Васямнаццаць год таму Аляксандр Раманаў паехаў адпачыць да сястры ў бацькоўскі дом паблізу Віцебска, ды так і не вярнуўся ў горад
Да вёскi Ботанічы ў Задуброўскім сельскім Савеце, дзе абаснаваўся Аляксандр Тарасавіч з роднай сястрой Нінай, амаль з усіх бакоў падступае лес.
Жывуць Раманавы ў звычайнай вясковай хаце, дзе раней жылі іх бацькі, на самым пачатку вуліцы, ля стромкіх густых ёлак і чырвонага куста каліны.
Калi падышоў да яе, убачыў на ўзбочыне зялёную машыну, ля якой мітусіліся людзі. Сярод іх выдзяляўся пажылы чалавек з кульбай. Гэта, як аказалася, і быў Аляксандр Тарасавіч. Ён абменьваў у мясцовай гаспадарцы сваю цялушку на бычка. Праўда, машыну для гэтай аперацыі чамусьці прыслалі пасажырскую. І цялё нагамі, хоць яны і былі звязаныя, лупіла ў бакавіны. Вадзіцель нервова пыхкаў цыгарэтай і урэшце не вытрымаў:
— Аляксандр Тарасавіч, падыдзіце хутчэй! Мо, вас паслухаецца жывёліна, а то разнясе ў шчэпкі!
Раманаў заглянуў у салон, цялушка сапраўды сцішылася, і машына кранулася з месца.
На апусцелай вуліцы пакутным позіркам праводзіла яе Ніна Тарасаўна.
— Гэта ж пашкадавалі рэзаць. З яе можа вырасці добрая кароўка. Вось і дамовіліся памяняць на бычка, — патлумачыла яна.
Пакуль брат адсутнічаў, яна расказала нямала з яго біяграфіі. Калі пачалася вайна, Аляксандру было ўсяго восем год. Жыхароў вёскі Ботанічы акупанты западозрылі ў сувязях з партызанамі, арыштавалі 76 мужчын і ўсіх расстралялі. У тым ліку і іх бацьку. Вось тады і пакляўся Аляксандр адпомсціць. З жабрацкай торбачкай за плячыма ён вандраваў па варожых гарнізонах, запамінаючы, дзе і колькі фашысцкай тэхнікі і салдат. Потым гэтыя звесткі перадаваў партызанам. Ніхто з гітлераўцаў не мог дацяміць, што гэты малы — разведчык. А яшчэ ён падвозіў народным мсціўцам хлеб, які выпякала маці. Аднойчы не паспеў ён з чарговай паклажай як след адысці ад хаты, як з-за кустоў выскачылі немцы.
— А-а, партызан! — зароў гітлеравец і шчоўкнуў затворам аўтамата, каб расстраляць хлопчыка. Але яго напарнік паспеў адвесці рульку зброі ўбок:
— Найн, кляйнэ кіндэр!.. (Не, малое дзіця).
У той жа дзень Аляксандра, яго старэйшага брата Анатоля, трохгадовую Ніну і маці, Ганну Іванаўну, забралі. Пазней яны аказаліся ў канцэнтрацыйным лагеры ў Германіі. Аляксандр, нягледзячы на малы ўзрост, хадзіў спачатку на працу на фабрыку, дзе рабілі лесвіцы для караблёў, а потым на авіяцыйны завод, дзе наразаў разьбу на гайках.
Пасля вайны трапіў служыць у авіяцыю. Там жа спасцігла яго яшчэ адна трагедыя. Яго полк у 1954 годзе быў задзейнічаны ў выпрабаванні атамнай бомбы на Тоцкім палігоне. Аляксандр там атрымаў павышаную дозу радыяцыі і пасля звальнення і трапіў у бальніцу.
— Нічога не можам знайсці. І што ў цябе за хвароба такая? — здзівіліся ўрачы.
А ён нічога не мог сказаць, бо падпісаў дакумент не раскрываць тайну Тоцкага палігона на працягу 25 год.
