Сёння
ў сталіцы завяршаецца фінал рэспубліканскага конкурсу прафесійнага
майстэрства педагагічных работнікаў «Настаўнік года Рэспублікі
Беларусь-2014». Паў- сотні педагогаў — пераможцаў на рэгіянальных этапах
— змагаліся за галоўны прыз — «Крыштальны журавель».
Сярод прэтэндэнтаў і малады настаўнік фізікі Хатыніцкай сярэдняй агульнаадукацыйнай школы Ганцавіцкага раёна Дзмітрый БОНДАР.
Пасля
заканчэння вучобы ў Беларускім дзяржаўным педагагічным універ- сітэце
імя Максіма Танка яму прапаноўвалі застацца ў роднай альма-матар з
перспектывай навуковай працы. Але сын палескіх педагогаў цвёрда вырашыў
працягваць іх справу ў родных мясцінах. Адслужыў тэрміновую службу ў
арміі і вярнуўся дамоў. У Ганцавіцкім раённым аддзеле адукацыі яго
накіравалі выкладаць фізіку ў Хатыніцкай сярэдняй школе. Сем гадоў
настаўнічае Дзмітрый у вёсцы. Удастоены ў раёне ганаровага звання
«Чалавек года», дэпутат Ганцавіцкага раённага Савета дэпутатаў.
Выгнутая
дугой амаль у шэсць кіламетраў вёска Хатынічы праз балоты суседнічае з
вёсачкай Люсіна, куды некалі «…прыехаў у першую сваю школку ў глухой
палескай вёсцы» літаратурны герой Лабановіч з трыголіі «На ростанях»
Якуба Коласа. Маладому настаўніку, прататыпам якога стаў аўтар, «…па
душы быў і гэты глухі куток Палесся, аб якім яшчэ дома так многа
цікавага наслухаўся ад аднаго старога аб’ездчыка, і гэты народ з яго
асаблівай моваю і звычаямі, так не падобнымі да мовы і звычаяў тых
беларусаў, з гушчы якіх выйшаў Лабановіч». Хатыніцкі настаўнік фізікі
Дзмітрый Бондар, у адрозненне ад коласаўскага героя, тутэйшы. Яго
продкаў адорвалі навакольныя балоты і густыя бары сваімі дарамі,
невялікія лапікі-палі не заўсёды ўдосталь кармілі хлебам. З дзяцінства
захаваліся ў памяці расповеды маці пра пасляваеннае жыццё ў аддаленай
ганцавіцкай вёсцы Лактышы. Вяскоўцы збіраліся ў іх хаце, што вокнамі
глядзела на рачулку Лань. На дзедавым дубовым чоўне з прыбярэжных лугоў
вазілі сена, запасаліся дрывамі на зіму. Паўстагоддзя таму меліяратары
спрамілі раку, ды так, што пераўтварылася яна ў звычайны водны канал.
Дзмітрый і Галіна БОНДАРЫ з дзецьмі
Як
птушкі з роднага гнязда, разляцеліся пяцёра дзяцей франтавіка Іосіфа
Сяргеевіча і яго жонкі Алены Фёдараўны Бондараў. Вясковай настаўніцай
стала дачка Марыя, а муж яе Станіслаў доўгі час выкладаў асновы
меліярацыі ў Ганцавіцкім прафтэхвучылішчы сельскай гаспадаркі нумар 157.
Яго выхаванцы і цяпер працуюць на добраўпарадкаванні меліяраваных
зямель. У часы масавай кампаніі асушэння Палесся зносіліся хутары,
будаваліся новыя гаспадаркі.
Дзецям і ўнукам расказвае
сямідзесяцігадовы Станіслаў Апанасавіч, як разбіралі іх хутарскую хату і
гаспадарчыя пабудовы і перавозілі ў бліжэйшую пінскую вёску Чамля.
Засталіся на былой сядзібе толькі яблыні, якія за мінулыя паўвека ўжо
здзічэлі. Балючай ранай засталося ў яго сэрцы вымушанае перасяленне,
незадоўга да якога бацька кінуў маці з шасцярымі дзецьмі. Выстаяла
загартаваная жыццём Малання Сідарэвіч. Усе дзеці знайшлі сябе ў жыцці.
