Так выглядае прататып дадатку.Незразумелыя сімптомы
Аўтызм — комплекснае парушэнне развіцця, якое характарызуецца дэфіцытам сацыяльнага ўзаемадзеяння і камунікацыі.— Адно з 59 дзяцей у свеце з гэтым дыягназам — вось статыстыка Міжнароднай арганізацыі па вывучэнні аўтызму Autism Speaks за мінулы год. Для параўнання: у 2017-м — 1 з 68. Апошнія 20 гадоў, на жаль, ідзе рост, — апелюе фактамі Іна Белавусава, адна з пяці паводзінскіх аналітыкаў на ўсю краіну. Пакуль Палінка занятая з іншым выкладчыкам — Юліяй, мы можам пагаварыць пра тое, што прывяло Іну ў гэтую прафесію.
Больш за 9 гадоў таму ў эканаміста-менеджара Іны з’явіўся светлавалосы хлопчык Данік. Усё было добра, ён развіваўся як і ўсе дзеці, пакуль у 1,5 года не з’явіліся незразумелыя сімптомы. Пачалося хаджэнне па пакутах: педыятр, неўролаг, дэфектолаг, псіхіятр, лагапед... Вынік — аўтызм. І што рабіць з гэтым далей, хто будзе займацца з дзіцем — пытанні як дамоклаў меч павіслі над маці. Іна даведалася пра існаванне метаду карэкцыі аўтызму — паводзінскай тэрапіі, або, інакш кажучы, прыкладнога аналізу паводзінаў ABA (Applied behavior analysis).
— Першая навуковая праца, якая стала асновай АВА, была выдадзена яшчэ ў 1938 годзе. Пазней гэтую навуку сталі ўжываць, каб навучаць дзяцей з рознымі асаблівасцямі, у тым ліку з дыягназам аўтызм, — пачынае лікбез Іна. — АВА кажа пра тое, што любыя паводзіны можна вывучыць. Кожны чалавек, дэманструючы нейкія паводзіны, атрымлівае наступствы. Калі яны яму падабаюцца, значыць, ён будзе паўтараць тое, што да іх прывяло. Ведаючы гэта, можна вывучыць практычна любыя паводзіны.
Па словах Іны, спецыялісты ЗША, якія практыкуюць паводзінскую тэрапію, за апошнія 20 гадоў дамагліся значных вынікаў. Правёўшы даследаванне, яны даказалі, што пры інтэнсіўных занятках па 35 гадзін у тыдзень з 3 гадоў да 50 працэнтаў дзяцей з аўтызмам змогуць пайсці ў звычайную школу і жыць простым, звыклым для ўсіх жыццём.
— У нас жа, як паказвае практыка, добра, калі 1 са 100 пойдзе ў звычайную школу па звычайнай праграме, — кажа Іна. Але чаму так? — Няма кваліфікаваных спецыялістаў, якія маглі б столькі часу займацца з дзіцем.
Асноўнае на занятках — развіццё акадэмічных навыкаў, мовы, разумення, камунікацый і гэтак далей. Дарэчы, Паліна дзякуючы заняткам з клікерамі і карткамі ўжо ведае, як дома сартаваць чысты посуд, раскладваць рэчы, і без адцягненняў сядзіць на ўроках.Іна, каб дапамагчы свайму дзіцяці, змяніла прафесію. Бліжэйшае месца, дзе рыхтуюць спецыялістаў, якія практыкуюць паводзінскую аналітыку, — Масква. Веды атрымлівала ў роданачальнікаў АВА — вучылася на амерыканскіх дыстанцыйных курсах. Доўга, дорага, складана. 1,5 года 4 разы на тыдзень па 2—4 гадзіны. Пасля праходжання навучальных модуляў — экзамен. З яе групы, дзе вучыліся медыкі, псіхолагі, уладальнікі цэнтраў з розных краін, а таксама проста мамы — усяго 17 чалавек, толькі 3 дайшлі да апошняга модуля і здалі іспыт. Сярод іх была Іна.
— Не ўсе дайшлі і да іспыту. Таму што такая вучоба, падыходы ў цэлым складаныя і нават нязвыклыя. Напрыклад, лагапедам і дэфектолагам было цяжка зразумець, што нельга падняць з падлогі дзіця, якое плача, і за руку прывесці за стол займацца. Трэба зрабіць так, каб яно ўстала і само прыйшло, — прыводзіць прыклад спецыяліст. Каб атрымаць такую прафесію, дарэчы, не трэба валодаць медыцынскай, педагагічнай адукацыяй, дастаткова любой вышэйшай. Праўда, у ідэале паводзінскаму аналітыку варта мець дыплом Міжнароднай асацыяцыі BACB. У Іны ж дыплом аб перападрыхтоўцы. Яна мае права працаваць з дзецьмі з дыягназам аўтызм, распрацоўваць індывідуальныя планы і карэкціраваць паводзіны. У яе ёсць і амерыканскі кіраўнік, больш дасведчаны спецыяліст, які кансультуе яе. Каб атрымаць дыплом ужо ад асацыяцыі, Іна плануе скончыць магістратуру па псіхалогіі і затым зноў павышаць узровень практыкуючага паводзінскага аналітыка з міжнародным сертыфікатам.
— За 1,5 года я даведалася, што такое паводзіны, як з імі працаваць, як за імі назіраць, разумець функцыю і прычыны, навучылася іх мяняць, — Іна прыводзіць прыклад: калі дзіця з аўтызмам упала на падлогу і закрычала — гэта не дае ніякай інфармацыі. Хоча піць? Нешта баліць? Яму патрэбна мама? Што ёсць адказ на ўсё гэта? — Калі аналізуеш, збіраеш дадзеныя, толькі тады знаходзяцца адказы на пытанні.
