вада лічылася асновай жыцця. Яе ўшаноўвалі нашы продкі яшчэ ў далёкія дахрысціянскія часы.

Асвячоную ў храме ваду прыносілі дадому і захоўвалі на працягу года. Яна ўжывалася ў сям’і пры ўсіх важных сямейных і гаспадарчых падзеях, для прадухілення або лячэння хвароб.

Абярэгам у даўнія часы лічылася не толькі вада, але і асаблівыя рытуалы, напрыклад маляванне мелам крыжоў на посудзе, варотах, дзвярах. Так, верылі продкі, можна захаваць дом на працягу ўсяго года. Беларусы-католікі асвячонай крэйдай малявалі ахоўныя знакі па загалоўных літарах ад імёнаў трох каралёў: Каспер, Мельхар і Балтазар. Кавалачак мелу хавалі за абразамі і бралі толькі ў выпадку хваробы каго-небудзь з родных.

На Вадохрышча гатавалі трэцюю галодную Вадо­хрышчанскую куццю з ячных або іншых круп, дадавалі алей або мёд. Характэрна, што ўсе тры куцці на працягу каляднага перыяду варылі ў адным і тым жа чыгунку.

На трэцюю куццю выпякалі печыва ў форме крыжыкаў. На раніцу наступнага дня гэты сакральны пачастунак кідалі ў калодзеж ці рэчку, дзелячыся з воднай стыхіяй. Ласунак пакідалі ў якасці абярэга да вясны і бралі з сабой на поле падчас пасяўных работ.

У беларусаў, як і ва ўсіх усходніх і заходніх славян, у абрад Вадохрышча былі ўпісаны рытуалы провадаў Каляд. Напэўна, таму сам абед (вячэра) не быў доўгім. Сям’я ела паспешліва, спа­дзеючыся, што гэтак жа хутка ў іх будуць весціся палявыя работы.

АД ПРАДЗЕДАЎ

Па народным календары беларусаў Вадо­хрышча завяршала Каляды. Людзі пачыналі вяртацца да звыклага ладу жыцця. У гэты час іх увага была звернута на догляд хатніх жывёл. Жанчыны ткалі, пралі, вышывалі, мужчыны рамантавалі сельскагаспадарчы інвентар і загадвалі на добры ўраджай.

kuzmich@sb.by