Сурагаты кнiжныя гэткiя ж шкодныя, як i харчовыя

Вiктар ПРАЎДЗIН:
— Нашаму грамадству патрэбна ў першую чаргу класiка. Дзякуючы творам Янкi Купалы, Якуба Коласа, Максiма Багдановiча, Уладзiмiра Караткевiча мы ведаем зараз, адкуль нашы каранi, адкуль прыйшло беларускае слова... Але сучасны чытач не замыкаецца толькi на класiчных творах. Таму i наша выдавецтва, значную ўвагу надаючы вывучэнню iнтарэсаў чытача, выдае тое, што цiкавiць грамадскасць. З’явiлiся людзi, якiя захацелi перачытаць творы Рабiндраната Тагора — мы iх выдалi на дзвюх мовах. Для аматараў прыгоднiцкай лiтаратуры мы ствараем альманах “Сучасны беларускi дэтэктыў”, серыю “Млечны шлях”, у якой сабраны творы больш як дваццацi аўтараў-фантастаў.
Вiктар ШНIП:
— Кажуць, у Беларусi няма пiсьменнiкаў, якiя валодаюць гэтым жанрам. Аказваецца, ёсць! Адметнасць сённяшняй айчыннай фантастыкi ў тым, што яна адаптавана да беларускiх умоў. Чытаеш пра людзей, якiя вандруюць недзе ў Сусвеце, i адчуваеш беларускi менталiтэт, наша жыццё.
Вiктар ПРАЎДЗIН:
— Канешне, не ўсiм гэта падабаецца. Лiтаратура — таксама палiтыка. Калi я накiраваў свой дэтэктыў у вельмi “крутое” расiйскае выдавецтва, мне адказалi, што надрукуюць пры ўмове, што я змяню толькi адно слова: “Мiнск” на “Масква”. Я, канешне, адмовiўся.
Раiса БАРАВIКОВА:
— Значную частку кнiг, што выдаюцца сёння ў нашай краiне, складае сацыяльна значная лiтаратура. Мне гэта вельмi iмпануе. Таму што яна дапамагае выхоўваць чалавека. Пушкiнскiя радкi: “И долго буду тем любезен я народу, что чувства добрые я лирой пробуждал...” даказваюць, што да сацыяльнай лiтаратуры можна аднесцi i паэзiю. I тую ж фантастыку, якая перабудоўвае мысленне, не пакiдае чалавека раўнадушным. Грамадству нашаму сёння патрэбна таленавiтая лiтаратура, якая выхоўвала б густы людзей. Не толькi мастакоўскi, але i элементарны густ жыцця.
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— Сёння нашаму чытачу патрэбна, па-першае, беларуская лiтаратура. Гэта не азначае, што ва ўсiх кнiгах павiнны прысутнiчаць беларускiя рэалii. Уладзiмiр Караткевiч у “Чазенii” пiсаў пра Далёкi Усход, Артур Вольскi пiсаў пра Афрыку, але праз замежжа яны адлюстроўвалi менталiтэт беларуса. Па-другое, у творах павiнна прасочвацца апiрышча на класiку, нават калi аўтар выступае ў лёгкiм жанры. Гэтага якраз i не адчуваеш у творах многiх аўтараў-пачаткоўцаў, якiя думаюць, што да iх нiчога не было.
