Выцягнутая паміж старажытнымі Туравам і Давыд-Гарадком вёска Цераблічы славіцца ўнікальным народным музеем этнаграфіі і побыту палешукоў. У прасторным драўляным будынку нязвыклай для гэтых мясцін архітэктуры сабраны эксклюзіўныя сялянскія рэчы. Гадамі збіраў іх у землякоў Іван Супрунчык. Экспазіцыя незвычайнага музея багатая і на драўляныя скульптурныя работы палескага самародка. У іх адлюстраваны жыццё і традыцыі продкаў. Захоплены творчай справай, Іван Піліпавіч звычайную сякеру ператварыў у мастацкі пэндзлік і амаль паўвека нястомна стварае незабыўныя вобразы аднавяскоўцаў, аналізуе філасофію іх жыцця.
Даражыць Іван Піліпавіч асаблівым падарункам — наборам адмысловых сякер, атрыманым з рук Кіраўніка дзяржавы. Удзячны творца перадаў Прэзідэнту свае драўляныя скульптуры. Высякаць з дрэва пачаў ён у маладосці звычайнай сякерай. На пачатку для вытанчанасці сваіх твораў карыстаўся разцамі. З набыццём вопыту і ўмення адмовіўся ад іх. Пераважыла захапленне працаваць з сякерай у руках. Многія скульптуры захоўваюцца ў Нацыянальным гістарычным музеі, у фондах старажытнабеларускай культуры Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К. Крапівы НАН Беларусі, у Брэсцкім абласным, Столінскім раённым краязнаўчых музеях. Самабытны творца папоўніў Беларускі саюз майстроў народнай творчасці.
Іван Піліпавіч ладзіць выставы сваіх эксклюзіўных твораў на фестывалях, плэнерах. Яго скульптурнымі кампазіцыямі аздоблена родная вёска Цераблічы. Пастаянна прырастае яна новымі сялянскімі сядзібамі. Амаль усе агароды ператвораны ў парнікі. Гаспадары вырошчваюць агуркі, памідоры, іншую гародніну. Зямля шчодра адплачвае за старанне. Кожны кавалачак тут апрацаваны. Няма пустуючых сядзіб.
Непадалёку ад музея этнаграфіі і побыту ўзвышаецца новы двухпавярховы будынак дзіцячага сада — сярэдняй школы. Іван Піліпавіч часты госць у навучэнцаў. Да выхаду на песнію настаўнічала яго жонка Марыя Іванаўна. У палескую глыбінку прыехала яна па размеркаванні пасля заканчэння Пінскага педвучылішча. Выйшла замуж і засталася тут назаўсёды. Завочна закончыла Брэсцкі педінстытут імя Пушкіна. За дзесяцігоддзі працы праз яе рукі прайшло некалькі вясковых пакаленняў. І на заслужаным адпачынку яна не сядзела склаўшы рукі. Упраўлялася на падворку (карова, свінні, куры, вялікі агарод) і знаходзіла час для дапамогі мужу прымаць у музеі наведвальнікаў. Гасцей кранала яе інтэлігентнасць. Цяжкім болеем адгукнулася ў сэрцы Івана Піліпавіча страта жонкі. Як кажуць: гора адно не ходзіць. Летась ад кавіда заўчасна не стала дачкі Валянціны. Як і маці, яна таксама была педагогам.
Маці Аксіння Сцяпанаўна і Іван СУПРУНЧЫКІ.— А як выбіраеце дрэвы для стварэння будучых скульптур?
— Вышукваю такія, што аджылі свой век. Звычайна пад задуманую ідэю падбіраю адпаведны матэрыял. На жывое дрэва рука не падымаецца з сякерай. Калі не стала маці, днямі па лесе хадзіў, прыглядаўся, каб знайсці дрэва для надмагільнага крыжа. І трапіў да патрэбнага мне варыянту. Спілаваў дрэва, прывез дамоў і стаў сякерай апрацоўваць яго. Увасобіў вобраз маці з крыжам за плячыма. Праз усё жыццё ёй давялося несці нялёгкі крыж. Пры родах памерла маці яе. Народжаную дзяўчынку выхоўвалі сваякі. У пятнаццаць гадоў сіраце сасваталі жаніха з вялікага сялянскага роду Стральцоў. У нашай вёсцы дванаццаць радаводаў. Мае карані вядуць да аднаго з іх. Наведвальнікаў музея вітаюць скульптурныя кампазіцыі, якія прадстаўляюць кожны церабліцкі род.
