Гэтыя словы належаць вядомаму беларускаму паэту заслужанаму дзеячу культуры Рэспублікі Беларусь Уладзіміру Карызну. Ён — адзін з аўтараў Дзяржаўнага гімна Рэспублікі Беларусь, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь і прэміі прафсаюзаў Беларусі, узнагароджаны ордэнам Францыска Скарыны. Ім выпушчана каля трыццаці кніг, сярод якіх “Жураўліны досвітак”, “Святло ліўня”, “Цеплыня”, “Цішыня баразны”, “Музыка ў свеце” і іншыя.
На яго вершы пісалі музыку лепшыя беларускія кампазітары: Ю.Семяняка, Я.Глебаў, Д.Смоль-скі, І.Лучанок, Э.Ханок, Л.Захлеўны, У.Карызна-малодшы. Многія з песень увайшлі ў залаты фонд беларускай культуры. Гэта “Маміна вішня”, “Люблю цябе, Белая Русь”, “Азёры дабрыні”, “Зорачка мая”, “Калі цябе сустрэў упершыню”.
Паэт і сам піша музыку, ён — аўтар больш чым пяцідзесяці песень. Некаторыя з іх упрыгожылі рэпертуар Нацыянальнага акадэмічнага народнага хору імя Г.І.Цітовіча.
Пра што б ні пісаў Уладзімір Іванавіч, усё прапушчана праз яго прамяністую душу, свеціць чыстым святлом, гучыць усхвалявана і натхнёна, моцна і па-карызнаўску палымяна. Ён выдатна чытае свае творы, даносячы мяккім тэмбрам голасу ўсе інтанацыі сваіх музычных вершаў. У гарачым сэрцы сваім захоўвае ён вастрыню ўспрымання жыцця і паэтычную ўражлівасць.
У яго новай кнізе “Доля Русь наша Белая” сярод многіх шчырых, спавядальных вершаў і паэм ёсць прызнанне Янку Купалу. Аб тым, як уплывае на людзей слова сапраўднага паэта, сказана вельмі дакладна: “Яно не раніць — Яно ачышчае. Яно — як світанне Таемнае кожны раз...”
Пра тайну творчасці і многае іншае Уладзімір Іванавіч дзеліцца сваімі думкамі:
* Мой бацька быў шафёрам, вазіў Твардоўскага, ведаў на памяць усяго “Васіля Цёркіна”. Дзядуля па мамінай лініі — Канстанцін Захарэвіч — быў кавалём. Акрамя таго, сам рабіў музычныя інструменты і іграў на скрыпцы. Такі быў выдумшчык! У яго нават замок на дзвярах адкрываўся толькі тады, калі два з паловай разы прагучыць мелодыя. Другі мой дзед таксама іграў на скрыпцы.
Паэзія падобная на музыку. Яна настолькі тонкая, глыбінная, што не пішацца, а іграецца!.. Яна, зразумела, з’яўляецца цяжка: гэта як ураджай сабраць... І ў той жа час — як на скрыпцы сыграць: не кожны зможа, гэта тонкая праца душы.
* Каб пісаць, павінна быць патрэбнасць. І ў той жа час пісаць павінен той, хто можа гэта рабіць. Паэт — уладар дум, філосаф, мысліцель. Узяць, напрыклад, Някрасава ў рускай паэзіі ці Купалу ў беларускай. Яны прайшлі шлях перажыванняў, пакут, узрушэнняў, спасціглі гэтую навуку жыцця — і атрымалі права дзяліцца ёю з чытачом. Паэт — гэта перш за ўсё добры, разумны чалавек і грамадзянін. Сапраўдная паэзія — заўсёды адкрыццё.
* Сапраўдных паэтаў шмат не бывае. Калі ўсіх, хто піша, прылічаць да паэтаў, значыць, размываць само паняцце паэзіі. І чытач будзе падмануты, бо мозг чалавека слабее, прывыкаючы да таго, што прасцей для ўспрымання.
Графаманаў мне чытаць нецікава, яны жыцця не ведаюць. Паэзія — гэта пачуццё, жывое, трапяткое, а там усё выдуманае, халоднае, падробнае. Для мяне кожны радок — як гарачыя вугалькі, як вочы дзявочыя, якія спаць не даюць...
