Фота Максіма Вечара
Евгений Бесчастный
ВИД СВЕРХУ
Мой дом изогнулся вдоль
гребного канала, как
растянутая гармонь
в окаменевших руках.
Каждый его подъезд
как веха общей судьбы.
Здесь выкупают невест.
Отсюда выносят гробы.
И долго лежат в траве
цветов лепестки потом:
живых — после торжеств,
искусственных — с похорон.
Первых столь краток век,
сколь у вторых долог он.
Тысячи лет спустя
у речки цвета свинца
вглядываюсь в окаменелости:
дом здесь некогда был,
где жить выпало мне,
где я не спал по ночам,
переводя в печаль
все, что когда-то любил.
Андрей Фамицкий
* * *
Мы поедем на электричке
не куда-нибудь на кулички,
а куда-нибудь навсегда,
где крапивы полно, клубнички
и колодезная вода.
На огромном велосипеде,
из волшебного сна соседи,
будут дети кататься там,
а под вечер склонять к беседе
станут Рильке и Мандельштам.
А назавтра мы встанем рано
не с продавленного дивана,
но с отринутого одра,
петь Муслима и Адриано,
пить бессмертие из ведра.
Здесь подводит черту эпоха,
среди сныти, чертополоха,
прочей солнечной чепухи.
Продолжаются тут неплохо
пчелы, мед, человек, стихи.
Олег Горгун
МЫСЛИ В СЕНТЯБРЕ
Прошел июль и август — вслед за ним.
На убранных полях — последний дым.
Пройдет сентябрь, и вслед за октябрем
придет зима засыпать этот дом.
Настанет время баночек, пилюль.
Пройдет июль, июль, июль, июль...
Проедут мимо в окнах поездов.
Ненужных очень много станет слов.
В ролях все укрепятся, отыграв.
Подслушивая терции октав
метели через груши, столько лет
плодоносящей, сломанный скелет.
Мы все поймем, что нужно понимать,
все отдадим, что надо отдавать.
И в дымке отбуранившей пурги
дождемся встречи с кем-то дорогим.
Ольга Злотникова
* * *
Вовек не пожелаешь никому:
не смерть, но одинокое посмертье.
Так запертый в пустующем дому
терзается оставленный ребенок —
ему невыносимо одному.
И кажется, как будто Бога нет
и мамы тоже нет, однако знаешь,
что есть и Бог, и мама, но не здесь,
а в доме очень душно, и видна
часть неба из забитого окна,
но ты ее почти не различаешь.
Ты был старик, теперь совсем дитя,
и чувствуешь — уже невозвратимо
вот это: что не спас, недолюбил,
что отвернулся, что прошаркал мимо,
и кажется, что лучше бы убил,
чем не сберег, и на руинах мира
голодных голубей не покормил.
Таня Светашева
* * *
Допустим, есть такой человек,
с сено-соломой на рукаве,
допустим, он слеп,
допустим, он слаб,
и жизнь, как шаха, его растрясла.
Скажи, ты взял бы его себе —
незлого, но натворившего бед?
Ты, который прощает всех,
взял бы такого на самый верх?
Малейший холод — мелко дрожит,
никем особо не дорожит...
Наста Кудасава
КЛЁН
Рукі з прасцінаў зграбаць, як сухое галлё,
і высякаць сябе з ложка ў штодзённую сцюжу.
Сябра мільёнадалоневы,
добры мой клён,
будзь маім мужам!
Гэтай зіме я пакінула гурбы лістоў —
гурбы цяпла,
абляцелага з пальцаў-няўклюдаў...
Будзь маім мужам!
Ты ж ведаеш, болей ніхто
нас не чакае на свеце.
Хіба толькі цуд.