Нельга пакiнуць без увагi сёння i праблему функцыянавання лiтаратуры. Яна сплацiла свае даўгi перад чытачом не толькi тэкстамi, але i ахвярамi ў 30-я гады. Няхай цяпер i чытач, і дзяржава аддадуць свой доўг лiтаратуры. Тады яна верне гэта з працэнтамi. Патрэбна стварыць прымальныя ўмовы для развiцця лiтаратуры. Сякiя-такiя ў савецкiя часы яны былi. Сёння пiсьменнiк праходзiць “выпрабаванне рынкам”. А гэта, на мой погляд, дысгарманiчна. Тое, што мы сёння бачым на “кнiжных развалах”, — гэта маскультавая, бульварная лiтаратура. А як з яе “дапамогай” выхаваць прыгожага Чалавека? Чытаць сапраўды добрую лiтаратуру, калi яна кагосьцi не цiкавiць, патрэбна прымушаць. Гэта адзiная форма прымусу, якую я дапускаю. Дагэтуль такiя “рычагi” iснавалi, а сёння школа не арыентуе дзяцей на чытанне мастацкай лiтаратуры так, як гэта было раней. I самая вялiкая страта тут — адмена абавязковага экзамену па беларускай лiтаратуры за курс сярэдняй школы. Мiж тым нават фiзiкам i матэматыкам на ўсё жыццё запамiнаюцца менавiта вобразы герояў лiтаратурных твораў, што вывучалiся ў школе.
— Як сведчыць статыстыка, сёння беларусы аддаюць перавагу даведачнай лiтаратуры. Цi значыць гэта, што чытач паразумнеў? А можа, стаў больш прагматычным?
Вiктар ПРАЎДЗIН:
— Я  не сказаў бы, што гэта так. Проста самым актыўным чатачом па-ранейшаму застаецца моладзь. Малады чалавек вучыцца ў школе, на працягу некалькiх гадоў рыхтуецца да паступлення ў iншую навучальную ўстанову, таму такой запатрабаванасцю i карыстаюцца энцыклапедыi, слоўнiкi...
Але тут вельмi важна не абмежаваць падлетка толькi лiчбамi i фактамi. Таму што можа атрымацца чалавек-машына! Iншым разам сутыкаешся з вельмi разумнымi маладымi людзьмi, якiя ведаюць усё, што датычыцца камп’ютэраў, а як толькi загаворыш з iмi пра нешта iншае — быццам з неба звалiлiся. Важна, каб любы школьнiк меў магчымасць гарманiчна развiвацца. Тут вялiкую карысць маглi б прынесцi праграмы пашыранага развiцця iнтэлектуальнай асобы.
Алесь БАДАК:
— Даведачная лiтаратура заўсёды была запатрабаванай. Проста раней яе не хапала. Калi цяпер чытач атрымаў магчымасць яе чытаць, не значыць, што знiкла цiкавасць да мастацкай лiтаратуры. Яна запатрабавана, як i дзесяць, дваццаць, сто гадоў таму. Iншая справа, што ў савецкiя часы палова людзей, асаблiва тых, што мелi доступ да падпiсных выданняў, куплялi кнiгi для ўпрыгожвання “сценак”.
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— Даведачная лiтаратура, безумоўна, патрэбна грамадству. ХХI стагоддзе — час абагульненняў. Але мне думаецца, што тэндэнцыя залiшняй рацыяналiзацыi, прагматызацыi, якая складваецца ў галiне адукацыi апошнiм часам без дбання аб эстэтычным выхаваннi падрастаючага пакалення, не прывядзе краiну да тэхнiчнага прагрэсу. Прыкладам таго, як выхаванне, у якiм гарманiчна спалучана i матэрыяльнае, i духоўнае, прывяло да тэхнiчнага прагрэсу, можа служыць Японiя.
— Як павысiць у грамадстве попыт на лiтаратуру ўвогуле i на сур’ёзную лiтаратуру ў прыватнасцi? А можа, пiсьменнiкам, паэтам, лiтаратуразнаўцам i не трэба навязваць грамадству свае густы?
Раiса БАРАВIКОВА:
— Ужо некалькi гадоў у нашым грамадстве iснуе меркаванне, што ў айчыннай лiтаратуры не з’яўляецца нiчога новага. “Сучаснай беларускай лiтаратуры не iснуе” — гэта, на жаль, ужо нейкi ярлык. Але гэта зусiм не так! Iншая справа, што сёння выдаць кнiжку вельмi дорага, i, магчыма, аўтары проста не заўсёды знаходзяць свайго чытача.
