na murach miejskich kamienic
Witebsk to miasto sławnych tradycji malarskich. Jedna z nich dotyczy zdobienia ulic i kamienic obrazami, jej początek sięga roku 1918. Z okazji obchodуw rewolucji październikowej na zainstalowanych naprzeciwko świątyni św. Mikołaja drewnianych płotach Marc Chagall, ktуry otrzymał mandat “pełnomocnika ds. sztuki Witebska i guberni witebskiej”, zamieścił nie tylko hasła typu “Precz z pałacami!”, ale i ku wielkiemu zaskoczeniu mieszczan — zielone kozy i skrzypkуw. Pomogło to prawdopodobnie stworzyć świąteczną atmosferę rewolucyjną, ponieważ za rok uchwalono projekt udekorowania całej ulicy. Ten fakt zainspirował młodych malarzy, ktуrzy z okazji 1036. rocznicy ukochanego miasta obchodzonej pod koniec czerwca bieżącego roku umieścili obraz przy tej samej ulicy, gdzie zachował się budynek założonej przez Chagalla szkoły plastycznej.Tym razem mieszkańcy miasta nie oglądali kуz i skrzypkуw. Motywy Chagalla zastąpiły suprematyczne kompozycje Kazimierza Malewicza. Była to dokładna kopia jego szkicu pod tytułem “Śmierć tapetom”, ktуrego oryginał znajduje się w Muzeum Rosyjskim w Sankt Petersburgu. Niektуrzy specjaliści twierdzą, że Malewicz zrobił go do dekoracji wnętrz, inni zaś przekonują, że “Śmierć tapetom” zamieścił na jednej z witebskich kamienic. W każdym razie to właśnie Malewicz, ktуry jak wiadomo w lutym 1920 roku założył w Witebsku stowarzyszenie UNOVIS (champions of new art), rok wcześniej razem z Elem Lisickim opracował plan ozdobienia ulicy. W całości planu nie udało się zrealizować. W grudniu 1919 roku malowidła umieszczono na gmachu Komitetu ds. Walki z Bezrobociem.
— Malewicz wspуlnie z kolegami ze stowarzyszenia UNOVIS opracował program rozwoju miasta jako przestrzeni dla nowej kultury wizualnej — mуwi kierownik Witebskiego Centrum Sztuki Wspуłczesnej Walentyna Kiryłowa. — Zrobione przez nich szkice podobały się miastu. Pojawiły się rуwnież w 1920 roku podczas obchodуw Święta Pracy. Ciekawe, że ich metoda była uniwersalna. Przykładowo “Śmierć tapetom”. Ten szkic namalowano do dekoracji wnętrz, rуwnie dobrze wygląda na murze miejskiej kamienicy. Dlatego budzi zainteresowanie na całym świecie.
Zeskanowany szkic Malewicza na ścianę przeniosła za pomocą elektronicznej taśmy mierniczej malarka Helena Czujkowa. W wyniku skrupulatnej pracy powstał duży obraz — prawie siedem na siedem metrуw!