Сергей Шаматульский
ОНИ
Они приходили обычно утром. Распахивали далекие, только им ведомые, двери, за которые и попасть бы, но пусто все, уже не подберешь ключа, и стучи не стучи, никто тебе там не откроет. Сонные, с натянутыми улыбками, парализованными яркой вспышкой лицами, застывшими фразами, появлялись они толпою. Шуршали подолами длинных платьев, серых пальто, шинелей и телогреек, били каблуками лаковых туфель, вышедших из моды сапог, шептали: “Просыпайся, милый, ты нас узнал?”
Узнал. Я узнал их всех. Вот дедушка Степан, у него в руках гармонь, а около правого плеча стоит молодой мужчина (мы его называем “другом”). А это Шура, она всегда отдыхает на Черном море, носит сарафан в горох, наверное, яркий, но здесь черно-белый, скучный. Вот Лизавета Павловна и собаки. А у прадедушки на лице ожоги клея — огрех бумаги, а у Гриши нет ног: кто-то неаккуратно вырывал из альбома. Вот Груша. Здесь же и далекая тетушка из Сибири, ее имя я, признаться, не помню. Лиза, дядя Егор, мамин крестный Никита. Сколько их там, всех и не перечесть. Здравствуйте, дорогие, я вас ждал, мои золотые.
Рассаживаясь на кровати, они шумели, стряхивали прилипшее к ногам по дороге время, долго извинялись, курили. Жаловались, что, мол, оттуда совсем уже и не разглядеть нас. Приемник давно поломался, но его все не чинят. Поэтому пришлось выбивать пропуска, ругаться (бюрократия и там процветает). Надежды не было, но на границе нашлись какие-то связи, давние друзья, приятели. И им разрешили. Теперь им можно. А синяя рама с фотографиями — это и не рама вовсе, а такой вход. Просто другие сейчас на ремонте.
Было тепло. Хорошо. Я садился в подушках и рассказывал им про июнь, говорил, что с братом мы бегаем в лес, а сестры показали мне дальний пруд, но то тайна, взрослые будут ругаться. Что в Селиванихе положили дорогу, а у Нины выпал зуб, и она подарила его мне в спичечном коробке, такое сокровище. Что яблоки из сада были съедены еще зелеными, кислыми: не дождались осени. Что за полем построили новые дачи, назвали “Аист”. А Баласт в этом году обмельчал: тина и ил, совсем негде купаться. И вчера была гроза, а еще дядя учил топить печку. И многое, многое, многое.
Они слушали и улыбались, наверное, им интересно все это. Хотя кто знает. Но вот уже и пора. Взмахи, солнечные зайчики на потолке, портреты в раме.
Они придут ко мне завтра. Я знаю, я не боюсь. И так будет вновь и вновь. Каждый день. Целое лето. Это долгое лето в жизнь, которому нет конца, а осень — это неправда, она не наступит, она — придумка.
Но меня обманули: в один день схватили в охапку, вымыли в бане, натянули чистые вещи, рюкзак на плечи. Все. “Скажите бабушке до свидания”. Платформа, электричка, поезд, город. Вот оно как, оказывается. Что ж, остается терпеть, ведь все всегда возвращается. И они, я уверен, ждут меня там. Ведь у них, я помнил, есть пропуска, есть связи.
И был сентябрь, а потом мне купили ботинки, выпал снег, на Рождество подарили складной самолет, который оказался бракованным, но ничего, и так поиграю, и был грипп, а весной я подрос, на будущий год уже в пятом классе, но это еще через тысячу лет. Это все через лето. Это практически никогда. Сейчас же туда, скорее, чего мы медлим?
И опять поезда-электрички, сумки-рюкзаки. В доме у бабушки светло, просторно. Вот и моя кровать, прошлогодние бестолковые игрушки, комод с вещами не по размеру, цветастые шторы, обои в полоску. А рама? Рама где? Но ее, оказалось, сняли. Раритет, такое больше не держат. Карточки в коробку, коробку в шкаф. Ну, чего, чего же ты плачешь. На, гляди. Вот же.
Но все не то.
Они не приходят утром. Ни сегодня. Ни завтра. Больше никогда. Но я их жду и сейчас. Я помню, они говорили, что где-то есть другие входы, просто те еще на ремонте.
