W poszukiwaniu straconego

Wszystko jak w їyciu. Marzy siк, buduje siк zamki na lodzie, a z biegiem czasu pozbywa siк niezliczonego mnуstwa zіudzeс i pogr±їa siк w surowej prozie rzeczywisto¶ci. Natomiast w przypadku miasta Gіubokoje, chce siк pozostawaж romantykiem, naiwnie wierz±c, їe przynajmniej miasta i zamki istniej± zawsze.

Byж moїe nawet sam Napoleon byі romantykiem, kiedy patrzaі na widoki Gіubokiego… Inaczej sk±d by siк wziкіy jego pomysіy, aby zbudowaж na miejscu Gіubokiego jedno z najpiкkniejszych i najwygodniejszych miast Europy ? Czy tego lata imperator Francji wiedziaі, їe jeszcze w XVI–XVIII stuleciach niedaleko klasztoru Berezwieckiego wznosiі siк Gіubocki zamek?

Potкїna budowla z tradycyjnymi waіami ziemnymi, drewnianymi ¶cianami, wieїami i rowami z wod± — wszystko to ogrzewaіo mieszkaсcуw miasta Gіubokoje my¶lami o nieprzystкpno¶ci ich osiedla. Ale rozwijaіa siк nie tylko urbanistyka, lecz i uzbrojenie, techniki i technologie zniszczenia wszystkiego co siк rusza i nie rusza. W roku 1654 zamek zostaі spalony. Powstanie, ktуre odbyіo siк wkrуtce, nie uratowaіo go przed jeszcze jednym poїarem — dosіownie za parк lat. A w czasie Wojny Pуіnocnej w latach 1700–1721 zamek znowu ucierpiaі. I wtedy juї nast±piі zmierzch jego historii. Co prawda pozostaіa ulica Zamkowa… Jest ona utrwalona na wielu widokуwkach, wydanych w rуїnych latach. Gіubokoje od XVI stulecia, po uzyskaniu statusu miasteczka, mimo swojej wielkiej sіawy historycznej, lekko odst±piіo swoje prawa do bycia “stolic±” Disnie — centrum powiatowemu. Ale to w їadnym stopniu nie przeszkadzaіo jego wzrostowi i rozwojowi. Niew±tpliwie, w urzeczywistnieniu pomysіуw mieszkaсcуw miasteczka o dobrobycie pomogli wpіywowi gospodarze. W XVII stuleciu Gіubokoje naleїaіo do Radziwiііуw, potem — Witgensteinуw. Nazwiska tк maj± ogromne znaczenie zarуwno w politycznym, jak i gospodarczym їyciu Biaіorusi. Na tle drewnianych domkуw parterowych pojawiіy siк synagoga, kaplica, cerkiew. Centrum їycia staі siк ko¶ciуі karmelitуw — z bibliotek±, szkoі±, gabinetem fizycznym, szpitalem, aptek±. Nawet orkiestrк, licz±c± 40 muzykуw, stworzono przy ko¶ciele.

Ogуlnie rzecz bior±c, je¶li chodzi o staіy rozwуj staraс gospodarczych, proces ten jest zgodny z prawami natury i ci±gle prowadzi naprzуd. Kaїde biaіoruskie osiedle, kaїde miasteczko znajduj± siк we wspуlnym systemie wspуіrzкdnych, wspуlnego ruchu. Wstyd jest byж biednym nawet przed s±siadami… Zdarzaj± siк wzrosty i spadki. Jest to charakterystyczne rуwnieї w przypadku miasta Gіubokoje. Kultura tu zawsze znajdowaіa siк w rкkach romantykуw, marzycieli, artystуw, ktуrzy potrafili nie tylko rozerwaж іaсcuchy realizmu, lecz rуwnieї wznie¶ж swoje, mimo їe nie zawsze namacalne, budowle. Z jeziornego miasteczka (dwa іadnych lustra wody s± bezpo¶rednio w mie¶cie) pochodzi poeta Mikoіaj Miсski. Urodziі siк w biednej rodzinie їydowskiej. Wcze¶nie zostaі sierot±.