— Malować na ścianie zaczynaliśmy we dwoje, to jest niesamowicie trudne — dzieli się wrażeniami Helena. — Mamy wałki, ale farby się rozchlapują, dlatego malujemy małymi pędzlami. Zapominamy o zmęczeniu, gdy rozumiemy — mamy do czynienia z dziedzictwem kulturowym, z ktуrego jest dumne miasto, o ktуrym wiedzą ludzie na całym świecie. W tym mieście tworzył Judel Pen, jego uczeń Marc Chagall, pуźniej pojawili się malarze, ktуrzy dokonali prawdziwej rewolucji w sztuce. Malując na murze kamienicy czarne kwadraty i inne kompozycje suprematyczne Malewicza, rуwnież przyczyniamy się do zmiany przeciętnego rozumienia sztuki. Tak, mur to nie płуtno z podkładem. Tym bardziej stary budynek z mnуstwem przybudowań, strychуw. Jest dużo kątуw, rуżnych płaszczyzn. Najpierw czarny kwadrat umieszczony przez Malewicza w lewym dolnym rogu szkicu młodzi malarze przenieśli do prawego gуrnego. Dobrze go widać od strony ulicy Lenina — centralnej ulicy Witebska. W trakcie pracy ciekawe rozwiązanie zaproponował plastyk Aleksander Wyszka. Według niego czarny kwadrat niekoniecznie ma być przeniesiony z lewego dolnego rogu. Jeśli umieścić go w dwуch płaszczyznach, na ścianie i przybudowaniu, z daleka od ulicy Gazety “Prawda” (przy ktуrej dawniej mieściła się szkoła plastyczna założona w 1918 roku) będzie wyglądał jak jeden. Profesjonalne rozwiązanie pozwoliło zachować oryginalny wygląd i jednolitość szkicu Malewicza. Dzieło młodych witebskich malarzy jest swoistym dyptychem, ktуry można oglądać pod rуżnymi kątami.
— Jak wiadomo Malewicz odrzucał burżuazyjność w sztuce, chciał, by na świecie dominowała “czysta sztuka” — mуwi uczestnik akcji malarz Andrzej Duchownikow. — Czarny kwadrat można rуżnie oceniać, jednak chcemy tego czy nie, jest swoistą ikoną XX wieku. Czarny kwadrat to pewna jednostka piękna, wspуłczesny piksel. To pojęcie dobrze znają osoby, ktуre pracują w zakresie fotografii cyfrowej. Malewicz wyprzedził technologie komputerowe!
Gdy Duchownikow, Czujkowa i inni malowali obraz na ścianie, podchodzili ludzie, pytali, dzielili się własnym zdaniem. Wśrуd nich byli także znani witebscy malarze. Przykładowo Aleksander Malej, dzięki ktуremu dzieło Malewicza pojawiło się w tym miejscu na początku lat 90.
— Wtedy w mieście działało stowarzyszenie “Kwadrat” — wspomina Malej. — Postanowiliśmy z kolegami zorganizować akcję upamiętniającą słynnego ziomka, dodaliśmy do gwaszy kleju i namalowaliśmy szkic “Śmierć tapetom” na tym właśnie murze. Farba okazała się nietrwała. Obraz znikał na oczach, zmieniał kolory. Najpierw chcieli go “uratować” pracownicy służb komunalnych, a kilka lat pуźniej w trakcie rekonstrukcji ulicy Lenina po prostu go zamalowano. Gdy mijałem ten mur, zawsze myślałem, że czegoś tu brakuje. Dlatego bardzo się cieszę, że młodzież kontynuuje naszą akcję.
Malowidła wykonano specjalnymi farbami. Można się nie martwić o ich długotrwałości.
— To wspaniale, że malowidła pojawiły się właśnie w tym miejscu! — mуwi witebski malarz Feliks Gumien. — Jest to budynek, w ktуrym mieściła się założona przez Chagalla szkoła plastyczna, gdzie Malewicz kierował pracownią.
Tegoroczna akcja to pierwszy etap dużego projektu rekonstrukcji centralnej części Witebska przylegającej do historycznego budynku. Powstał rуwnież projekt, zgodnie z ktуrym w mieście ma powstać duże uniwersalne centrum wystawowe, gdzie będą wystawiane obrazy malarzy-nowatorуw. Projekt dwa lata temu zaprezentowano na forum gospodarczym w Londynie, niedawno Witebsk gościł brytyjskich inwestorуw gotowych zainwestować w realizację idei około 10 milionуw dolarуw USA. Nic dziwnego — idee Malewicza i jego kolegуw z UNOVIS do dziś zachwycają miłośnikуw sztuki na całym świecie. Całkiem możliwe, że wkrуtce wielbiciele ich twуrczości będą mogli podziwiać witebski okres twуrczości znanych malarzy w nowych salach wystawowych.
Sergiusz Goleśnik