Аля Хамянок
З ДНЁМ НАРАДЖЭННЯ
Учора памёр наш сабака. Але я чамусьцi не плачу. Можа, таму, што заўтра мой дзень нараджэння, і я нарэшце змагу пастрыгчыся “лесвічкай” і надзець басаножкі на платформе? А яшчэ пафарбую пазногці. І вусны. І такая прыгожая выйду ў двор!
* * *
Мы знайшлі яго раніцай яшчэ цёплым. Выгляд у яго быў зусiм прымiраны, як у дзіцяці, якое спiць. “Значыцца, доўга не пакутаваў”, — падумалася мне. Апошнія дні мацi шпiгавала яго нейкай алкагольнай дрэнню, таму сабачая смерць смярдзела спіртам і часнаком. Выклікалі ветэрынара. Той сказаў, што варта было б адправіць сабачую галаву на даследаванне, каб засведчыць чуму. Мы адмовіліся. Ніхто не хацеў хаваць тулава без галавы. Маці расчулілася і ўсё паўтарала:
— Не ад чумы ён памёр, а ад нашай абыякавасці!
* * *
Мне спаўняецца пятнаццаць, і я збіраюся запрасіць у госці ўсіх сваіх трох сябровак. Ужо ўяўляю, як мы будзем уголас размаўляць пра хлопчыкаў, і я абавязкова спытаюся, якія ім падабаюцца, а свой ідэал, зразумела, не выдам. Навошта ім ведаць, што я заліпаю на Рокі з “Трох ніндзя”? Я не адзначала свой дзень нараджэння ўжо, напэўна, гадоў пяць. Мама ўвесь час была занятая: то працай, то сабакам. У гэты раз усё будзе па-іншаму.
* * *
Мы спазняліся, а з мёртвым сабакам трэба было нешта рабіць. Мама перанесла яго на балкон і пасыпала пяском з кацінага туалета-латка. Я хацела застацца дома і смуткаваць, але як я растлумачу класнай прычыну сваёй адсутнасці? Не, яна не зразумела б. Сабакі зразумелі б, а людзі — наўрад ці. Таму я павязала на прыдалонне чорную стужку і пацягнулася ў школу. Эх, лепш бы засталася дома: на прыступках, ля самага ўваходу, спатыкнулася і ўпала. Акурат тварам аб кафлю. За нейкія хвіліны нос апух, пад вачыма “намаляваліся” сінякі, у галаве загудзеў стары халадзiльнiк. Вось тады мой твар сапраўды стаў адлюстроўваць жалобу, і ніхто не задаваў лішніх пытанняў: баяліся, напэўна.
* * *
Раней я неяк не задумвалася, куды “знікаюць” памерлыя ў гарадскіх кватэрах хатнія жывёлы. Па мульту ведала, што ўсе сабакі адназначна трапляюць у рай. На справе выявiлася, што шлях да яго займае тры аўтобусныя прыпынкі. З вясны да восені гуляючы ў адзіным на ўвесь раён парку, я і ўявіць не магла, што менавiта тут і знаходзіцца апошні прытулак калматых. Вунь той пагорак, на якім я кожны год бачыла голага мужчыну, і быў “уваходам” у сабачы рай. Адшукаць вольнае месца аказалася няпроста. Мама раз-пораз натыкалася на скурчаныя часам і ападкамі абутковыя кардонкi. Мы пахавалі нашага сабаку каля вялікага каменя, і я сфатаграфавала гэтае месца на ўсялякі выпадак.