Галоўны момант у працы аналітыка — этыка. Падыходы ў зносінах з бацькамі і дзецьмі займаюць асобны радок. Заняткі будуюцца выключна на тым, што дзіця само хоча рабіць. Іна тлумачыць: гэта няпростыя дзеці. Шмат што ў іх паводзінах падобна на рэфлексы. Напрыклад, калі малы бачыць сабаку і ўцякае стрымгалоў. Магчыма, ён гэтага не хоча — проста інакш ужо не можа. Але гэта можна змяніць.
— Тут патрэбны глыбокія сістэматызаваныя веды. Клапатлівай мамай быць недастаткова. Таксама бескарысныя самыя дарагія дэфектолагі, калі яны вучаць збіраць пірамідкі, якія дзіцяці не патрэбны будуць у жыцці. Яго неабходна навучыць папрасіць ежы, адказаць на пытанне, не выбягаць на праезную частку і гэтак далей. Патрэбны індывідуальны падыход, яны ўсе розныя. Адно дзіця з аўтызмам з захаваным маўленнем не можа ўжываць мову, каб проста сказаць, што ў яго баліць, другое будзе выкарыстоўваць цела і міміку, каб паказаць свае жаданні, а трэцяе абсалютна не размаўляе.
Заняткі з паводзінскім аналітыкам пабудаваныя такім чынам, што вучаць навыкам, якімі дзіця павінна валодаць у сваім узросце. Але на кожнае такое дзіця аналітыкаў не хапае. Некаторыя сем’і стаяць больш за год у чарзе толькі па кансультацыю! Таму Іна Белавусава раіць мамам і татам самім ісці вучыцца — лепш за родных спецыялістаў не знайсці:
— Ёсць яшчэ адна праблема: з’яўляюцца педагогі, якія не прайшлі поўны курс навучання, але займаюцца ў рамках прыкладнога аналізу паводзін з дзецьмі. Бацькі згодныя, таму што ім патрэбны надзея і чалавек, які будзе дапамагаць вырашаць сітуацыю, што ў іх жыцці надоўга. Але калі ў малога поспехаў няма, лічаць, што аналітыка і карэкцыя паводзінаў не дапамагаюць.
Базавы навык
Надышоў час заняткаў з Палінай. Яе мама Алена выходзіць з пакоя, і дзіця не хвалюецца — дзяўчынка прыйшла да сваіх сяброў, з якімі бачыцца па гадзіне тройчы на тыдзень. Займаецца тут год. Спачатку яе мама запоўніла доўгую анкету аб тым, як развівалася Паліна, што ўмее. Пасля Іна склала праграму развіцця дзіцяці. Яна важная не толькі для педагогаў, але і для мамы, якая ўсё ж часцей з дзіцем і можа займацца дома. Калі ў малога з аўтызмам ёсць цьютар — выхавальнік у дашкольнай або школьнай навучальнай установе, то і яму тлумачаць план дзеянняў.
Іна і Андрэй: «Галоўным персанажам мабільнага дадатку стане Данік — сын Іны. Ён быў першым «тэсціроўшчыкам». Будзе правільна, калі ён дапаможа іншым дзецям навучыцца таму, чаму калісьці навучыўся сам».— Вельмі складана адмаўляць дзецям у часе. Мы не можам тут прыняць усіх. Да таго ж у мяне ёсць свой сын, якому патрэбна ўвага, — Іна раскладвае на стале карткі з выявамі ежы, некаторыя бярэ ў рукі. Іх Паліне трэба будзе скласці ў бургер, як на малюнку. Калі ёй не будзе хапаць інгрэдыентаў, павінна папрасіць у Іны. Тая ў сваю чаргу ацэніць паводзіны, выкананне заданняў на клікеры: калі зрабіла ўсё правільна — націскае на плюс, не — на мінус. Да канца заняткаў будзе ўжо статыстыка. — Паколькі пяцярых аналітыкаў на ўсю краіну мала, да таго ж усе яны — у Мінску, плюс заняткі каштуюць дорага (ад 20 да 50 долараў у гадзіну), я вырашыла стварыць дадатак АВА coach.
За яго распрацоўку адказвае праграміст Андрэй Грышановіч, які падключыўся да задумкі Іны на хакатоне Social Weekend у Мінску 2 месяцы таму. Да гэтага ні разу не сутыкаўся з падобнай тэмай, таму захацеў дапамагчы добрай ідэі:
— Усё пададзена як гульня. Напрыклад, трэба на просьбу «Дай ката» знайсці карцінку з гэтай жывёлай і пакласці яе ў намаляваную далонь. У дадатку ёсць свой акаўнт, дзе кожнае выкананне заданняў праграма запісвае, збірае дадзеныя аб паспяховасці. У мабільным дадатку можна будзе бачыць графік развіцця, дэманстраваць яго псіхолагам, захоўваць відэа з адпрацоўкай урокаў дома і гэтак далей. Для бацькоў прадугледжаны раздзел, дзе тлумачыцца, як прымяняць новыя навыкі дзяцей у рэальным жыцці. Ужо ёсць прататып дадатку і каманда з 200 дзяцей і іх бацькоў з Беларусі і Расіі, гатовых пратэсціраваць яго.
Фота аўтара і з архіва герояў
kasel@sb.by
