У народным календары дзень Марыны з Лазарам лічыўся часам зарніц, маланак без грому і дажджу, якія, па павер’ях, прадказвалі пажары і высушвалі зрок. Глядзець на іх катэгарычна забаранялася. Акрамя таго, мудрыя людзі папярэджвалі: сухая маланка запякае збажыну, наводзіць іржу на траву. Нашы продкі ўспрымалі гэты час як магічны і небяспечны, таму без патрэбы нават не выходзілі на вуліцу, займаліся хатнімі справамі, пралі бялізну, мылі вокны.
Здаўна лічылася, што ноччу блакітныя знічкі ў небе — гэта і ёсць «зоры з лазарамі», або водбліскі далёкіх навальніц. Пра гэта гаворыць легенда, у якой галоўная гераіня марская царэўна Марына аднойчы збегла ад свайго бацькі, марскога цара, на зямлю. З той пары кожны год у дзень нараджэння Марыны ён успамінае аб непакорлівай дачцэ і гневаецца, пранізваючы неба агністымі стрэламі.
З даўніх часоў людзі хацелі даведацца, адкуль жа бяруцца гром і маланка, што там на небе грукае і зіхаціць? Адсюль і мноства легенд, паданняў, павер’яў, забабонаў і казачных сюжэтаў. Ва ўяўленнях нашых продкаў богам грому і маланкі быў Пярун. Нездарма ж яго называлі богам-грамоўнікам. Менавіта Пярун — адно з цэнтральных бостваў славянскай міфалогіі, грамавержац, што жыве на небе. Яго ўяўлялі як велічнага, статнага мужчыну з чорнымі валасамі і доўгай залатой барадой.
Пярун з даўніх часоў асацыіраваўся з узвышшамі. Згодна з рознымі летапісамі, яго ідалы стаялі на ўзгорках. Свяшчэнным дрэвам Перуна лічыўся дуб, а яго зброяй — сякеры, камяні і грамавыя стрэлы. Людзі верылі, што Пярун трымае ў руках два гіганцкія жорны. Трэннем і ўдарамі іх адзін аб адзін ён і стварае гром і маланку. Ад жорнаў адскокваюць аскепкі і ляцяць на зямлю вогненнымі стрэламі.
Таму, што маланка магла ўдарыць па асобных дрэвах, давалася такое тлумачэнне: Пярун цэліцца ў чорта, а той хаваецца пад дрэвамі, але ўратавацца ад стрэл бога агню нячыстай сіле складана.
Не менш казачна тлумачылі і сутнасць навальніцы. У даўнія часы людзі бачылі ў ёй патаемны, нават сакральны сэнс. Навальніца мела ачышчальную сілу.
З прыняццем хрысціянства маліцца аб дажджы сталі Іллі-прароку (па царкоўным календары святкуецца 2 жніўня). Па павер’ях, святы раз’язджае па небе на вогненнай калясніцы і кідае дзіды ў нячысцікаў. У гэты момант і адбываецца навальніца.
АД ПРАДЗЕДАЎ
♦ Дзень Марыны з Лазарам лічыўся рыбным. Таму на стале ў нашых продкаў былі юшка, смажаная рыба, пірагі з рыбнай начынкай. Лічылася, што такія стравы прынясуць удачу на ўвесь будучы год.
♦ На Марыну з Лазарам не пачыналі новыя справы. Па павер’ях, усё, што пачынаецца ў гэты дзень, хутка можа скончыцца расчараваннем.
kuzmich@sb.by