У майго дзеда Фядота было 18 дзяцей. Самы малодшы ў сям'і — мой бацька Піліп. Яго і пасваталі да пятнаццацігадовай сіраты Аксінні. Да жаніцьбы яна нарачонага не бачыла. Толькі чула, што ён умелы цясляр. Па вёсках будаваў людзям хаты. Быў і здольным музыкам. Сам змайстраваў скрыпку. На ёй іграў на вяселлях. Шмат іншага пра бацьку чуў ад маці. Колькі давялося ёй перажыць, калі ў час нямецка-фашысцкай акупацыі гітлераўцы прымусілі бацьку цягнуць на сабе барану па мінным полі. Здранцвелая маці стаяла з чатырма дзецьмі, гледзячы на гэтыя здзекі. Дзякуй Богу ўсё абышлося.
У нашых навакольных лясных гушчарах, акружаных балотамі, дзейнічалі партызаны. Пасля вызвалення мясцін ад ворагаў, бацька з іншымі аднавяскоўцамі пайшоў на фронт. Захоўваю яго ваенную фотакартку, што прыслаў у пісьме з фронту. А потым нам прыйшла пахаванка. Загінуў бацька пры вызваленні Польшчы ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і пахаваны ў брацкай магіле польскага горада Зялёна Гура. Увекавечыў бацьку ў драўлянай скульптуры: ён з салдацкай пілоткай і з зорачкай над галавой. Дапаўняе кампазіцыю драўляны слуп з узноўленай скрыпкай і пахаванкай, на якой выбіты тэкст «Супрунчык Піліп Фядотавіч, радавы 224 стралковага палка 162-й стралковай дывізіі загінуў 23.10. 1944…» У гэты дзень мне споўнілася два гады. Усталяваў гэты мемарыял каля свайго падворка. Тут бацька перад адпраўкай на фронт развітваўся з намі. Вайна асіраціла многія церабліцкія сем'і. У мяне з'явілася ідэя ўвекавечыць аднавяскоўцаў, што не вярнуліся з вайны.
— Землякі вас падтрымалі?
— Пра маю задумку даведаўся былы кіраўнік калгаса Іван Сямёнавіч Гваздзюкевіч. Ён сам прайшоў франтавымі шляхамі ад першага да апошняга дня вайны. З ваеннага парада на Краснай плошчы ў Маскве 7 лістапада 1941 года адправіўся змагацца з ворагам. У мірны час узначаліў гаспадарку. Парадны касцюм яго ўпрыгожвалі баявыя і працоўныя ордэны і медалі. Іван Сямёнавіч падтрымаў ідэю ўвекавечвання памяці вяскоўцаў, што загінулі ў барацьбе з нямецка-фашысцкімі акупантамі.
У Цераблічы за ваеннае ліхалецце прыйшла 41 пахаванка. З падтрымкай калгаснага старшыні талакой усталёўвалі ў вёсцы перад сядзібамі загінуўшых драўляныя скульптуры. Як і мой бацька, загінулі ў баях з фашыстамі каля польскага горада Зялёна Гура з сям'і Шпакевічаў браты Кастусь, Яўхім і Васіль. У мемарыяльнай кампазіцыі іх твары выходзяць з аднаго суцэльнага слупа. А побач — скульптура маці, якая навечна застыла ў чаканні сыноў. Пад Кёнігсбергам застаўся ляжаць у зямлі самы дужы ў нашай даваеннай вёсцы Пётр Наскевіч. Яго сваяк Іван Наскевіч, які ведаў некалькі замежных моў, загінуў на латвійскай зямлі. Іх вобразы ўвасобіў у скульптурныя кампазіцыі. Адну з іх, якую назваў «Асвенцым», прысвяціў загінуўшаму ў гэтым канцэнтрацыйным лагеры свайму дзядзьку Раману Кірыловічу. Лічу, што ўдалай выдалася кампазіцыя «Свечка памяці». Зараз займаюся рэстаўрацыяй драўляных скульптур гэтага комплекса .
Святыняй нашай вёскі стаў абноўлены мемарыял “Надзея”. На гранітных плітах выбіты імёны загінуўшых на вайне франтавікоў з Церабліч і з суседніх вёсак былых Храпуньскага і Мярлінскага сельсаветаў.
Сёння, калі ў свеце пануе моцнае напружанне, варта кожнаму задумацца, якою цаною даліся мірныя гады. Пасляваеннаму пакаленню пашчасціла амаль восем дзесяцігоддзяў жыць пад светлым небам. Калі глядзеў па тэлебачанні пасланне Прэзідэнта беларускаму народу і Нацыянальнаму сходу, запала ў сэрца, што кожны з нас павінен асэнсаваць і адказаць на тры асноўныя пытанні: на кану стаіць спакой, суверэнітэт і далейшае развіццё. Глыбокі сэнс тут закладзены.