Мне, напрыклад, вельмі падабаецца Блок. Перад яго цыклам вершаў “Кармэн” я гатовы не толькі зняць шапку, але і пакланіцца, таму што там ёсць лёс. Ці вазьміце вершы Пушкіна, Лермантава, любога класіка... Там жа музыка! Там цудоўныя метафары, вобразнасць і эпітэты — не выдуманыя, а перажытыя. Скажам, у Ясеніна — якая глыбіня, захапленне, якая яркая мова! Адразу хвалюешся, перахоплівае дыханне! Яго “Ганну Снегіну” я магу перачытваць шмат разоў.
* Навучыць пісаць вершы нельга. Паэзія — гэта загадка. Калі чалавек піша для сяброў і знаёмых — няхай піша на здароўе! Але далёка гэта няхай не ўносіць. Не трэба ісці туды, куды не след. Вы любімыя там, дзе вас любяць... А калі чалавек лічыць, што гэта яго шлях, няхай звернецца ў літаратурны часопіс і пакажа свае вершы прафесіяналу, паслухае парады майстра.
* Дзе паэт, там і кніга. Добрую кнігу нічым не заменіш. Мы — беларусы, і нашу Белую Русь можна назваць шчаслівай, таму што яна мае багатую спадчыну, балады, Купалу, Коласа, Багдановіча, Танка, Куляшова, Панчанку... Іх творы — гэта і ёсць сэрца Радзімы.
Кажуць, у кожнага паэта ёсць свае чытачы, а ў кожнага чытача — свае паэты. Я назваў бы гэта гармоніяй адносін. Цудоўная краіна, дзе гэта існуе. Тут хочацца жыць. Такую краіну можна назваць Маці.
Памятаю, я выступаў у Англіі ў Кембрыджскім універсітэце, чытаў свае вершы, “Авэ Марыю” Танка, спяваў песню “Пасею гурочкі...” і ўбачыў на вачах у слухачоў слёзы. У той момант я яшчэ больш востра адчуў родную Беларусь, краіну, вялікую сваімі сынамі і дочкамі, сваёй культурай.
* Але бываюць у жыцці такія ўзрушэнні, пасля якіх чалавек (хоць не слепне і не глохне) не ведае, што рабіць. Так здарылася і пасля развалу Савецкага Саюза. Штосьці зламалася ў душах... Дзе настаўнікі з гарачымі сэрцамі, якіх цікава слухаць? Дзе бібліятэкары, якія могуць расказаць пра кнігу так, што хочацца залпам яе прачытаць? Дзе тыя людзі, гатовыя змагацца за кожнага вучня і чытача, за ідэю, за літаратуру, за прыгажосць — за нашу будучыню?..
* Памятаю, у дзяцінстве такі быў голад, што хоць апілкі еш, але бацькі цярпліва пераносілі цяжкасці, а мы гэтаму вучыліся ў іх. І цяпер мне хочацца сказаць людзям: жывіце мірна, спакойна, не ганіцеся за грашамі... Багацце і раскоша забіваюць талент, гуманнасць, усё добрае ў чалавеку. Вядома, дрэнна быць жабраком, але і вельмі багатым быць не лепей... Заўсёды, ва ўсе часы паважалі тых, хто дзяліўся... І майстры культуры таксама павінны дзяліцца лепшым, што ў іх ёсць.
* Што мы цяпер назіраем у песні? Адны аддаюць перавагу старому, праверанаму часам рэпертуару, іншыя слухаюць сучасныя песні. Але ў сучасных не заўсёды ёсць талент, творчасць, прафесіяналізм. Часта гучаць песні аўтараў, якія не валодаюць музычнай граматай, гармоніяй, паліфаніяй. Узялі зададзены рытм, злёгку памянялі мелодыю — і песня гатова! Шоу-бізнес прымае такі “прадукт”, і чалавеку, які называе сябе кампазітарам, падабаецца так працаваць. Толькі вось бяда: гэтым ён не выхоўвае слухача, і ў яго справе няма прыгажосці. А музыка сапраўдных кампазітараў не запатрабавана.
