На МКС сейчас тестируют высокотехнологичную разработку ученых БГУ

Зямля ў iлюмiнатары

Унікальная распрацоўка беларускіх вучоных праходзіць выпрабаванні на Міжнароднай касмічнай станцыі падчас касмічнага эксперыменту «Ураган». «САВА-1–426» — гэта платформа навядзення, усталяваная на ілюмінатары ўнутры касмічнай станцыі. Яна аўтаматычна, без удзелу аператара, кіруе прыладамі фотаздымкі і відэасачэння за аб’ектамі зямной паверхні. Навацыю распрацавалі вучоныя Інстытута прыкладных фізічных праблем імя А. Н. Сеўчанкі БДУ. Карэспандэнт «Р» даведалася падрабязнасці і дакранулася да макета сістэмы арыентацыі відэаспектральнай апаратуры.

Касманаўт Антон ШКАПЛЕРАЎ у Інстытуце прыкладных фізічных праблем імя А.Н. СЕЎЧАНКІ БДУ з апаратурай на этапе яе распрацоўкі.

Тэхніка — проста космас!

Вучоныя БДУ не навічкі ў даследаванні космасу. З 1985 года ў аддзеле аэракасмічных даследаванняў ствараюцца сродкі і метады аптычнага дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі, адпрацоўваюцца тэхналогіі дыстанцыйнага маніторынгу і апрацоўкі дадзеных. З дапамогай прапанаваных метадаў можна вызначаць маштаб забруджвання пры аварыях на прамысловых аб’ектах і трубаправодах, рэгістраваць франты раставання снегу, пясчаныя буры і іншыя прыродныя з’явы. Якія нашы тэхнічныя рашэнні ўкаранілі ў космас апошнім часам, мы даведаліся ў доктара фізіка-матэматычных навук прафесара Барыса Бяляева, загадчыка аддзела аэракасмічных даследаванняў Інстытута:

— На борце МКС працуе некалькі прыбораў, вырабленых у нас па прамых заказах з Ракетна-касмічнай карпарацыі «Энергія» імя С. П. Каралёва. Так, з 2010 года там функцыянуе фотаспектральная сістэма (ФСС). З 2014 года — відэаспектральная сістэма (ВСС). Апаратура ўдзельнічае ў касмічным эксперыменце «Ураган», накіраваным на маніторынг навакольнага асяроддзя, вывучэнне і прагназаванне катастроф прыроднага і тэхнагеннага характару. 


Прыборы нашых вучоных дазваляюць атрымаць адначасова каляровыя лічбавыя фотавыявы высокага прасторавага дазволу і мноства спектральных характарыстык адлюстраванага выпраменьвання зямнымі паверхнямі. Дарэчы, у геафізічным эксперыменце «Маланка-Гама» таксама задзейнічаны створаны ў БДУ блок знешніх датчыкаў, размешчаны па-за герметычным аб’ёмам станцыі.

«САВА» пільнуе кругласутачна 

Што тычыцца навацыі, то на борт Міжнароднай касмічнай станцыі ўнікальны прыбор «САВА-1–426» трапіў у пачатку снежня мінулага года. Падарункі з зямлі экіпажу даставіла ракета-носьбіт «Саюз-2.1а» з касмічным грузавіком «Прагрэс МС-13». Старт адбыўся з касмадрома Байканур. Расійскі касмічны транспартнік даставіў на станцыю ваду і прадукты для трох касмічных экспедыцый. Акрамя таго, там знаходзілася ўнікальная навуковая апаратура, створаная нашымі вучонымі. 

На борт Міжнароднай касмічнай станцыі ўнікальны прыбор «САВА-1-426» трапіў у пачатку снежня мінулага года.
— Прыбор мацуецца на ілюмінатар. Сістэма кіруецца з борта МКС праз ноўтбук і спецыяльнае праграмнае забеспячэнне, — Барыс Бяляеў дэманструе макет эксперыментальнай сучаснай апаратуры. — «САВА-1–426» разлічвае параметры і наводзіць фота- і відэапрыборы на аб’екты, якія даследуюцца, аўтаматычна. Тэхніка ўлічвае знаходжанне станцыі над дзённым або начным бокам планеты, забяспечвае паслядоўную працу з некалькімі геаграфічнымі аб’ектамі, захоўвае і загружае дадзеныя вымярэнняў на цвёрды дыск. 

Прасцей кажучы, касманаўт уручную ўводзіць каардынаты патрэбнага аб’екта і можа спакойна займацца іншымі справамі. Разумная сістэма сама будзе кіраваць здымкай паверхні Зямлі з арбіты. МКС даволі хутка ідзе па небе: вуглавая хуткасць — каля 1 градуса ў секунду. Усачыць за такой дынамічнай карцінкай чалавеку даволі складана — «САВА» ў дапамогу. Да прыкладу, касманаўт паставіў задачу сістэме сканцэнтравацца на вулкане Сіндакэ, што вывяргаецца, на поўдні Японіі. Увесь час, што ён знаходзіцца ў полі зроку сістэмы, будзе бесперапынна здымацца фота- і відэакамерамі. Сістэма таксама здольная прагназаваць, калі карабель зможа ўбачыць той ці іншы аб’ект. 

Зверху лепш відаць

Кіруецца «САВА» з дапамогай люстэркаў. Адно з іх нерухомае і накіроўвае светлавы паток на здымачную апаратуру. За кошт павароту другога люстэрка дыяпазон сканіравання паверхні Зямлі павялічваецца да плюс-мінус 30 градусаў. «Паглядзець» на патрэбны аб’ект з вышыні каля 400 км (на такой вышыні знаходзіцца МКС. — Заўв. аўт.) можна нават пад вуглом. Такая рухомая платформа сур’ёзна пашырае магчымасці МКС па даследаванні планеты і яе атмасферы. Барыс Бяляеў пералічвае перавагі:

— Дадзеныя маніторынгу дазваляюць аператыўна ацаніць маштабы тэхнагенных і прыродных катастроф. Таксама сістэма спрошчвае стварэнне мадэляў развіцця патэнцыяльна небяспечных катаклізмаў, такіх як пажары, паводкі, цунамі, рух леднікоў і многае іншае. Дарэчы, зараз касманаўты праводзяць эксперыменты па праграме «Ураган».

Над інавацыйнай сістэмай каля трох гадоў працавала каманда з 30 навукоўцаў. Праца кіпела ў трох лабараторыях Інстытута: дыстанцыйнай фотаметрыі, оптыка-электронных сістэм, оптыка-фізічных вымярэнняў. Пасля паспяховых канструктарска-даводачных выпрабаванняў, праведзеных на спецыяльных стэндах РКК «Энергія», вырабілі тры сістэмы. «САВА-1–426» дапамагае касманаўтам кіраваць здымкай і тым самым вырашаць цалкам зямныя праблемы. У гэты час навукоўцы БДУ скрупулёзна працуюць над удасканаленнем сістэмы. У будучым яны плануюць «навучыць» апаратуру самастойна рэагаваць на якія-небудзь цікавыя кропкі планеты. Уявіце: МКС пралятае над месцам, дзе ў дадзены момант разгарэўся моцны пажар, і «Сава» тут жа, без каманды касманаўта, здымае патрэбны аб’ект. Навукоўцы працуюць і над тым, каб дыяпазон сканіравання паверхні Зямлі павялічыўся да паўсферы.

ypopko@sb.by

Фота з архіва героя матэрыялу.

Полная перепечатка текста и фотографий запрещена. Частичное цитирование разрешено при наличии гиперссылки.
Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter