Вёска Брацькавічы жыве ва ўспамінах былых жыхароў

Гэтай вёскі ў Касцюковіцкім раёне Магілёўшчыны ўжо няма: яе жыхары адселены праз некаторы час пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС з забруджанай радыенуклідамі тэрыторыі. Цяпер вёска жыве ва ўспамінах…

Якім чынам выбірае душа нашая месца зямнога ўвасаблення? Таямніца… Вёска мая Брацькавічы стала ахвяраю Чарнобыльскай катастрофы. Бяда пагнала ў свет і нас, яе жыхароў. Застаецца толькі перабіраць успаміны пра гады жыцця ў вёсцы, дзе я нарадзілася і вырасла. Там душа мая змагла адшукаць вялікі скарб для сябе, падпітацца на ўсё жыццё дабрынёй і прыгажосцю.

…Наша вуліца звалася Ранда. Помніцца, дзеці ўсе збіраліся там разам, і было нам вельмі добра. Бо на такім раздоллі можна гуляць у розныя гульні, пабегчы на луг, да рэчкі. Альбо зазірнуць у прыгажуню-дуброву. Аніколі там сумна не было, у любую пару года радасцю напаўнялася душа. І калі бачыш, як вясна завязвае зялёныя хусцінкі стрункім дзяўчынкам-бярозкам. І ўлетку: бо прама за нашам агародам — квяцісты луг, крыху далей — рачулка, далей на ўзгорку — дуброва. Ля рэчкі збіраліся і дарослыя, і дзеці. Колькі было весялосці, гоману, пацехі! Потым і восень зачароўвала багаццем садоў і агародаў. Помніцца, нібы прасіўся мне ў рукі росны крамяны яблык.... У барвова-залацістых уборах красаваліся дрэвы, кусты. А ў грыбную пару я хадзіла ў дуброву з маленькім сабачкам, падобным да мядзедзіка. Як смешна шукаў ён лісічкі, выграбаючы іх лапкамі. А там — цішыня, толькі лісточкі шапочуць. Як у чароўнай казцы.

Бацькі вучылі мяне паважаць лю-дзей працы. Упершыню пачула: радзіма пачы­наецца з зерня, кінутага ў раллю. І я з асаблівай павагай ставілася да сельскіх працаўнікоў. Неяк мне давялося назіраць, як зладжана працуюць жанчыны на ўборцы сена. Яны — такія прыгожыя ўсе, загарэлыя, у лёгкіх квяцістых сукенках. Працавалі ўвішна, з усіх бакоў чуліся жарты і смех. Здавалася, прырода нават радавалася за людзей. І што ярчэй свяціла сонца, паглядаючы на прыгажосць працы, чалавечых зносін, прыгажосць вясковага наваколля і натуральную жаноцкую прыгажосць. Як даўно тое было…

Мая мама працавала настаўніцай у Брацькавіцкай сярэдняй школе. З маленства я палюбіла школу, бо маці часта расказвала пра свае школьныя справы, настаўнікаў, вучняў. І прытым дабрынёю свяціліся вочы яе. Бо і яна любіла гэтых адкрытых людзей, якія ўмелі старанна працаваць, прыгожа адпа­чываць. Вечарамі ўлетку збіраліся разам на вуліцы. І мне прыемна было слухаць, як спяваюць жанчыны, любавацца, як срэбрам блішчаць росы ў лузе. Адчуваць усім целам, як ціха засынае зямля. Паілі пахкім водарам паветра начныя фіялкі. А побач — мама. Дарэчы, яна, Аўхачова Марыя Іванаўна, была ў Брацькавічах і кіраўніцай мастацкай самадзейнасці. Цягнуліся да прыгажосці, да сцэны настаўнікі, вучні ды іншыя вяскоўцы. Тыя хвіліны пераўтварэння на сцэне, помніцца, прыносілі задавальненне і гледачам, і вясковым артыстам, сярод якіх было нямала сапраўдных талентаў. А які заліхвацкі быў малады прыгожы баяніст! І ганаровая грамата Міністэрства культуры БССР прыехала ў вёску — заслужана!

У Брацькавічах, аддаючы належнае працы, шанавалі й святы. Хораша іх адзначалі. Скажам, мы з сяброўкамі з нецярпеннем чакалі Вялікдзень: да гэтага свята мая мама звычайна шыла нам новыя сукенкі. Спявала, помніцца, ад радасці душа. І хацелася некуды бегчы, ляцець, імчацца — як той веснавы ручаёк, жвавы, светлы, чысцюткі…

Самая ж светлая пара ў маім жыцці — школьныя гады. Першай настаўніцай для мяне, як і старэйшых сястры і брата, была мама. Спачатку, згадваю з усмешкай, мне крыўдна было, што яна — мая ж мама! — кожнага з вучняў гладзіць па галоўцы... Але ж неяк звыклася з гэтым. Яшчэ ў пачатковых класах мама адкрывала нам дзівосны свет, поўны прыгажосці. Добра было ў школе! Вы адчувалі калі-небудзь мацярынскую любоў з боку настаўніцы? А я ў ёй купалася! На перапынках весела выбягалі ў школьны двор, хапала там розных гульняў ды забаваў. І ў старэйшых класах кожны прадмет быў па-свойму цікавым. Любілі мы і паважалі ўсіх настаўнікаў. Незабыўны для мяне казачны куток: школа — як цудоўны палац, куды дзецям хадзіць цікава, а настаўнікі ў ім — добрыя і разумны чараўнікі. Ну а на вялікім перапынку ці пасля ўрокаў мы імчаліся ў дуброву. У тое царства, дзе творыць цуды царыца-прырода. Згадваю, што нам было добра ўсюды: і на ўроках, і калі працавалі на прышкольным участку, і на школьных вечарах. Там нашы дзяўчынкі выглядалі больш прывабна. І было прыемна, што ўжо неяк асабліва на нас пазіраюць хлопцы… Нам жа вельмі хацелася быць падобнымі да маладых настаўніц.

Якое гэта чыстае і светлае пачуццё: першае каханне! Прыемна, калі хлопец дорыць кветкі ды гатовы даплыць да сярэдзіны рэчкі, дзе красавалася белая лілея. Але ён любуецца не кветкаю — табою... Гэта як у вершы Максіма Багдановіча: “Помніш толькі красу,/ Мілы тварык дзявочы,/ Залатую касу/, Сіняватыя вочы!” Мы былі, падаецца мне з вышыні гадоў, шчаслівыя ўжо таму, што ў нас было велізарнае багацце — маладосць. Што кахаеш. І вакол усё красуе: на лузе, у дуброве і садзе. І ў школе быў дружны калектыў — нібы зладжаны аркестр. Калі чароўная музыка шчырых, душэўных чалавечых зносін шчодра лілася, закранаючы ў юным сэрцы чуйныя струны. Нашы мілыя, дарагія настаўнікі… Яны не толькі давалі веды па ўсіх прадметах, але і навучалі любіць сваю Радзіму. І мы былі гатовыя ў выпадку небяспекі абараняць кожнае дрэўца, кусцік, старую бацькоўскую хату — усё тое, што называем Радзімаю.


Але ж як абароніш усё тое, калі на родны парог, у родную вёску прыйшла нябачная бяда — радыяцыя? Мы цягнуліся да святла, дабрыні. Як цягнецца маленькі расток насустрач ласкаваму сонцу і ветрыку — не ведаючы, што наперадзе яго чакаюць і холад, і сцюжа. Што яго і проста так, без дай прычыны можа знішчыць чалавек. Як вялікая рака бярэ свой пачатак з маленькіх вытокаў, так і настаўнікі падпітвалі нас ведамі, рыхтавалі да самастойнага жыцця. Добра, пэўна, што тады мы не ведалі: у жыцці ёсць няўдачы, нягоды, пакуты… І таму школьныя гады застануцца ў памяці як штосьці самае светлае і чыстае.

Адразу пасля заканчэння сярэдняй школы я цяжка захварэла. Калі трохі прыйшла ў сябе пасля бальніцы, то ву­чылася ў інстытуце ў Маскве. Вучобу не закончыла: здароўя ўсё ж не было. Нейкі час жыла і працавала ў Мінску. Але шумны горад, як аказалася, не па мне, таму па рэкамендацыі ўрачоў вярнулася дадому. Там і працавала, перыядычна падлечвалася ў бальніцах, санаторыях. Быў у жыцці момант, калі аказалася, як кажуць, паміж жыццём і смерцю. Было тады толькі адно моцнае жаданне: хоць бы яшчэ раз паглядзець на мае Брацькавічы… Пабыць у роднай хаце, сваім садзе, ля маленькай рачулкі… У дуброве на ўзгорку, ля жытнёвага поля. Прытуліцца да матулі… І каб яна, як у дзяцінстве, пагладзіла мяне па галаве. І ўсяго таго жадалася — нібы глыток чыстай вадзіцы з крыніцы ў спякоту.