* * *
Дня нараджэння ў мяне зноў не было. Мама вырашыла, што я занадта шмат перажыла за апошнія дні. Маўляў, сабака памёр, член сям’і як-ніяк, варта ўшанаваць. Нос у мяне па-ранейшаму балеў, твар стаў падобны на страшэнную карнавальную маску, і я паддалася. Сваё абурэнне я пайшла “душыць” на сабачыя могілкi. З учарашняга дня тут нічога не змянілася. Калі толькі... неба. Сёння яно блакітнае з фіялетавай паласой пасярэдзіне, а ля гарызонту ружовае. Я прысела на траву: злева — бетонныя вежы нейкага завода, справа — шматпавярховыя дамы “спальніка”, нада мной жалязякі з правадамі. Вось сапраўды — пейзаж пад святочны настрой. Самы момант, каб запаліць, але я ўсё ж такi ўшаную. Сябе.
— З днём нараджэння мяне, мёртвыя сабакі! І выбачайце за абыякавасць.
Фота Аляксея Бібікава
Зараслава Камінская
КАТЫ І ЛЮДЗІ
Першага ката ніхто не чакаў — ён неспадзявана прыйшоў у дом сам. Прыйшоў з надзеяй, што прымуць, даруюць, пакінуць тут. Але не, адкуль у ката надзея? Прыйшоў проста так.
Пэўна, да кожнага пад дзверы хоць раз у жыцці прыходзіў няшчасны, худы, брудны кот. І тады было тры варыянты развіцця падзей: прагнаць; пакарміць, а пасля спадзявацца, што той ціхенька пойдзе адгэтуль сам і не будзе травіць душу мяўканнем. І яшчэ варыянт — узяць да сябе.
Сяргей узяў.
Так у кватэры з’явіўся Васька. Першы час ён хаваўся пад крэслам, а паесці выбіраўся толькі ноччу. Потым прызвычаіўся, супакоіўся, паверыў і пачаў выходзіць і днямі, а праз нейкі час ад яго не было схованкі — Васька цікаваў за Сяргеем і намагаўся апынуцца там, дзе і ён. І заўжды прыбягаў з такім выглядам, быццам сустрэча была выпадковай: “А, і вы тут? Ну то я пасплю побач...”
Наступнай была Герда. Яна трапілася Сяргею каля крамы і, відавочна, была сястрой Ваські. Такая ж белая з чорным, з гэткімі ж самымі плямамі. Ды не палахлівая — Сяргей нахіліўся, каб пагладзіць, і яна не адскочыла. Рука адчула, якая котка худзенькая. І вось дзе несправядлівасць лёсу: брат — у цяпле, сястра — у лужыне перад крамай. Але ці гэта не добрае адчуванне, калі вы можаце выправіць несправядлівасць?
Сяргей падхапіў брудную, мокрую котку, схаваў пад паліто і панёс дахаты. Яна яшчэ колькі хвілін дрыжала ад холаду, пасля сціхла, і можна было пачуць, як стукае яе сэрца — зусім побач з сэрцам Сяргея.
— А хто гэта там у цябе? — сустрэла каля пад’езда суседка. — Котка? Але ж і здыхля! І ты яе куды? Да сябе ў кватэру? О, то маладзец! Дарослы мужчына, а такі жаласлівы! Такім, як ты, Бог аддзячыць за дабрыню! Бо Ён усякае стварэнне любіць. А паўсюль жа такая жорсткасць, такая нянавісць, такі гармідар. Толькі праз любоў і ўратуемся, Сярожачка. Ідзі кармі сваю здыхлю, а я за цябе памалюся.
Любіць Герду было проста. Яна не была недатыкай, як Васька, лёгка ішла на рукі, а калі Сяргей прыладжваўся на канапу, то клалася на грудзі і так і ляжала, колькі патрэбна — грэла душу.
Васька першы час фыркаў, дэманстрацыйна сядзеў пад крэслам, але прывык і да гэтага, і да гэтай. Так і пачалі жыць утрох.
Наступнай у кватэру трапіла Чарапашка — трохколерная котка: белая з рудымі і чорнымі плямамі. Яе Сяргей знайшоў на дарозе — збіла машына — і адвёз да ветэрынара. Той ампутаваў частку задняй лапкі, папярэдзіў: “Сачыце, як будзе загойвацца”, — і ўручыў сонную жывёліну новаму гаспадару.