Уладкаваўся ў Віцебску на завод вымяральных прыбораў. Яму даверылі самую складаную работу на кардынатна-расточным станку, дзе, акрамя ўмення чытаць чарцяжы, патрабавалася з філіграннай дакладнасцю выточваць дэталі. Раманаў выдатна спраўляўся, і можна зразумець кіраўніцтва прадпрыемства, якое ўгаворвала яго застацца пасля атрымання пенсіі.
Аляксандр Тарасавіч, які на той час пабудаваў дабротны дом у абласным цэнтры, вагаўся:
— Вось з’езжу на лета да сястры на дачу, а там бачна будзе!
Не думаў ён тады, што гэта «лета» расцягнецца на цэлых васямнаццаць год...
– А пачалося ўсё з цяляці, — прыгадвае Аляксандр Тарасавіч даўнюю гісторыю. — Тут жыла тады наша пляменніца Валя. У яе ацялілася карова, і пляменніца гаворыць: «Шкада рэзаць цяля. Вазьміце вы!» Прынялі. Цялушка на свежай траве ды хлебе дужа спрытная стала. Нам ужо і ў горад пара кратацца, а куды яе падзець? Вось і наважыліся перазімаваць у вёсцы. З цялушкі вырасла добрая карова. Па два вядры малака давала. Ну як тут збываць?! Потым у гэтай каровы цялё з’явілася. Далей — болей: гадавалі ўжо трох кароў.
Аб горадзе ўжо і размовы не вялі.
— Аляксандр Тарасавіч, прабачце, але ж тры каровы выгадаваць неяк трэба. Вам гаспадарка сена давала? — спрабую высветліць.
— Ды не, усё самі. Узяў тры гектары зямлі. Нарыхтоўваў кармы спачатку ўручную, потым паглядзеў — не справіцца. Заняўся механізацыяй.
— Ён жа два трактары зрабіў, спецыяльныя сані для перавозкі сена, розныя плугі, культыватары, — дапаўняе Ніна Тарасаўна.— Пакажы чалавеку!
Трактары гэтыя, нечым падобныя на лунаходы, стаялі пад акном.
Адзін мініяцюрны з сядзеннем ад матацыкла «Урал», з жалезнымі коламі. Другі — куды большы.
За домам — шэраг прычапной тэхнікі: культыватары, бароны, плугі, таксама зладжаныя рукамі майстра і з улікам асаблівасцяў да мясцовай зямлі. Асобна — тыя самыя сані, на якіх дастаўляў корм каровам. Пакуль не было трактараў, Раманаў прычапляў іх да «УАЗа-69». Машына гэта і зараз на хаду. Тут жа, у гаражы, стаіць і бартавы «ЗІЛ». Праўда, як зазначае гаспадар, хоць машына спраўная, але даўно не выязджаў на ёй. Шмат бярэ гаручага.
— З дровамі, відаць, праблем няма, лес кругом? — пытаюся ў гаспадароў.
— Дровы выпісваем у сельскім Савеце. Дзякуй нашаму старшыні сельвыканкама Сяргею Віктаравічу Макавуху. Залаты чалавек, што ні папросіш — дапаможа.
— У яго ж пасада такая.
— Не кажыце. Нямала такіх начальнікаў, што далей паперкі не ступяць. А гэты не такі.
— Напэўна, за ўсё цяжэй перажыць зіму? — спачуваю Раманавым.
— Прывыклі. Чысцяць дарогу, прыходзіць аўталаўка. Калі завіруха, то стараемся ўзяць хлеба паболей. Адно дрэнна — людзей мала засталося, — перажывае ветэран. — Усяго чатыры сям’і на вёску. Затое вясной і летам наязджаюць дачнікі.
Сябе дачнікамі Раманавы даўно не лічаць.
Аляксандр Тарасавіч як удзельнік Вялікай Айчыннай вайны атрымлівае пенсію каля пяці мільёнаў рублёў, сястра — звыш трох. Маглі б спакойна, без лішніх турбот, жыць у горадзе, тым больш маючы свой дом. Але Аляксандр Раманаў вярнуўся на бацькоўскую вотчыну, каб паспрабаваць адрадзіць сваю родную вёску, даказаць, што гэта магчыма. Патрэбна толькі жаданне...
Фота аўтара