Малодшы з сыноў Станіслаў, каб мець сродкі на вучобу, тройчы выязджаў на
асваенне цаліны, і свайго дасягнуў — атрымаў вышэйшую адукацыю. Пры
заключэнні шлюбу не пажадаў, каб новая сям’я насіла прозвішча яго
бацькі, які кінуў іх на выжыванне. Станіслаў Апанасавіч узяў прозвішча
жонкі і стаў Бондарам. Чатыры сыны і дачку падарыла яму Марыя Іосіфаўна.
– Уся радня дапамагала нас выхоўваць, — распавядае Дзмітрый
Бондар. — Я пайшоў у першы клас, і ў тую восень бацькі трапілі на
матацыкле ў аварыю. Год не падымаўся з бальнічнага ложка бацька, а маці
пяць гадоў перакідвалася па бальніцах. Нас глядзела цётка Марыя. Ёй
дапамагалі старэйшы мой брат Яўген і сястра Наталля, якую трохгадовы
Алесік называў мамай. І ў першы клас Наталля яго выпраўляла. Вучоба ўсім
нам давалася без напругі. Пасля дзевяці класаў я падаў дакументы ў
прафтэхвучылішча, у якім выкладаў бацька. Там абвясцілі прыём у
фізіка-матэматычную групу, і гэта мяне зацікавіла. За тры гады атрымаў
спецыяльнасць майстра сельскагаспадарчай вытворчасці з паглыбленым
вывучэннем фізікі і матэматыкі, а таксама займеў пасведчанне вадзіцеля
матацыкла і аўтамабіля. У час вучобы пастаянна прымаў удзел і перамагаў
на алімпіядах па матэматычных навуках. Атрымаў атэстат з адзнакаю і
адразу падаў дакументы ў тры вышэйшыя навучальныя ўстановы. Гэта
дазвалялася. Паступіў у Беларускі дзяржаўны аграрна-тэхнічны ўніверсітэт
і Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка.
— Які выбралі для вучобы?
—
Бацька параіў вучыцца на настаўніка. Пяць гадоў студэнцтва на
факультэце фізікі і інфарматыкі быў старастам групы. Захапляўся
ўдакладненнем музычных інструментаў, выступаў у студэнцкіх канцэртах.
Універсітэт мне даў прафесію, сяброў, пашырыў кругагляд. Цяжкавата было
фінансава, бо сястра Наталля і брат Яўген таксама вучыліся ў вышэйшых
навучальных установах. Разам з сябрамі выгружалі вагоны. А днём слухалі
лекцыі, праходзілі практыку ў сталічных школах. Мог настаўнічаць і ў
райцэнтры, але ў вёсцы хутчэй вырашаецца жыллёвая праблема.
— Вам адразу прапанавалі жыллё ў вёсцы?
—
Год ездзіў аўтобусам за 15 кіламетраў на працу. Жыў з бацькамі ў
Ганцавічах. Хатыніцкая сярэдняя школа — адна з найбольшых вясковых у
раёне. Каля трохсот вучняў у нас, і ў перспектыве прагназуецца рост.
— Многа маладых сем’яў у вёсцы?
—
Моладзь ёсць, але працы ўсім не стае ў мясцовай гаспадарцы. Мужчыны
едуць на заробкі ў Расію. А жанчыны зарабляюць на чарніцах, грыбах,
журавінах, якімі багаты навакольныя мясціны. Адтоку вяскоўцаў няма.
Нават павялічваецца колькасць маладых сем’яў.
— І ў вас тут з’явілася сям’я?
—
У першы год настаўніцтва спадабалася вучаніца выпускнога класа Галя.
Чарнявая, лагодная. Зачаравала мяне. Пад канец навучальнага года ляцеў у
адзінаццаты клас, каб хутчэй яе ўбачыць. Толькі пасля апошняга званка ў
клубе асмеліўся запрасіць яе на танец. Правёў дамоў. У вёсцы ўсё
навідавоку. Галя паехала паступаць у медуніверсітэт, але не прайшла па
конкурсе і вярнулася дамоў. Праз год пасватаўся. Пачалі планаваць сваё
далейшае жыццё і вырашылі купіць вясковую хату, у якой вясною згулялі
вяселле, а летам хатыніцкі айцец Сергій нас абвянчаў. Ужо падрастаюць
Мацвейка і Серафіма. Спадзяюся, што сям’я будзе расці.
