Кузьма Чорны. Чалавек — гэта цэлы свет.
Мiнск, Мастацкая лiтаратура, 2016.
«Чалавеку больш за ўсё шкодзiць, калi ён ненавiдзiць... Усё роўна, што i каго... Ад нянавiсцi чарсцвее сэрца, а гэта — як замаруджаная смерць».
Гэтыя словы класiка беларускай лiтаратуры Кузьмы Чорнага прыводзiць Кастусь Кiрэенка ў сваiх успамiнах, якiя разам з iншымi ўвайшлi ў чарговы том серыi «Жыццё знакамiтых людзей Беларусi». Кузьма Чорны, у сапраўднасцi — Мiкола Раманоўскi, сваiм настаўнiкам лiчыў Дастаеўскага. Як пiша лiтаратуразнавец Пётр Васючэнка, быў у лiтаратуры «псiхолаг, фiлосаф, iмпрэсiянiст». Але «жыццёвая драма Кузьмы Чорнага — драма няпоўнай самарэалiзацыi. Лёс наканаваў яму стаць вялiкiм i напiсаць раман стагоддзя, але гэты раман Чорны не здолеў закончыць, бо кароткае жыццё пайшло на барацьбу з антылiтаратурнымi абставiнамi». Пiсьменнiк зведаў жахi рэпрэсiй: «У яжоўскай турме ў Менску ўвосень 1938 г. мяне саджалi на кол, бiлi вялiкiм жалезным ключом па галаве i палiвалi збiтае месца халоднай вадой. Паднiмалi i кiдалi на рэйку, бiлi паленам па голым жываце...» Ясна, што пасля амаль года такiх пакутаў, нават атрымаўшы волю, Мiкола Раманоўскi доўга не пражыў. Але ўсё–ткi паспеў шмат, хаця i не скончыў галоўнага рамана — «Млечны шлях». Чорнаму належыць першы iнтэлектуальны раман у беларускай лiтаратуры — «Сястра». Сын парабка, ён выяўляе сябе як урбанiст... Ва ўспамiнах пра Чорнага, сабраных у гэты грунтоўны том, вы пабачыце не толькi ягоныя родныя Цiмкавiчы i сялянскi побыт, але i Менск даваенны, з Ляхаўкай i Людамантам, Траецкiм прадмесцем i Нiжнiм рынкам, пройдзецеся па пiсьменнiцкiх дамах... А iлюстрацый хапiла б на музейную экспазiцыю.
«Посмотрим, кто кого переупрямит...» Надежда Яковлевна Мандельштам в письмах, воспоминаниях, свидетельствах.
Издательство АСТ, 2016.
«Свою роль в жизни я могу определить так: я была свидетельницей поэзии». Так писала о себе Надежда Яковлевна Мандельштам, вдова Осипа Мандельштама. Но она преуменьшала свою роль: ее знают как писательницу, мемуариста, лингвиста. В ее квартире в 1960–х собиралась диссидентствующая интеллигенция. Надежда Мандельштам была подругой Анны Ахматовой, ее воспоминания стали бестселлером. Помню, читая их, я возмущалась поведением Мандельштама, который выбирал между женой, юной художницей Надей, и любовницей, устраивая женщинам своеобразные соревнования. И была неприятно поражена поведением Мариэтты Шагинян, публично унижавшей жену врага народа. «Спрашивать будут не с тех, кто ломался, а с тех, кто ломал», — эти слова Надежды Мандельштам выносят вердикт эпохе. В книге есть стихи, которые посвятил Надежде Яковлевне муж. В них вся история отношений: богемная романтика («Бежит весна топтать луга Эллады»), нелегкий быт разрухи («Мы с тобой на кухне посидим, сладко пахнет белый керосин»), тревожные тридцатые, когда каждый день мог принести арест («Мы с тобою поедем на «А» и на «Б» посмотреть, кто скорее умрет»), последние муки ссылки («А со мною жена пять ночей не спала, пять ночей не спала, трех конвойных везла»). Много в сборнике и документов эпохи. Из писем и мемуаров можно узнать, к примеру, о ссоре Варлама Шаламова с его женой, о встрече Надежды Яковлевны с супругой Хемингуэя и много других тайн прошлого.
Издания для обзора предоставлены книжным магазином «Академическая книга», Минск, пр-т Независимости, 72.
Советская Белоруссия № 37 (24919). Пятница, 26 февраля 2016
