Вышел сборник стихов «Незабытае рэха вайны. 100 вершаў беларускіх паэтаў пра Вялікую Айчынную вайну»

Гэта памятная творчая спадчына, якую сабраў пад адной вокладкай беларускi паэт, намеснiк дырэктара выдавецтва «Мастацкая лiтаратура» Вiктар Шнiп. Выданне выпушчана па заказе Мiнiстэрства iнфармацыi ў серыi «100 вершаў», заснаванай у 2017 годзе. Такiя кнiгi з выбранымi творамi ў выдавецтве «Мастацкая лiтаратура» выходзяць актыўна. Напрыклад, нядаўна пабачыў свет тэматычны зборнiк «Мы — беларусы» з творамi класiкаў i сучасных аўтараў. Чытачы пацвердзiлi: атрымаўся своеасаблiвы партрэт нашага народа з найлепшымi яго якасцямi — працавiтасцю, мiралюбнасцю, годнасцю. Навiнка «Незабытае рэха вайны» таксама стварае партрэт, галоўная рыса ў якiм — непакорнасць беларусаў перад фашысцкiмi катамi i iх памагатымi.

Гэтыя 100 вершаў напiсаны падчас вайны i пасля Вялiкай Перамогi. Многiя з iх сталi класiкай беларускай лiтаратуры. У лiку аўтараў Анатоль Астрэйка, Алесь Бачыла, Пятрусь Броўка, Васiль Вiтка, Анатоль Вялюгiн, Сяргей Грахоўскi, Кастусь Кiрэенка… Усяго 43 творцы, якiя даказалi, што слова не толькi найлепшая зброя, яно захоўвае памяць i жыве, нiбыта светач, сярод людзей. Кожны радок у зборнiку змушае схамянуцца ад былога лiхалецця: «О Нёман, о бацька мой, Нёман, / Як сонца, як дзень дарагi! / Касцямi звяругаў шалёных / Усланы твае берагi». Так сказаў у 1941‑м Анатоль Астрэйка, якi быў адказным сакратаром знакамiтай сатырычнай газеты‑плаката «Раздавiм фашысцкую гадзiну». Верш «О бацька мой, Нёман» стаў вядомай песняю — яе многiя ўспрымаюць як народную. Мiж тым аўтар слоў — Анатоль Астрэйка, а кампазiтар — Нестар Сакалоўскi: «Нас праўда на бой акрылiла, / Дала нам матуля мячы, / Ты глянь, на тваiх колькi схiлах / Нямецкай ляжыць саранчы».

Пiсьменнiк Мiкола Аўрамчык удзельнiчаў у баях на Паўночна‑Заходнiм i Волхаўскiм франтах. Пры акружэннi ў 1942‑м фашысты ўзялi яго ў палон i вывезлi ў Рур на каменнавугальныя шахты. У тым жа 1942‑м не рукамi, а сэрцам ён занатоўваў вершы ў франтавым блакноце: «Калi для кулi стану я мiшэнню / I затрымаецца на месцы бою ўзвод, / Сябры, напэўна, забяруць з кiшэнi / Скамечаны мой франтавы блакнот». Праз некалькi радкоў аўтар пытаецца ў самога сябе, у нябёс ды, па сутнасцi, ва ўсяго свету: «А што, калi на гэтым полi голым, / Дзе плешча старадаўняя рака, / Мой франтавы блакнот падыме з долу / Фашысцкая паганая рука?» Гэта словы i роздумы 22‑гадовага юнака, якi бязмерна любiў сваю зямлю.

Усе ваенныя дарогi злучаюцца на плошчы Перамогi, ля Вечнага агню, пра гэта ў сваiм вершы «Ноч на плошчы Перамогi» гаворыць Сяргей Грахоўскi. 

Сыходзяць з пастамента «заслонаўцы», каля Вечнага агню схiлiўся камандзiр — ён пачуў тупат вернага каня… «Захутаныя замеццю i сцюжай, / Iдуць услед за Вераю Харужай / Па Ленiнскiм праспекце к абелiску / Падпольшчыкi i Обаля, i Мiнска». А за iмi танкiсты, лётчыкi, разведчыкi, сапёры, партызаны… I мёртвыя паўсталi, як жывыя — усе, хто разам здабываў Перамогу над фашысцкай навалаччу.

Што нi твор — людскi боль, велiзарная трагедыя. Кастусь Кiрэенка ў 1944‑м у вершы «Цiшыня» пiша, як салдаты марылi пра спакой, каб не чуць выбухаў i залпаў. Узялi яны вёску — нарэшце сцiхнуў гром, навокал «зманлiва гойдалася цiшыня», але побач ляжалi забiтыя сябры. З таго часу баявыя таварышы зненавiдзелi спакой: «I здрыганулiся нашы сэрцы, // I зненавiдзелi мы спакой. // Як гэтых немцаў — пасланцаў смерцi, // Што йшчэ шалелi там, за ракой».

У кнiзе выкарыстаны рэпрадукцыi карцiн з фондаў Нацыянальнага мастацкага музея. Такiм чынам выданне яшчэ больш уражвае, надзейна аберагае памяць пра Вялiкую Айчынную вайну з дапамогай высокага мастацтва.

basikirskaya@sb.by