Пятро Васiльевiч слушна заўважыў, што дарэмна лiквiдавалi абавязковы школьны экзамен па лiтаратуры. Сапраўды, у наш прагматычны час моладзь лiчыць: калi няма экзамену, дык навошта ж чытаць. I ў вынiку выдавецтвам вельмi складана “дастукацца” да чытача. Новым выданням закрыты шлях у школьныя бiблiятэкi, бо спрацоўвае той жа прынцып: а навошта, калi няма абавязковага экзамену. А мiж тым у лiтаратуру прыйшло некалькi новых пакаленняў. Прыйшлi саракагадовыя, якiя плённа працуюць, трыццацiгадовыя, на падыходзе пачаткоўцы, i iх вельмi многа — у нас фiлалагiчная нацыя. З аднаго боку, беларуская лiтаратура — маладая ў сусветным маштабе. З другога ж — у нашай  лiтаратуры ўжо вельмi многае зроблена. Адно ХХ стагоддзе дало столькi класiкаў, столькi iмёнаў, столькi таленавiтых твораў! Думаю, нам абавязкова трэба мець падручнiк гiсторыi беларускай лiтаратуры, дзе мае права быць кожны пiсьменнiк. Хто сёння згадае Генадзя Кляўко? А ён быў цудоўным паэтам. Хто згадае Яраслава Пархуту, якi пiсаў пра прыроду не горш за Прышвiна?.. Яны павiнны застацца ў гiсторыi беларускай лiтаратуры — хай гэта будуць два абзацы, проста пералiк твораў.
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— Часткова Акадэмiя навук вырашае гэтае пытанне. Падрыхтавана “Гiсторыя беларускай лiтаратуры XX стагоддзя” ў чатырох тамах i рыхтуецца дадатковы том; у яго, у прыватнасцi, увойдуць тыя лiтаратары, якiх узгадала Раiса Андрэеўна.
Раiса БАРАВIКОВА:
— Але нельга сказаць, што ўся наша сучасная моладзь зусiм не чытае. Неяк я спыталася ў маладой паэткi Вiкi Трэнас, цi чытае што-небудзь моладзь. Яна кажа — чытае, i вельмi актыўна, прычым маладых беларускiх пiсьменнiкаў: Югася Каляда карыстаецца папулярнасцю, Альгерд Бахарэвiч. Маладыя чытачы сочаць за iх творчасцю, перадаюць адзiн аднаму iх кнiжкi. На мой погляд, праблема знiжэння ў свеце цiкавасцi да кнiгi ў сувязi з развiццём высокiх тэхналогiй альбо ў вынiку нейкiх iншых прычын — надуманая. Чэргi за лiтаратурай, дзякуй Богу, i сёння iснуюць ва ўсiх краiнах свету. Узгадаем, напрыклад, творы Мiларада Павiча альбо таго ж “Гары Потэра”.
Праўда, ёсць яшчэ i такi нюанс. Самае чытэльнае пакаленне — маладое, але дзяцiнства i юнацтва сённяшняй моладзi краiн СНД, на жаль, прыпала на часы перабудовы, калi людзi вымушаны былi жыць вырашэннем побытавых праблем. А лiтаратура, мастацтва былi адкiнуты на другi план. I нашы дзецi, цэлае пакаленне, што нарадзiлiся ў 1985—1988 гадах (а яны ўжо студэнты!), выраслi без кнiгi: бацькам было не да таго, каб развiваць у сына цi дачкi цiкавасць да лiтаратуры. Гэтую функцыю трэба было адразу ўзяць на сябе школе. Але гэтага не адбылося.
Iснуе яшчэ i праблема мовы. Чалавек становiцца пiсьменнiкам, бо ў яго ёсць талент чуць слова. Кожны лiтаратар лепш за ўсё адчувае нюансы сваёй роднай мовы, кожны яе гук. Мiж тым таленавiтыя беларускамоўныя пiсьменнiкi не могуць разлiчваць на масавае чытанне сваiх кнiг, бо беларусы па-беларуску, на мове сваёй нацыi, як правiла, не гавораць i не чытаюць. Мне здаецца, грамадству трэба задумацца над гэтай праблемай.
