У храме мяне сустракае настаяцель ксёндз Антоній Грэмза. Найперш цікаўлюся, чаму ў касцёле імша вядзецца на пяці мовах, а на духоўныя курсы запрашаюцца людзі розных веравызнанняў?
— Мы жывём у той час, калі духоўныя каштоўнасці ў людзей замяняюць іншыя, таму касцёл клапоціцца аб тым, каб гэтага не здарылася. Дзверы храма адчынены для ўсіх, каб прыйсці сюды, неабавязкова мяняць сваё веравызнанне, галоўнае — заставацца сабою, — тлумачыць настаяцель.
Храм гэты адметны і тым, што тут створаны не маючы аналагаў музей. Але, перш чым убачыць яго рарытэты, варта прыгадаць гісторыю.
Шэсць манашак ордэна Святой Брыгіты прыбылі ў Гродна з Любліна ў 1635 годзе. Магнацкая сям’я Весялоўскіх — маршалак Вялікага Княства Літоўскага Крыштаф і яго жонка Аляксандра сталі фундатарамі манастыра і касцёла. І ўжо ў 1651 годзе каменны храм быў пабудаваны і асвечаны. Яго ўнутранае ўбранне славілася прыгажосцю. Тут знаходзілася 7 разьбяных алтароў са скульптурамі, а таксама больш за 40 пісаных абразоў. Галоўнай святыняй былі мошчы святога Клімента, былога рымскага салдата, які прыняў пакутніцкую смерць за хрысціянскую веру. Падчас яго службы ў войску праводзілі “чысткі”, каб пазбавіцца ад хрысціян, лічылася, што яны наклікаюць няўдачу ў бітвах з варварамі, паколькі не прыносяць ахвяры рымскім багам. Астанкі пакаранага смерцю Клімента былі пахаваныя ў катакомбах. У старажытнай Царкве ён ушаноўваўся як адзін з найбольш значных хрысціянскіх святых.
Менавіта Святога Клімента па блаславенні Панціфіка Кліменція XIII з XVII стагоддзя ўшаноўваюць як апекуна Гродна. Рэліквію прывёз з Рыма і перадаў манашкам гродзенскі стараста Караль Літавар Храптовіч.
Мноства выпрабаванняў за сваю гісторыю зведаў храм, якому належыць асаблівая роля i ў гісторыі беларускага дойлідства. У пачатку 1950-х гадоў касцёл зачынілі і выкарыстоўвалі як аптэчны склад, а на тэрыторыі манастыра размяшчалася доўгі час псіхіятрычная бальніца. Дарэчы, нават вуліца Брыгіцкая была перайменавана ў савецкі час у вуліцу Карла Маркса.
У пачатку 1990-х гадоў ад велічнага храма заставаліся толькі ўспаміны і руіны, а новаму пакаленню гродзенцаў нічога не гаварыла нават яго назва. Католікам святыню вярнулі ў 1990 годзе, тут адбылося першае набажэнства, пасля якога пачалася рэстаўрацыя велічнага храма. Праз два гады касцёл быў адноўлены пад гістарычным тытулам, манастырскія карпусы таксама цалкам вярнулі курыі, зноў афіцыйна зарэгістравалі ў Гродне супольнасць Сёстраў найсвяцейшай Сям’і з Назарэту — першую адроджаную законную супольнасць у Беларусі.
З намоленага храма ксёндз Антоній запрашае спусціцца ў памяшканне, якое яшчэ лічаныя гады таму адпавядала сваёй назве — падвал. Зараз гэта своеасаблівы музей, які ўражвае кожнага, хто сюды трапляе. Запальвае святло, і перад тварам найперш паўстаюць велічныя старажытныя абразы XVII—XVIII cтагоддзяў. У памяшканні музея сабраны рэчы сясцёр, прадметы іх побыту, духоўныя кнігі. Сярод экспанатаў — рэдкія архіўныя фотаздымкі. На іх адлюстравана велічнасць храма, якую ў поўнай меры, на жаль, ужо не магчыма вярнуць. На адным — унікальны арган, лёс якога ў наш час не вядомы.
— Многія гэтыя бясцэнныя рэчы былі завалены смеццем у падвале і ляжалі доўгі час, пакуль храму не вярнулі яго прызначэнне. У музеі зараз каля 200 экспанатаў, большасць з іх цудам захавалася дзякуючы сёстрам-назарэцянкам, апошнім насельніцам манастыра. Калі ў савецкія гады Брыгіцкі касцёл зачынялі, яны паспелі многія каштоўныя рэчы перавезці ў Бернардынскі. Назад усё вярнулася толькі ў 1990-х гадах. Мы маем некалькі дзясяткаў карцін-ікон, якія рэстаўруюцца дагэтуль. Пасля аднаўлення некаторыя з іх вывешваем у храме, — распавядае настаяцель Антоній Грэмза.
З вяртаннем былога статуса касцёлу ў Гродна вярнуліся і мошчы нябеснага заступніка — святога Клімента. Сярод святынь касцёла, якія асабліва шануюцца, — фігурка Маці Божай Фацімскай, вобраз Маці Божай Месінскай.
А партрэты фундатараў манастырскага комплексу маршалка Вялікага Княства Літоўскага Крыштафа Весялоўскага і яго жонкі Аляксандры, якія, дарэчы, цудам захаваліся ў сутарэннях касцёла, упрыгожваюць экспазіцыю Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі, як і фрагменты ўнікальнага разьбянога алтара.
Авеяны подыхам часу, манастырскі комплекс у цэнтры Гродна працягвае сваё аднаўленне. У цэнтры ўвагі зараз — лямус, які раней выконваў функцыю гаспадарчай пабудовы, а з цягам часу ўвайшоў у гісторыю як самая старая драўляная пабудова ў Беларусі, выкананая без адзінага цвіка. Нядаўна тут завяршыўся трэці этап рэстаўрацыі, якая вядзецца згодна з пагадненнямі беларуска-польскай кансультацыйнай камісіі па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны пад кантролем Міністэрства культуры Беларусі. Неўзабаве тут таксама будзе адчынены ўнікальны музей, які папоўніць скарбонку адметных турыстычных аб’ектаў старажытнага Гродна.
semenova_gr@mail.ru
Фота аўтара