Песня павінна дапамагаць людзям быць людзьмі, а не разбэшчваць іх. Няўжо гэтая папса, “папсіна”, якая выкідваецца ў эфір і на экраны тэлевізараў, гаворыць нам штосьці пра жыццё, пра святое? Не, яна толькі забруджвае нашы душы.
* Цяперашнія песенныя музыка і тэксты вымушаюць жадаць лепшага. Патрэбны мудры прафесіянальны адбор. Павінна быць музычная і літаратурная рэдакцыі на радыё і тэлебачанні, як раней. Тады будзе вышэйшая мастацкая значнасць нашай нацыі. А калі спяваюць два безгалосыя ды яшчэ атрымліваюць у падарунак машыны... Гэтага ж нельга рабіць! Шаляпін за дрэннае выкананне мог выгнаць музыканта з аркестра ці нават ударыць, паколькі лічыў, што, даючы людзям дрэннае, мы іх псуем, знішчаем. І лепш аднаго пакараць, каб тысячы не пацярпелі. Гэта, можа, груба, але не бязглузда.
А як жа шмат у нас па-сапраўднаму добрых песень! “Ты мне вясною прыснілася” Семянякі на словы Шушкевіча — вось дзе душа, якая замірае, дыхае, гарыць!.. Песня — вялікая сіла, яна павінна быць перашкодай на шляху зла.
* Музыку і песенныя тэксты могуць пісаць адзінкі, абраныя лёсам людзі. Вось Дабранраваў, які цудоўны паэт! Яго “Белавежская пушча” на музыку Пахмутавай — гэта шэдэўр! І песня “Нежность” таксама... Я не магу зразумець, як ён змог так напісаць: “Опустела без тебя земля... Как мне несколько часов прожить?..” А гэтыя паўзы, быццам перабой дыхання: “Так же пусто на земле... одной... без тебя...” Слухаеш — і хвалюешся! Гэта песня, як храм, у які ўвойдзеш — і станеш іншым, сапраўдным.
* Чалавек фарміруецца ў першую чаргу краінай, зямлёй, гісторыяй. У бібліятэках, у кнігарнях, праз радыё і тэлебачанне ён выхоўваецца. Нам нельга забываць тое святое, вялікае, геніяльнае, над чым працавалі вялікія Скарына, Сімяон Полацкі, беларускія пісьменнікі-класікі, нашы кампазітары... Яны ж з веку ў век цягнулі сетку з крупінкамі духоўных каштоўнасцей, з тымі залацінкамі з акіяна цывілізацыі — старажытнага, цяжкага, глыбокага — і выцягнулі наш лёс, наша жыццё. І я перакананы: калі мы не будзем захоўваць і памнажаць сапраўдную культуру, нашы дзеці і ўнукі нам гэтага не даруюць.
Рыгор Шырма
Па нашай песнi “тамагаўкі”
б’юць —
Рок-музыкі пачварная навала.
Той песні, што нас вечна
ратавала,
Апомніцца чужынцы не даюць,
Бо знаюць, што яна для нас
з табой,
Як знак зямлі, красы людской
і хлеба,
Душа народа, чыстая, як неба
Часінай запаветнай веснавой!
Ах, яны добра знаюць мой народ:
Яго не скрышыш смутай і нягодай
У здрадны час, не разаб’еш,
як лёд,
Ліхою, ашалелаю свабодай,
Ды песню адбярыце вы
ў народа —
I можна пакарыць тады народ.
Унучцы
Мелодыю чакае чуйны слых —
На скрыпачцы сваёй зайграй жа,
Насця,
Хай па смычку збяжыць мне
ў сэрца шчасце
Хоць на кароткі вечаровы міг...
Так летуценна граеш ты
накцюрн —
Якое бліскавічнае імгненне,
I дорыць яго мілае натхненне
Тваіх святых і самых чулых струн!
Душу не ўзрушыць яркае радно —
Зварушваеш ты родныя святыні,
Якія д’ябал апусціў на дно.
Чаруеш у вячэрняй звонкай сіні,
I зоркі, як прыгожыя вяргіні,
Табе кідае вечар у акно.
