Wilno jest stolicą Litwy. Taki status miasto ma od XIV wieku. Przy tym położone jest na granicy z Białorusią. Nic więc dziwnego, że odegrało ważną rolę w historii Białorusi. W tym mieście ukazały się pierwsze białoruskie książki, wydane na początku XVI wieku przez Francyska Skarynę. Na początku XX wieku w Wilnie wydawano pierwsze białoruskie gazety, otwarto pierwsze białoruskie szkoły, ukazała się gramatyka Branisława Taraszkiewicza, która stała się podstawą gramatyki współczesnego białoruskiego języka literackiego. Właściwie Wilno od XIV wieku i do początku XX wieku pełniło funkcje wspólnej stolicy Litwy i Białorusi.
Mieszkaniec Wilna, białoruski działacz społeczno-polityczny i kulturalny Anton Łuckiewicz w 1918 roku doszedł do wniosku, że dla Litwinów i Białorusinów miasto ma podobną wartość: “Wilno w dowolnych warunkach powinno służyć obu narodom, dla których to miejsce było kolebką w czasach narodzin ich kultury”.
By uświadomić sobie rolę miasta w naszej historii, na łamach gazety “SB — Białoruś Dziś” od 2013 roku realizowany jest projekt naukowo-oświatowy “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi. Spacer po mieście z Wiktarem Korbutem”. W minskim wydawnictwie “Ryftur” ukazał się zestaw pocztówek z wizerunkami 9 budynków, związanych z życiem i działalnością w starym mieście znanych działaczy kultury białoruskiej, litewskiej i polskiej. Większość z nich jednoczy ten fakt, że pochodzą z terytorium współczesnej Białorusi lub ich aktywny udział w białoruskim życiu kulturalnym w Wilnie.
Są to pierwsze w historii Białorusi i Litwy pocztówki w języku białoruskim, poświęcone Wilnu i jego zabytkom. Pocztówki przygotowane zostały przez dziennikarza Wiktara Korbuta na podstawie dokumentów archiwalnych, literatury naukowej. Twórcą pocztówek jest malarka Alena Żdanouskaja. Projekt “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi” zrealizowano przy wsparciu Ambasady Litwy w Minsku i ambasadora Evaldasa Ignatavičiusa, funduszu charytatywnego “Powrót” i Pawła Bierahowicza, wydawnictwa “Ryftur” i jego dyrektora Siarhieja Płytkiewicza, Alaksandra Hila.
Zestaw pocztówek będzie dobrym prezentem i przewodnikiem dla turystów, amatorów podróży po białoruskich i białorusko-litewsko-polskich zabytkach w Wilnie. Na pocztówkach zamieszczono informacje w języku białoruskim i litewskim.
Projekt “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi. Spacer po mieście z Wiktarem Korbutem” realizowany jest w celu stworzenia pełnego przewodnika po zabytkach w Wilnie, związanych z życiem i twórczością znanych ludzi urodzonych na Białorusi w powiązaniu z działaczami kultury litewskiej, polskiej, żydowskiej. Wiadomości i nowe publikacje można śledzić na stronie internetowej https://www.facebook.com/KorbutVilnius.
Adresy i działacze kultury, instytucje w Wilnie, przedstawione na pocztówkach “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi”
Ulica Dominikonų (Dominikańska) 11
Budynek znany od 1600 roku jako własność Eustachego Wołłowicza. Od XVIII wieku — Pałac Pociejów, od drugiej połowy XIX wieku do lat 1930. — Umiastowskich. W 1906 roku — połowie lat 1940. na parterze mieściła się litewska księgarnia należąca do Marii Piaseckaite-Ślapeliene. Od1906 roku sprzedawano tu litewskie i białoruskie gazety, książki. Przychodzili tu Janka Kupała i Mikalojus Konstantinas Čiurlionis.