Цягнецца душа мая і сэрца да родных мясцін. І як жа шкада, што ніколі не сустрэне ўжо мяне ля веснічак бацькоўскае хаты мама. Не сагрэе сваёй любоўю… Некалькі разоў я мела магчымасць на Радаўніцу наведаць вёску ў зоне адсялення. Гатова была цалаваць родную зямлю, гатова кланяцца ёй: як у шчаслівы, так і ў трывожны час. А вяскоўцы нашыя на могілках абдымаліся, гаварылі, ды нагаварыцца не маглі. Нейкае свое­асаблівае цяпло сыходзіла ад роднае зямлі. І не хацела яна быццам бы адпускаць ад сябе родных дзяцей сваіх …

Цяпер не магу ўжо я наведваць родныя мясціны. І вёскі няма, і роднае хаты, якая, падаецца мне, можа прылашчыць так, як маці дзіця. Не пазнаць ужо й месца, дзе былі нашы Брацькавічы. Але мая маленькая радзіма нават такая, асірацелая, усё роўна родная і блізкая. І я добра разумею таго рускага афіцэра з вядомага раманса, які моцна любіў Расію, і неяк за мяжой, калі для яго непазбежнаю была дуэль, сказаў: “Но, господа, как хочется стреляться среди берез на средней полосе!” Услед за ім я магу сказаць: як добра, што ў жыцці маім была вёска Брацькавічы! З яе беластволымі бярозкамі… Чаромхаю… Квітнеючым лугам… Бацькоўскаю хатай… Школаю… І якую ж уладу мае прырода, навакольны свет над чалавекам! З прыродных крыніц бяруць натхненне мастакі, ствараючы свае карціны. А пісьменнікі выяўляюць пачуцці ў апавяданнях, вершах. І нараджаюцца песні. Слухаеш іх ды ўяўляеш, як шумяць бярозы на беразе ракі. Бачыш неба, поўнае зор, чуеш дзівосныя шэпты лясоў… Здаецца: усё гэта там, у бацькоўскім кутку. Дзе назаўсёды засталіся частка душы і сэрца ўсіх нас, вяскоўцаў.

Гляджу на фотаздымкі: былыя настаўнікі, іх вучні, мае аднакласнікі... Вандраваць у мінулае і радасна, і тужліва. Сышлі ўжо некаторыя з іх. Трымаю ў руках водбліскі былога часу, мінулага жыцця, каштоўнага і дарагога. І як жа цяжка было нам назаўсёды развітвацца з роднаю вёскай у сувязі з абавязковым адсяленнем. Здавалася, засумавалі дрэвы ў садзе... Пахіліліся долу кусты… Пачарнела вада ў рачулцы. І звяла раптам кветка пахучага бэзу, што заглядвала ў акно бацькоўскае хаты, яшчэ ўранні вітала мяне з надыходзячым днём. Якраз у перыяд, калі пачалося перасяленне, памерла мая маці, потым не стала і брата, які жыў у Мінску. Сястра мая жыла на Украіне. Пасля перасялення ў пасёлак (цяпер гэта аграгарадок) Шарэйкі мне было цяжка ва ўсіх адносінах. Рэзка абвастралася анемія (малакроўе), ды так, што я неяк страціла прытомнасць. І ў тым стане была нібыта сярод нябожчыкаў. Там стаяў нейкі зіхатлівы палац, а перад вачыма — прыгожы блакітны фон. Цікавая з’ява... Калі душа чалавека сапраўды бессмяротная, то  ёй,

напэўна, давядзецца несці адказнасць за нашы ўчынкі. Шкада толькі, што ў кароткі век жыцця зямнога нехта мае патрэбу рабіць зло. Некаму ж хочацца разбураць тое, што стварылі іншыя. Я ж гляджу ў сябе — і адчуваю: маёй душы хочацца жыць у гармоніі, дабрыні, прыгажосці. А дабрыня і зло, як вядома, несумяшчальныя.

Што ж гэта за таямніца: жыццё? Якая ў ім ёсць сіла? Што прымушае нас яго любіць і жадаць жыцця нават тады, калі жыць вельмі цяжка? І цягнуцца да жыцця так, як імкнуцца ­з-пад снегу да святла і цяпла пяшчотныя блакітныя пралескі, нягледзячы на ўсе магчымыя перашкоды. У кожнага — свае думкі, меркаванні наконт сэнсу жыцця, нашага на зямлі прызначэння. Часам можна пачуць: маўляў, жыццё бяссэнсавае… Яго параўноўваюць з сонечным промнем, які прамільгнуў на хвіліну сярод хмар — і ўжо няма яго… Ні сэнсу, ні карысці… То можа, і ёсць сэнс жыцця ў тым, каб паспець парадавацца гэтаму светламу моманту? Можа, і ёсць у тым сэнс, каб пражыць яго — па-чалавечы? Калі глядзіш на квітнеючы луг, то асобнай кветкі й не заўважаеш… А менавіта кожная з іх — часцінка прыгажосці. І думаецца мне: вось бы кожны з нас імкнуўся быць такою кветкаю. Тады, магчыма, і ўсё жыццё, увесь свет быў бы іншым. Дабрэйшым, шчаслівейшым, прыгажэйшым… Як тая мая вёска Брацькавічы, што была ў маім жыцці. І застанецца са мною назаўсёды.