Pseudonim naszego rodaka zwi±zany jest z tym, їe wychowany byі on w Miсsku, ukoсczyі tutaj gimnazjum. A propos — ze zіotym medalem. Po ukoсczeniu wydziaіu prawa na Uniwersytecie Petersburskim zostaі doktorem prawa. Jego utwory zaczкіy ukazywaж siк w druku w poіowie lat 70. XIX stulecia, na pocz±tku pasjonowaі siк Niekrasowem i Pleszczejowem, pујniej przeszedі do liryki symbolizmu. Wengierow — drugi nasz ziomek, pochodz±cy z Miсska, bibliograf — nazwaі Miсskiego “ojcem rosyjskiego dekadentyzmu”. Ale samych tylko literackich ambicji dla poety byіo za maіo.

I poeta, pochodz±cy z miasta Gіubokoje, staje siк filozofem, pisze traktat “Religia przyszіo¶ci: Rozmowy filozoficzne”. Mikoіaj Maksymowicz zmarі w roku 1937, nie rozstrzelano go. Dlatego їe przebywaі w Paryїu. Chociaї jeszcze w czasie pierwszej rosyjskiej rewolucji Miсski uwaїaі za moїliw± i “wewnкtrznie niezbкdn±” uniк pomiкdzy symbolizmem i rewolucj±.

Ale wtedy czasy zmieniaіy pogl±dy w mgnieniu oka. Dlatego wіa¶nie byі Paryї i cmentarz Pierre-Laches. Pochowany on zostaі w tej samej ziemi, co prochy Honorй de Balzaca, Moliera, Guillaume’a Apollinaire’a…

Gіubokoje (o czym ¶wiadczy dzisiaj tablica pami±tkowa, ale o czym — nie wiedzieж czemu — zapominano w niektуrych biaіoruskich encyklopediach) jest rуwnieї miastem Tadeusza Doікgi-Mostowicza.

Tutaj pisaі on swoje ksi±їki “Znachor” i “Profesor Wilczur”, ktуre zostaіy zekranizowane jeszcze w latach przedwojennych. Prototypem chirurga zostaі inny nasz rodak — pochodz±cy z Ostrowca, zaіoїyciel jednej z polskich szkуі chirurgicznych Rafaі Czerniakowski.

Istnieje kilka wersji zagіady w roku 1939 Doікgi-Mostowicza.

Ulice Dokszycka, Zamkowa, Krakowska, plac 3go Maja — wszystkie te adresy pochodz± ze starych widokуwek miasta Gіubokoje. Jest ich mnуstwo. Gіubokoje okazaіo siк zadziwiaj±co atrakcyjnym miasteczkiem i miastem nie tylko dla dowуdcуw i pisarzy, uczonych i mкїуw stanu (118 lat po Napoleonie do miasteczka przyjechaі prezydent Polski Ignacy Mo¶cicki, z tej okazji zbudowano nawet bramк przy Ulicy Zamkowej).

Przyjeїdїali do Gіubokiego rуwnieї mistrzowie sztuki fotograficznej — Juliusz Kіoss, Jan Buіgar… Wydaje siк, їe ich widokуwek nie da siк policzyж. Kilka lat temu po wydaniu miіej ksi±їeczki pod tytuіem “Gіubokoje na starych widokуwkach”, kolekcjoner i krajoznawca Wіodzimierz Skrabatun zaznaczyі nawet, їe do jego wydania “mogіy nie trafiж tylko nieliczne widokуwki”. Ale grzebanie w czasach jest interesuj±ce dlatego, їe daje їycie nowym znaleziskom i odkryciom. I dzisiaj prawdopodobnie nie wszystko jeszcze odkryto, nie wszystko odnaleziono. Miejcie odwagк, mieszkaсcy Gіubokiego, szukajcie, wielbiciele dawnych czasуw!

Ale¶ Karlukiewicz

(postcards from Lihodedov’s collection)