Вiктар ШНIП:
— Зусiм нядаўна адбылася мiжнародная кнiжная выстава-кiрмаш “Кнiгi Беларусi-2007”. Калi ўзяць колькасць наведвальнiкаў нашага стэнда за сто працэнтаў, то, напэўна, толькi працэнты два з лёгкасцю не пераходзiлi на беларускую мову, калi я загаворваў з iмi па-беларуску. Дзякуй Богу, беларускую мову сёння ведаюць i школьнiкi, i пенсiянеры.
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— Калi гаварыць пра “рэцэпты” павышэння ў грамадстве цiкавасцi да айчыннай лiтаратуры, то гэта — разумны, прафесiйны маркетынг, цi, як кажуць, “раскрутка” пiсьменнiкаў i iх твораў. I пачынаць лiтаратарам трэба з сябе. Пiсьменнiк XXI стагоддзя павiнен адчуваць новую чытацкую аўдыторыю. Я не заклiкаю ўсiх пагалоўна пiсаць дэтэктывы i фэнтэзi, але сучаснаму пiсьменнiку трэба арыентавацца на новыя патрабаваннi да жанраў. Напрыклад, раман сёння павiнен быць кароткi, лакальны, не больш за 100 старонак, шматпластавы, у якiм ёсць усё: i высокая фiласофiя, i дэтэктыўная альбо прыгоднiцкая iнтрыга. Так Ластоўскi пiсаў свае “Лабiрынты”, так сёння пiша Умбэрто Эко. Давайце зразумеем: не чытач павiнен “падстройвацца” пад пiсьменнiка — пiсьменнiк мусiць рухацца да чытача.
А “раскруткай” сучасных айчынных пiсьменнiкаў, якiя гэтага вартыя, павiнны займацца прафесiяналы. Дарэчы, зараз у Нацыянальнай акадэмii навук выпрацоўваецца сiстэма рэкамендацый па гэтым пытаннi, вывучаецца iснаванне лiтаратуры ў сучасных умовах. Бо маркетынг, якога так не хапае сучаснай айчыннай лiтаратуры, патрабуе глыбокага навуковага падыходу.
Алесь БАДАК:
— Усё сваё свядомае жыццё я абараняю масавую лiтаратуру, асаблiва масавую лiтаратуру на беларускай мове. Увогуле, я ўпэўнены, што гэтыя “шалi” памiж вельмi сур’ёзнай i масавай лiтаратурай павiнны быць ураўнаважаныя, трымацца на адным узроўнi. Калi мы будзем рабiць перакос у бок сур’ёзнай, класiчнай лiтаратуры, чытач у нас проста знiкне — i гэта датычыцца не толькi Беларусi, але i Сусвету. З iншага боку, калi ўсiм нам, пiсьменнiкам, будзе дыктаваць умовы рынак, калi мы будзем арыентавацца толькi на густ сярэднестатыстычнага чытача, дойдзе да таго, што ў школах дзецi будуць вывучаць не Льва Талстога, Эрнэста Хемiнгуэя альбо Якуба Коласа, а “Гары Потэра” цi Акунiна. Залог поспеху — у гармонii.