Ulica Pylimo (Zawalna) 5
Dom zbudowano na początku ХХ wieku. Mieściły się tu redakcje białoruskich gazet “Nasza Niwa” (1911-1913, 1920), “Homan” (1916-1917), “Krynica” (1921, 1923-1925), “Biełaruskaja krynica” (1925), czasopism “Sacha” (1912-1913), “Krywičanin” (1918), “Białoruska księgarnia” (1913-1926), zachowała się kolekcja rzadkości Jana Łuckiewicza. W tym domu mieszkał i pracował Wacłau Łastouski (1910-1920), jego żona Maria Ivanauskaitė-Lastauskienė (Lazdynų Pelėda), pracował Jan Łuckiewicz, Alaksandr Ułasau, Stanisłau Stankiewicz, bywali Maksim Bahdanowicz (1911), Zmitrok Biadula, Janka Kupała, Ciotka, Ludwika Siwicka (Zośka Wieras) (1912, 1923), Liudas Gira, Zofia Ivanauskaitė-Pšibiliauskienė (Lazdynų Pelėda), Antanas Žmuidzinavičius.
Ulica Švento Mikalojaus (św. Mikołaja) 4
Kościół św. Mikołaja. Zbudowany na początku XVI wieku. W latach 1901-1939. jedyna świątynia w Wilnie, gdzie odprawiano msze w języku litewskim. W latach 1901-1906 księdzem plebanem był Juozapas Kukta. Był tu nielegalny magazyn wydań drukarni Martynasa Kukty (Marcina Kuchty). Od 1921 roku co tydzień o godzinie 10 odprawiano mszę w języku białoruskim. Do 1940 roku odprawiał je ksiądz Adam Stankiewicz oraz w latach 1920. Kanstancin Stapowicz (Kazimir Swajak), Wincenty Godlewski, Jazep Hermanowicz. W świątyni wzięli ślub Lawon Witan-Dubejkouski i Juliana Menke (1922), Branisłau Taraszkiewicz i Wiera Snitka (1923), Anton Wojcik i Ludwika Siwicka (Zośka Wieras) (1926). W latach 1920-1930 białoruskim chórem przy kościele kierowali Anton Hryniewicz, Albin Stapowicz, Adolf Klimowicz, Jan Poźniak. 25 września 1989 roku ksiądz Vaclovas Aliulis odprawił tu mszę po białorusku.
Ulica Vilniaus (Wileńska) 14
Dom zbudowany w końcu XVIII wieku, odbudowany w XIX — na początku XX wieku. Mieściły się tu redakcje białoruskiej gazety “Nasza Niwa” (1913-1915), czasopisma “Sacha” (1913), sklep białoruskiej bielizny damskiej Milavitsa (2011-2014). W tym domu mieszkał i pracował Janka Kupała (1914-1915), pracował Zmitrok Biadula (1914-1915), Alaksandr Ułasau (1913-1914), Wacłau Łastouski (1913-1914), Jazep Drazdowicz (1914).
Ulica Aušros Vartų (Ostrobramska) 7а
Dawny klasztor bazylianów i bazylianek (“mury bazyliańskie”). Zbudowany na początku XVII wieku. Działał do 1827 roku. W latach 1823-1824 — więzienie, gdzie osadzono filomatów Adama Mickiewicza, Ignacego Domeykę. W latach 1845-1915 — prawosławne seminarium duchowne. Mieściła się tu redakcja gazety “Biełaruskaja dumka” (1919), Wileńska Rada Białoruska (1919), Wileńskie Gimnazjum Białoruskie (1919-1932), białoruska filia Polskiego Gimnazjum imienia Juliusza Słowackiego (1932-1937), Białoruskie Towarzystwo Naukowe (1921-1939), Wileńskie Muzeum Białoruskie (1921-1944). Stanowisko dyrektora obejmował Anton Łuckiewicz (1921-1939), Marian Pieciukiewicz (1940-1941), Jan Szutowicz (1941-1944). W gimnazjum wykładali Alena Sakałowa-Lekant (od 1919), Maksim Harecki (1919-1923), Adam Stankiewicz (od 1919), Anton Łuckiewicz (od 1920), Leaniła Czarniauskaja, Jan Stankiewicz, Arkadź Smolicz, Alaksandr Kousz (od 1928), był dyrektorem Michał Kachanowicz (1919-1922), Branisłau Taraszkiewicz (1922), Anton Niekanda-Trepka (1922-1923), Radasłau Astrouski (1923-1927, 1929-1936), Siarhiej Paułowicz (1927-1928), uczyła się Natalla Arsienniewa (1919-1921).
