У Санкт-Пецярбурзе праходзіла выстава “Беларусы.by. Па матэрыялах этнаграфічных даследаванняў Беларусі ў ХХ стагоддзі”

У Санкт-Пецярбурзе праходзіла выстава “Беларусы.by. Па матэрыялах этнаграфічных даследаванняў Беларусі ў ХХ стагоддзі”


Ніколі не любіла галаўныя ўборы любых відаў — што капялюшыкі, няхай нават модныя, што хусткі-шалікі-каптурыкі. Нават узімку, у мароз, аддаю перавагу хадзіць з непакрытай галавой, так лепш думаецца! А тут убачыла, і надта ж як захацелася прымераць. Нічога падобнага раней не сустракала: выраб з ільняной тканіны, з незвычайнай геаметрычнай вышыўкай, даўжынёй да чатырох метраў.

Каб надзець яго, а дакладней, завязаць на галаве, патрэбны пэўны навык і цярпенне. Апошняга часта не хапае маладзенькім дзяўчатам, і яно абавязковае для замужніх дам. Таму, відаць, якраз для замужніх і прызначаўся гэты старадаўні жаночы галаўны ўбор, папулярны ва ўсходніх славян, у тым ліку ў беларусак.

І назва ў яго вельмі сімпатычная — намітка. Ад слоў “намстка”, “обмстка”. Таму што надзяваюць яго, абмотваючы вакол галавы. А як менавіта, паказала Алена Буко, навуковы супрацоўнік Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь.

— Наша намітка — гэта ручніковы галаўны ўбор, — гаворыць Алена, — шырыня яго звычайна складае 30-40 сантыметраў, а даўжыня — ад 2 да 4 метраў. Адрозніваюцца наміткі не толькі памерамі, дэкорам, але і спосабам звівання. Важна было яшчэ правільна накрухмаліць іх, каб не складваліся, не валіліся з галавы.

З Аленай мы пазнаёміліся на выставе “Беларусы.by. Па матэрыялах этнаграфічных даследаванняў Беларусі ў ХХ стагоддзі”. Праходзіла яна ў Пецярбурзе, у Расійскім этнаграфічным музеі. І выклікала немалую цікавасць як у спецыялістаў-этнографаў, так і ў радавых пецярбуржцаў, гасцей горада. Дастаткова сказаць, што зала, у якой размясцілася пяцьсот экспанатаў, не ўмясціла адначасова ўсіх жадаючых пазнаёміцца з традыцыйным беларускім касцюмам, посудам, музычнымі інструментамі з калекцыі Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь. Прыйшлося чакаць сваёй чаргі. І што паказальна — людзі чакалі, не разыходзіліся. Рэдкасць па цяперашнім часе!


— Наш сумесны праект прадугледжвае абмен выставамі, сумесныя семінары, стажыроўку спецыялістаў, — гаворыць мінчанка Марыя Казанцава, загадчыца аддзела Нацыянальнага гістарычнага музея. — Хоць, шчыра кажучы, кантактаў мы ніколі і не перарывалі, супрацоўнічаем не адзін дзясятак гадоў. Калі летась ваш Этнаграфічны музей прывёз да нас сваю ўнікальную калекцыю беларускіх строяў, сабраных яшчэ ў першым дзесяцігоддзі ХХ стагоддзя, з’ехаліся паглядзець на яе спецыялісты з усіх канцоў краіны, а таксама з Украіны. Бо наш збор бярэ пачатак з 1920-х гадоў, гэта значыць ён пазнейшы. Ды і сам наш музей намнога маладзейшы за пецярбургскі. Таму лічу за гонар для сябе і сваіх калег запрашэнне наведаць горад на Няве. Тут ёсць чаму павучыцца. Спадзяюся, такія творчыя абмены — экспазіцыямі, спецыялістамі — стануць больш рэгулярнымі.

— На берагі Нявы вы прывезлі не толькі строі, але і посуд, музычныя інструменты...

— Не выпадкова. Каб зразумець той ці іншы народ, далучыцца да яго традыцый, трэба ведаць, як ён жыў, што насіў, якія ў яго былі святы. Вось, да прыкладу, бачыце, у вітрыне прадмет, вельмі падобны да віяланчэлі, толькі крыху меншы за той па памеры? На самай справе гэта басэтля, старадаўні беларускі смычковы інструмент. Ён быў папулярны ў нас не менш, чым ліра і цымбалы. У вёсках ніводнае свята не абыходзілася без яго. Амаль кожны рэгіён меў свой невялікі аркестр. Усе прадстаўленыя на выставе музычныя інструменты — канца ХIХ стагоддзя. Яны адрэстаўраваныя на­шымі майстрамі, беражліва захоўваюцца. Лічацца вялікай рэдкасцю. Мы іх мала куды-небудзь вывозім. Але ў Пецярбург не маглі не прывезці.

Гледзячы на басэтлю, якая ўразіла мяне, на касцюм з мястэчка Івацэвічы Брэсцкай вобласці, што выстаўлены побач, жыва ўявіла: вясновае сонейка, якое абуджае зямлю і ўсё вакол, вясёлы жыццесцвярджальны карагод на плошчы пасярод вёскі. А крыху ўбаку абавязкова групу відавочна не мясцовых дзяўчат, якія з цікаўнасцю паглядаюць на ўрачыстасць. Як здагадалася, што не мясцовых? Па адзежцы!

— Касцюм кожнага беларускага рэгіёна быў самабытны, вылучаўся арнаментам, расфарбоўкай, — тлумачыць Алена Буко. — Беларускі арнамент пераважна геаметрычны (у адрозненне ад расійскага — кветачкамі). Дзесьці вышыўка крыжыкам, дзесьці проста вузкая палоска, узоры ў выглядзе зорак, разетак. Калі паглядзець, да прыкладу, касцюмы Гомельскай, Брэсцкай, Магілёўскай абласцей, то яны вельмі адрозніваюцца. Былі адрозненні і ўнутры кожнага буйнога рэгіёна. Скажам, узяў нехта замуж дзяўчыну не са сваёй, а з суседняй вёскі, прывёз дадому, усім адразу зразумела, адкуль яна — па тым, як і ў што апранутая. Гэта быў своеасаблівы спосаб самаідэнтыфікацыі, вельмі важны для любога чалавека, любой нацыянальнай культуры.

— З якой пераважна тканіны шыліся касцюмы, Алена?

— Усё ткацтва было ручным, спецыяльным, звычайна з ільну. У пазнейшыя часы — з баваўнянай тканіны. У нас у калекцыі ёсць узоры і той і другой. Адрозніваліся і галаўныя ўборы, а таксама спосаб іх нашэння. Тыя ж наміткі завіваліся, бывала, вельмі арыгінальна, надаючы іх носьбіткам велічны выгляд. Не хадзілі ў іх жанчыны, а ступалі велічна, нібы павы!

Сама Алена Буко, якая тры гады назад скончыла Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, расказвае так захоплена, з такім веданнем справы, нібы сама гэтыя касцюмы і наміткі шыла. “Шыю, так, — прызналася дзяўчына. — Хутка, праўда, не атрымліваецца, бо шмат часу адымае любімая работа, але абавязкова давяду да канца пачатае”.