Вiктар ПРАЎДЗIН:
— У якiм бы жанры нi працаваў лiтаратар, ён не павiнны забывацца пра сваю вялiзную адказнасць перад чытачом i грамадствам. Прывяду прыклад. Днямi прыйшоў да мяне ў выдавецтва чалавек, прынёс раман. I жадае выдацца чамусьцi пад псеўданiмам — нейкае кiтайскае прозвiшча сабе прыдумаў. Я кажу: дарагi чалавек, у цябе такое прыгожае беларускае прозвiшча, чаго ж ты не хочаш друкавацца пад iм? Я нават сам не чакаў, што ён мне адкажа: “Як? Дык гэта ж прачытаюць мае дзецi!” Калi я пазнаёмiўся з яго творам, стала зразумела, чаму ён вырашыў схавацца за псеўда-нiмам — амаль на кожнай старонцы быў такi бруд... Ведаеце, жыццё вельмi складанае, i ў iм можна знайсцi ўсё — i пазiтыў, i негатыў, i бруд. Але цi варта выносiць яго на старонкi кнiгi? Нiхто не адмяняў таго, што высокае прызначэнне пiсьменнiка — выхоўваць грамадства. I ў кожнага, хто бярэцца за пяро, павiнен быць свой уласны, унутраны цэнзар. Вельмi проста: напiсаў — дай пачытаць сваiм дзецям.
Вiктар ШНIП:
— Пiшучы, аўтар павiнен задаваць сабе пытанне: для чаго я пiшу, для каго? I што я хачу гэтым сказаць? А не проста — напiсаў, можа, нехта пачытае. Для такiх “спроб пяра” iснуе Iнтэрнет.
— Маладых таленавiтых беларускiх аўтараў нашаму чытачу нярэдка вельмi складана разглядзець за ўсёй той гарой лiтаратуры, а часам проста макулатуры, якая трапляе на наш кнiжны рынак з блiзкага замежжа, з той жа Расii з яе магутнай выдавецкай сiстэмай. Як змагацца з гэтым?
Вiктар ПРАЎДЗIН:
— Кожнага сучаснага беларускага пiсьменнiка, i маладога, i сталага, выдаць сёння мы проста не маем фiнансавай магчымасцi. Таму “Мастацкая лiтаратура” пайшла па шляху стварэння альманахаў. Напрыклад, у зборнiку “Дзень паэзii”, укладальнiкам якога стаў Вiктар Шнiп, мы прадставiлi чытачу 207 лепшых сучасных паэтаў Беларусi, што пiшуць вершы на рускай i беларускай мовах. Алесь Бадак быў укладальнiкам альманаха “Апавяданне-2005” — у зборнiк увайшлi 45 празаiкаў. Такiм чынам мы прадставiлi чытачу дзвюма кнiгамi амаль 300 сучасных аўтараў. Калi б быў экзамен па лiтаратуры, мы б гэтыя зборнiкi ўжо пяць разоў перавыдалi. А так — разышлiся яны тыражом па тысячы экзэмпляраў. Бо нават многiя настаўнiкi сёння не iмкнуцца выйсцi за межы школьнай праграмы па лiтаратуры, якую i так безупынна скарачаюць.
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— Усё гэта так, але апошнiм часам не толькi дзяржаўныя выдавецтвы, а i некалькi недзяржаўных вельмi актыўна выдаюць беларускую лiтаратуру, канкурыруюць з дзяржаўнымi. I гэта вельмi добра! Але чаму б не ўвесцi для ўсiх 600 недзяржаўных выдавецтваў маленечкую квоту — такую, як увялi для ўсiх беларускiх тэатраў: хаця б адна п’еса беларускага драматурга ў рэпертуары, хаця б адна беларуская кнiга ў выдавецкiм плане. Мы мелi б яшчэ 600 кнiг беларускiх пiсьменнiкаў. I яшчэ адзiн абавязковы аспект адраджэння цiкавасцi да нашай лiтаратуры — сувязь з iншымi вiдамi мастацтва: кiнематографам, тэлебачаннем. Некаторыя нашы кiнематаграфiсты дагэтуль не разумеюць, на якую культуру абапiраюцца — на тысячагадовую беларускую культуру! А калi глядзiш iх прадукцыю, бачыш нешта далёкае нашаму менталiтэту, прыцягнутае за вушы...
— Цi настолькi страшная камерцыйная лiтаратура? Цi могуць стаць бульварныя раманы своеасаблiвай прыступкай для чытача да больш сур’ёзных твораў?
