«Я родился и вырос в деревне Краснодворцы Солигорского района. Там же жили мои родители и дедушка. Наша семья одна в этой деревне и окрестных носила фамилию Бойко (Бойка). Хотелось бы узнать ее происхождение. Вячеслав Александрович, Гродно».Отвечает ведущая рубрики, доктор филологических наук, профессор Валентина ЛЕМТЮГОВА:
— Бойко (а) — древнее славянское личное имя, означающее «боец». Возможно также, что оно является сокращенным вариантом древних славянских двухсоставных имен Бойдан — «воинственный», Бойкан — «бойкий» (В.С.Казаков. «Именослов. Словарь славянских имен и прозвищ»).
«Разъясните, пожалуйста, значение моей фамилии Ващук и фамилии моей приятельницы Жедь. Галина Васильевна, Брест».
— В основе фамилии Ващук личное имя Вашка — производное от имени Ваша, которое является сокращенным разговорным вариантом церковных имен Вакх (имя греческого бога, покровителя виноградарства; от имени Вакха образовано и слово «вакханалия»), Иван, церковное Иоанн (в переводе с древнееврейского — «бог милует»). Суффикс —ук обозначает родственные связи: Ващук — потомок Вашки. От этой же основы образована и фамилия Ващенко.
У фамилии Жедь литовские корни. По всей вероятности, она восходит к литовскому слову ziedas («кольцо, цветок, наперсток»).
«Пiшуць вам вучнi Бранiслаўскага дзiцячага сада — базавай школы. Мы вельмi цiкавiмся гiсторыяй сваёй маленькай Радзiмы i звяртаемся да вас з просьбай дапамагчы устанавiць гiсторыю паходжання нашых прозвiшчаў, якiя найбольш распаўсюджаны ў нашым рэгiёне: Дземянчук, Корпан, Дудзiч, Гатчэня, Таненя, Ханеня, Екiмцаў, Радчэня, Велько, Канапацкi, Кулакевiч, Ранчынскi, Цупiк, Цырыбка, Шчур, Танчынскi, Пупарэвiч, Празапас, Катвiцкi, Табайч, Хамiцэвiч, Будкевiч, Дзяткоўскi. Вольга, Маргарыта, Жыткавiцкi раён».
— З задавальненнем выконваю вашу калектыўную просьбу. Найперш некалькi слоў аб прозвiшчах. Паводле акадэмiка М.В.Бiрылы, прозвiшчы беларусаў у асноўным сфармiравалiся на працягу XVI — XVIII стст. Але ў сялянскiм асяродку гэты працэс некаторы час яшчэ працягваўся. Прозвiшчы ўвабралi ў сябе ўвесь жыццёвы вопыт народа, шмат агульных слоў, уласных асабовых iмёнаў, у тым лiку iх размоўных варыянтаў i празванняў, якiя сёння ўжо выйшлi з ужытку. Вучоныя ў галiне антрапанiмiкi (навукi аб уласных iмёнах) прыкладаюць нямала намаганняў, каб узнавiць забытыя даўнiя iмёны. Дзякуючы iм мы атрымалi надзейныя дапаможнiкi — кнiгу М.В.Бiрылы «Беларуская антрапанiмiя» (1966), А.В.Суперанскай («Словарь народных форм русских имен») i iншых. Зыходзячы з паказанняў гэтых работ, многiя з вашых прозвiшчаў паходзяць ад iмёнаў старога народнага iменнiка.
Прозвiшча Гатчэня ўтворана ад асабовага iмя Гатка — размоўны варыянт царкоўных iмёнаў Атый (Аттий) (ад грэчаскага iмя фрыгiйскай багiнi Кiбелы), Аттык (Аттик) (у перакладзе з грэчаскай «аттычны, грэчаскi»).
Асновай для прозвiшча Таненя паслужыла асабовае iмя Тана — размоўны варыянт царкоўных iмёнаў Астэрый (у перакладзе з грэчаскай «зорны»), Афанасiй (у перакладзе з грэчаскай «несмяротны»), Яўстафiй (у перакладзе з грэчаскай «добра пабудаваны, моцны, здаровы, ураўнаважаны»), Татыен (магчыма, ад лацiнскага Tatius — iмя легендарнага сабiнскага цара). У аснове прозвiшча Ханеня асабовае iмя Хана — размоўны варыянт царкоўных iмёнаў Афанасiй (у перакладзе з грэчаскай «несмяротны»), Гаўрыiл (у перакладзе са старажытнаяўрэйскай «моцны муж ў бог»). Прозвiшча Радчэня ўтворана ад асабовага iмя Радка, якое з’яўляецца размоўным варыянтам царкоўнага iмя Радзiвон (у перакладзе з грэчаскай «жыхар вострава Родас»). Суфiкс —еня (–эня) указвае на роднасныя сувязi. Пры спалучэннi з асновай прозвiшчы набываюць наступны сэнс: Гатчэня — нашчадак Гаткi, Таненя — нашчадак Таны, Ханеня — нашчадак Ханы, Радчэня — нашчадак Радкi.
У аснове прозвiшча Дземянчук ляжыць асабовае iмя Дзям’янка (Дзямянка), якое з’яўляецца размоўным варыянтам царкоўнага iмя Дамiян (Дамиан) (у перакладзе з латынi «прысвечаны багiнi Дамii»). Суфiкс —ук абазначае роднасныя сувязi: Дземянчук — нашчадак Дзям’янкi або Дзямянкi.
Астатнiя прозвiшчы глядзiце ў наступным выпуску рубрыкi.
До новых встреч!