— Іван Піліпавіч, якія творчыя планы ў вас у Год гістарычнай памяці?
— Ён для мяне яшчэ і юбілейны. Рыхтуюся да свайго 80-годдзя. Больш вабіць філасофская тэма сэнсу жыцця чалавека. Ад рана аўдавелай маці праз яе расповеды пра наш радавод атрымаў неацэнны скарб гістарычнай памяці аб зямлі, на якой нарадзіўся, і пакаленнях людзей, якія тут жылі.
За нашай вёскай ва ўрочышчы Кашэўскае Падрадунне шырока раскінуў галлё сямісотгадовы дуб-велікан. Сведкай многіх гістарычных падзей ён быў. З пакалення ў пакаленне мае землякі шанавалі дрэва. Аднойчы дзевяностагадовы аднавясковец Фёдар Іванавіч Шпакевіч папрасіў сыноў адвезці развітацца з дубам. Сыны прывезлі бацьку ва ўрочышча. Стары падыйшоў да волата і на каленях прамовіў: «Дубе, табе тут надалей стаяць, новыя пакаленні вітаць. А мне больш цябе не відаць». Праз два тыдні селянін адыйшоў у вечнасць. Глыбокі сэнс закладзены ў гэтай на першы погляд нязначнай падзеі: гісторыю свайго краю, традыцыі і звычаі трэба ведаць і шанаваць, перадаваць нашчадкам. Увогуле пастаянна збіраю паданні, легенды і сказы. Запісваю ад бабуль, дзядоў, як магу. Калі пачуў пра развітанне з дубам, доўга выношваў ідэю ўвасаблення яе ў графічную кампазіцыю. Склалася яна ў мяне з некалькіх графічных накідаў. Яны адлюстроўваюць важнасць гістарычнай памяці. Высока ўзвышаецца сонца і ў нябесную вышыню ўздымаюцца ператвораныя ў белых буслоў душы людзей. На другой кампазіцыі побач з дрэвам немаладых гадоў чалавек, а з неба, як працяг чалавечага роду, апускаецца немаўля з парасткам маладога дрэўца ў руках. Пакуль што ўсё гэта адлюстравана ў графіцы. Яшчэ канчаткова не вырашыў, як гэту ідэю найлепей увасобіць у драўлянай скульптуры. У абвешчаны Год гістарычнай памяці настроены здзейсніць задуманую мару.
Сёлета плануецца юбілейная выстава маіх работ. Аналізую перажытае і на аснове гэтага выношваю ідэю дадзенага мерапрыемства.
Мемарыял братам –франтавікам Кастусю, Яўхіму і Васілю Шпакевічам.
— Першая значная выстава была ў Маскве яшчэ ў савецкія часы. Вельмі хваляваўся, як прымуць маю творчасць. Усё прайшло цудоўна. Атрымаў залаты медаль ВДНГ. Потым былі выставы ў Століне, Пінску, Брэсце, Мінску, Кіеве, Галандыі і Польшчы. Да кожнай з іх заўжды старанна рыхтуюся. З малых гадоў у мяне цікавасць да гісторыі і этнаграфіі. Потым гэта перарасло ў зборы і калекцыю розных прадметаў: ад археалагічных помнікаў да сялянскага побыту. Усё гэта знайшло прытулак у бібліятэцы, якой я шмат часу загадваў. Чвэрць стагоддзя таму першых наведвальнікаў прыняў наш вясковы музей. Круглы год да нас едуць наведвальнікі не толькі з Беларусі, але і замежныя аматары гісторыі.
— У шыкоўным ілюстраваным вашымі творамі альбоме «Палескія былі ў творах Івана Супрунчыка», выдадзеным дзесяць гадоў таму, занатавана шчырае прызнанне, што яшчэ сябе не выразілі ні ў чым». А ў свой юбілейны год, калі самы час падводзіць вынік творчай дзейнасці, можна абвергнуць гэтае выказванне?
— Буду чэсным перад самім сабою і скажу, што чалавек да сваіх апошніх дзён не можа спыніцца. Нельга сябе перамагчы ні ў чым. Колькі мне адмерана жыць, столькі я неразлучны са сваёй справай. Сякерай махаць з-за пляча не так і проста, дрэва само падказвае, што рабіць. Важна яшчэ і натхненне. У Год гістарычнай памяці прыкладу больш намаганняў, каб плённым выдаўся ён у маёй творчасці.
— Дзякуй, Іван Піліпавіч, за шчырую размову. Творчага вам даўгалецця!
subbat50@mail.ru
Фота аўтара і з архіва І. П. Супрунчыка.