— Ці ёсць неабходнасць сённяшняму вясковаму настаўніку трымаць гаспадарку?
—
Без яе цяжка, таму завялі трусоў, мяса якіх вельмі карысна для дзяцей.
Карову не адважваемся купляць. На некаторых хатыніцкіх падворках і па
дзве трымаюць. Здача малака дае добры прыбытак. Свіней нявыгадна
трымаць, фураж дарагі. Ды і хатняя гаспадарка час адбірае, а настаўніку
ён так патрэбен.
— Як вас прынялі вяскоўцы?
— Палешукі доўга прыглядаюцца да прыезджых, не спяшаюцца прымаць у сваё жыццё.
—
Як бабулька асцярожна прыглядалася да паныча Лабановіча ў коласаўскай
трылогіі «На ростанях». Ці не адчулі вы сябе тут тым самым Лабановічам?
—
Ну што вы. Лабановіч развітаўся з палескай глыбінкай у роспачы з-за
кахання без узаемнасці. А мне ж пашчасціла з Галяй. Яна мяне тут
назаўсёды затрымала. Сённяшнія палескія вёскі не адрозніваюцца ад
прысталічных. Тут нават цікавей. Усе даброты цывілізацыі, але і традыцыі
моцныя. Калі я застаўся тут жыць, то павінен прымаць мясцовы статут.
— Які ж ён?
—
Што можа сабе дазволіць іншы вясковец, настаўнік павінен кантраляваць.
Нават нашы адносіны ў сям’і пад пільным вокам суседзяў. І ў школе трэба
высока планку трымаць.
У прасторным драўляным доме на дзве
палавіны, дзе шэсць вялікіх вокнаў, побач з абразамі, што пакінулі былыя
гаспадары, камп’ютар, музычная апаратура, шырокафарматны тэлевізар. За
вялікай печчу ў кутку душавая кабіна. Узвышаецца маразільнік, побач —
мікрахвалевая печ. У сенцах, больш падобных на гасціную, — газавая
пліта, умывальнік з бойлерам. Каля грубкі прыстаўлены двух’ярусны
дзіцячы ложак. Усё ў доме расстаўлена з густам. Нічога лішняга. Можа,
толькі цацак занадта. Але ж сям’я перспектыўная. Пад разгалістай старой
яблыняй для дзяцей зладжаны арэлі, побач з якімі збіты дашчаты стол з
лаўкамі абапал. За сеткай у вальеры дае знаць пра сябе дварняжка. А з-за
хлява блішчыць люстэрка сажалкі, якую гаспадар пачысціў, паглыбіў і
запусціў малькоў рыбы, з чым ніяк не можа змірыцца аўдавелая суседка,
для якой вадаём быў звычайнай звалкай.
— Вясковы чалавек больш
просты, чым гараджанін, — разважае Дзмітрый Станіслававіч. — Праз
гутаркі з бацькамі даведваюся пра іх вытокі.
— Вёска захоўвае радавыя кланы?
— Мо, не так, як бывала, але радні трымаюцца.
— На вучнях гэта відаць?
—
Адны ўпартыя да вучобы, іншыя — да працы. Здольнасці раскрываюцца
звычайна ў старэйшых класах. Хто стараннем дабіваецца поспеху, а каму
вучоба лёгка даецца. Фізіку на памяць не вывучыш. Тут павінна ўключыцца
логіка. Адразу праблема з выдатнікамі. Бацькі скардзяцца, што па ўсіх
прадметах выдатна, а з фізікай не атрымліваецца.
— Як вы тут паступаеце?
—
Прапаную дадатковыя заняткі пасля ўрокаў і на канікулах. Гэта дае плён.
Яны пачынаюць адчуваць, што фізіку не вызубрыш. Трэба сур’ёзна
паглыбляцца ў прадмет.