Праз тыдзень Сяргей натрапіў на аб’яву: “Згубілася Мурка, трохколерная, вельмі сумуем, дапамажыце!” Патэлефанаваў, і за Чарапашкай прыехалі. “Ну і што, што інвалід? Абы жывая!” Ад узнагароды Сяргей адмовіўся.
Пасля былі зіма і сустрэча з Сакратам. Люты выдаўся вельмі завейны, з калючым снегам, які замінаў дыхаць і бачыць, і калі б Сяргей праходзіў каля той трубы ноччу, то не заўважыў бы маленечкае шэранькае кацяня: яно ўсім цельцам прыціснулася да цёплай трубы, каб сагрэцца. На гэты раз нават не давялося расшпільваць паліто — кацяня змясцілася ў кішэню.
Праз паўгода падкінулі пад дзверы Чарныша: падаслалі анучку, налілі ў баначку малака і пайшлі. Напэўна, ведалі, што Сяргей не адмовіць у прытулку. Мабыць, выбачаючы за сваё нахабнае з’яўленне, Чарныш стараўся дастаўляць як мага менш клопату: ні разу не мяўкнуў, ні з якой прычыны — гэта быў самы ціхі кот у камандзе. І еў усё, нават агуркі.
Яшчэ праз паўгода Сяргей прынёс дадому Флюшку — гэтае імя прыдумалася па дарозе. Толькі адчыніў дзверы, як натрапіў на бацьку:
— Сяргей, гэта пяты? Куды? У нас двухпакаёўка!
Сяргей пайшоў на кухню, каб наліць Флюшцы малака. Васька, Герда, Сакрат і Чарныш адразу апынуліся побач і глядзелі на новенькага з недаверам, але не чапалі — такі парадак.
— Сяргей, ты хоць бы раз запытаў у мяне, у маці сваёй, ці хочам мы, каб тут жылі каты.
— Вы ў мяне не пыталіся, ці хачу я, каб мяне нараджалі.
— Зноў гэтая дурная гаворка, чулі ўжо. Гэта нашая кватэра — прыдбай сваю і жыві, як хочаш.
— Вы мяне нарадзілі, а зараз жылплошчы пазбаўляць? Ну-ну, паспрабуйце.
Каты звыкла сачылі за размовай. Новенькі ўжо даеў.
— Пакармі астатніх, галодныя.
— Маці пакорміць.
Сяргей пайшоў у свой большы з двух пакой, лёг на канапу, уключыў тэлевізар. На грудзі адразу скокнула Герда і ўладкавалася там, дзе сэрца.
* * *
У бацькоўскім пакоі размаўлялі шэптам:
— Ты катоў пакарміў?
— Пакарміў. Галя, ён пятага прынёс.
— Ат, што зробіш. У кожнага свой крыж. Ты ўсё яго лаеш, лаеш, а ў Паўловічаў сын яшчэ і з хаты выносіць, а наш у хату.
— Не пытала, Сяргей працу яшчэ не знайшоў?
— Не пытала, — і пасля, крыху падумаўшы: — Яно ж такое гаротнае дзіця. А жыццё такое складанае, такое жорсткае. Ну хочацца яму тых катоў, ну патрываем. Абы быў здаровенькі.
— То праўда, і не дай бог, як у Качэўскіх. Такая хвароба, такое няшчасце. А мы не адны на старасці. А глядзі ты, яшчэ і з катамі!
— Цс, не смейся громка. Ведаеш, сустрэла сёння яго былую настаўніцу: “Як там Сяргей? Памятаю, што быў такі добры хлопчык, пра жывёл дбаў”. І мне так прыемна стала! А я і зараз як гляджу на яго з тымі катамі, і ўсё маленькага ўзгадваю. Як ён казаў: “Мама, я так цябе люблю, так люблю”. А зараз — такое яно няшчаснае, што сэрца баліць. І нікому яно непатрэбнае, толькі нам...
— То няхай будуць каты.
— То няхай.