Ulica Vilniaus (Wileńska) 37
Dom zbudowany w końcu ХІХ wieku. W latach 1920. mieściły się tu redakcje białoruskich gazet, czasopism, siedziba Towarzystwa Szkoły Białoruskiej, Białoruskiego Związku Studenckiego Uniwersytetu Wileńskiego Stefana Batorego, Białoruskiej Hromady Włościańsko-Robotniczej, Wileńskiego Białoruskiego Komitetu Narodowego. W tym budynku mieszkał i pracował Branisłau Taraszkiewicz (1922-1926), pracował Janka Paczopka, Ludwika Siwicka-Wojcik (Zośka Wieras) (1923-1927), Anton Wojcik, Symon Rak-Michajłouski, Anton Łuckiewicz, mieszkał Jazep Drazdowicz.
Ulica Didžioji (Wielka) 19, 19а
Dom zbudowany w końcu XVI lub na początku XVII wieku. Istnieje opinia, że budynek należał wówczas do kupców białoruskiego pochodzenia Kuźmy i Łukasza Mamoniczów, którzy założyli tu drukarnię, gdzie wydano między innymi w języku starobiałoruskim trzeci Statut Wielkiego Księstwa Litewskiego (1588). W 1990 roku na budynku zainstalowano tablicę pamiątkową w języku litewskim i białoruskim: “Od 1522 do 1525 roku w tym miejscu, w Wilnie, białoruski oświatowca Francysk Skaryna wydał w Wielkim Księstwie Litewskim pierwsze książki drukowane”.
Ulica Trakų (Trocka) 1
Budynek znany od początku XVI wieku. W latach 1792-1863 należał do Tyszkiewiczów. Ich herb rodowy Leliwa zdobi fronton domu. Zwraca na siebie uwagę balkon z rzeźbami dwóch atlantów dłuta Francesco Andrioli i Józefa Kozłowskiego (około 1860). Eustachy Tyszkiewicz przechowywał tu kolekcje przyszłego Wileńskiego Muzeum Starożytności (pierwsza połowa lat 1850.). W drugiej połowie ХІХ wieku w dawnym pałacu mieścił się sąd, gdzie pracował jako adwokat Franciszak Bahuszewicz (1884-1898). W budynku mieściła się redakcja białoruskiej gazety “Nasza Niwa” (1907-1908), gdzie pracowali Alaksandr Ułasau, Anton Łuckiewicz, Jakub Kołas.
Ulica Barboros Radvilaitės (Barbary Radziwiłłowej) 3
Dom zbudowany prawdopodobnie w XVII wieku. W latach 1852-1862 mieszkał w tym domu i zmarł Ludwik Kondratowicz (Władysław Syrokomla). W latach 1934-1938 mieścił się tu Białoruski Bank Spółdzielczy, Białoruska Spółdzielnia Pszczoła, redakcja czasopisma “Biełaruskaja borć” (redaktorem produkcyjnym była Ludwika Wojcik (Zośka Wieras)).
Adam Maldzis, profesor, doktor habilitowany filologii, badacz białorusko-litewskich kontaktów kulturalnych:
— W projekcie “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi” Wiktar Korbut zgromadził znacznie więcej informacji niż znałem dotychczas. Przedstawił je w sposób twórczy. To udane i pożyteczne dzieło jego umysłu i rąk przyda się każdemu, kto wyrusza w podróż do starego miasta.
Arsień Lis, doktor habilitowany filologii, badacz białoruskiego życia kulturalnego w Wilnie lat 1920-1930:
— Projekt Wiktara Korbuta “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi” jest nowatorski, kreatywny, aktualny. Autor obiektywnie przypomina wspólne karty historii Białorusinów i Litwinów w przeciągu współistnienia w Wilnie, sprzyja wzajemnemu zrozumieniu i przyjaźni między naszymi narodami.
Anatol Warawa, przewodnik:
— Pocztówki “Vilnius — Wilno. Stolica Litwy w historii Białorusi” krótko opowiadają o pięknym starym mieście. Przeszłość naszej ojczyzny związana jest z Wilnem za sprawą wielu postaci i wydarzeń, ożywa i pojawia się na tych pocztówkach: ulica po ulicy, dom po domu.
Wiktar Korbut