— Не ва ўсіх бацькоў ёсць магчымасць сачыць за справамі школьніка.
—
Прызначэнне настаўніка — дапамагаць бацькам. Ні аднаго вучня я не
пакідаю па-за ўвагай. Бяда ў тым, што бацькі нашых вучняў з заробкаў
прывозяць вялікія грошы. У дзяцей гэта стварае адмоўную рэакцыю на
вучобу. Яны лічаць, навошта вучыцца, калі пасля вышэйшай адукацыі такіх
грошай мець не будзеш. Імкнёмся іх пераканаць. У некаторых сем’ях дзяцей
настройваюць на вучобу і пужаюць, што калі не вывучацца, то давядзецца
бадзяцца па заробках, якія не заўсёды ўдалыя. Вучням раю рэалізоўваць
свае магчымасці ў тым, да чаго душа ляжыць.
— Дзмітрый Станіслававіч, як вы сталі фіналістам рэспубліканскага конкурсу прафесійнага майстэрства педагагічных работнікаў?
—
Выпрацаваў свой погляд на выкладанне фізікі для вясковых дзяцей, хаця
асаблівай розніцы быццам і няма. Пастаянна ўдасканальваю методыку. Гэта
заўважылі метадысты. Удзельнічаў у абласным конкурсе настаўнікаў, дзе
акрамя прафесіяналізму ўлічваліся ўменне трымацца перад аўдыторыяй,
вакальныя здольнасці і многае іншае.
— Канкурэнты на этапах конкурсу былі моцныя?
—
У раёне я іх не адчуваў, а ў вобласці заўважыў цікавага настаўніка
фізікі з Баранавіч. У яго інтэрактыўная дошка выкладання. Пасля
майстар-класа, які правёў у Жабінкаўскай сярэдняй школе нумар 1, журы
аддало мне перавагу.
— А па фінале рэспубліканскага конкурсу ведаеце сапернікаў?
—
Мы ў жніўні сустракаліся. Усе даволі здольныя і вартыя перамогі.
Перамога садзейнічае кар’еры. Але гэта не пра мяне, бо я не планую
нічога ў сваім жыцці мяняць. Я вёску выбраў назаўсёды. Перакананы, што
жыццё тут больш багатае, чым у гараджан. Па дарозе ў школу мяне
праводзяць векавыя дрэвы, якія на вачах вясною распускаюцца, у летнюю
спякоту ўкрываюць цяньком, а зараз загараюцца золатам восені.
Навакольнае хараство дорыць настрой. Мяне чакаюць чыстыя душы вучняў,
якім я прызначаны даваць веды. Сённяшнія школьнікі далёка не такія, як
дзесяць, дваццаць гадоў таму. Час дыктуе свае ўмовы, і мы, педагогі,
павінны пастаянна адчуваць пульс сучаснасці.
Мае дзеці, якім яшчэ
да школы ёсць час, будуць адрознівацца ад сённяшніх школьнікаў. А я, як
настаўнік, павінен ісці ўперадзе гэтых перамен, шукаць варыянты падачы
школьнага матэрыялу так, каб гэта было цікава і давала плён. А шукаць
лепшае месца для жыхарства — вялікае глупства. Вёска толькі абагачае
мяне. На жаль, праца настаўніка нізка аплачваецца. У час адпачынку езджу
ў заробкі. У вершы народнага паэта Беларусі Максіма Танка ёсць такі
радок: «Для мяне найлепшы адпачынак — праца». Гэта і пра мяне.
— Некалі перад настаўнікам на вёсцы капялюш здымалі. А як зараз?
— Хтосьці здыме, а хто і так пройдзе.
У
час размовы з Дзмітрыем на лавачцы перад яго падворкам маленькія
Мацвейка і Серафіма гойдаліся на арэлях. А па залітай асеннім святлом
вясковай вуліцы праходзілі і праязджалі на веласіпедах сяляне, і ўсе
паважліва віталіся. І ў гэтым, як у люстэрку, бачылася іх павага да
маладога настаўніка.
Ганцавіцкі раён
Уладзімір Субат
Фота аўтара