Раiса БАРАВIКОВА:
— Чытач часам вельмi наiўны i не разумее, наколькi ён бывае падмануты. Хачу вярнуцца да прыкладу Вiктара Аляксандравiча пра пiсьменнiка, якi схаваўся пад псеўданiмам. Думаю, той чалавек вырашыў: а цi не напiсаць мне нешта камерцыйнае? Пiсьменнiцкая праца сёння зведзена да разраду камерцыi. А пад маркай камерцыйнай лiтаратуры, як правiла, адзiн чалавек не працуе. У нас гэтага пакуль што, дзякуй Богу, няма, але, напэўна, хутка з’явiцца, а ў Расii пра гэта гаворыцца адкрыта: бярэцца проста адно ўмоўнае прозвiшча, а над творам працуе цэх, брыгада, пяць цi шэсць чалавек. Як на канвееры. Дзеляць старонкi, i за тыдзень-два кнiжка гатова ў продаж шматтысячным тыражом.
Вiктар ШНIП:
— Немагчыма для пiсьменнiка напiсаць у год больш за адну добрую кнiгу. А тут на кнiжнай палiцы — 15 кнiг быццам бы аднаго аўтара, якiя напiсаны за год! Але сёння попыт на такое “чцiва” ў грамадстве падае: чытача можна падмануць толькi адзiн раз!
Вiктар ПРАЎДЗIН:
— Тут страшна тое, што часам таленавiты пiсьменнiк у пагонi за грашыма, за таннай папулярнасцю апускае сябе, як кажуць на флоце, нiжэй ватэрлiнii. I асаблiва гэта датычыцца моладзi ў лiтаратуры. Яны разважаюць прыкладна так: калi той змог атрымаць грошы за свой, так бы мовiць, твор, хiба ж я не змагу?! I выкарыстоўвае ненарматыўную лексiку, заканчвае кожны сказ “на яць”. Нельга так! Трэба мець адчуванне пiсьменнiцкай, ды проста чалавечай годнасцi.
Алесь БАДАК:
— Камерцыйная лiтаратура, хочам мы таго цi не, заўсёды будзе мець большую рэкламу i карыстацца большым попытам, таму што ёсць такое паняцце як “кнiжны бiзнес”. Гэта вялiкiя грошы, а дзе грошы, там рэклама. Зразумела, разлiчваць, што кнiжны бiзнес возьмецца раскручваць сур’ёзную лiтаратуру, нельга. Але вось тут гаварылi пра тое ж кiно. Вазьмiце расiйскае цi нават амерыканскае кiно. Касавыя фiльмы ствараюцца i па вядомых, класiчных творах, i па новых. Расiйскiя кiнематаграфiсты ўзялiся i за Гогаля, i за Ясенiна, i за Пушкiна, Лермантава. У нашай лiтаратуры мноства твораў, па якiх можна было б зняць сапраўдныя блокбастэры. Тое ж можна сказаць пра дзiцячую лiтаратуру: у нас сёння створана процьма выдатных твораў для дзяцей, па якiх можна было б зняць цудоўныя мультфiльмы, i тым самым “раскруцiць” пiсьменнiка.
— Дарэчы, усе ўжо звыклiся з думкай, што дзiцячай лiтаратуры ў нас катастрафiчна не хапае. Гэта так?
Раiса БАРАВIКОВА:
— Не, лiтаратура для дзяцей i для падлеткаў сёння ў добрым стане. На нядаўняй кнiжнай выставе я спецыяльна цiкавiлася, што для дзяцей i юнацтва апошнiм часам стварылi расiйскiя пiсьменнiкi. Ведаеце, у iх нiчога новага: перавыданне таго ж “Дзядзi Сцёпы” Мiхалкова, Успенскага, Осцера. А ў нашай лiтаратуры апошнiм часам з’явiлася вельмi шмат новых кнiг для маленькiх i падлеткаў. Што далёка хадзiць за прыкладамi. Пятро Васючэнка напiсаў цудоўную кнiжку “Прыгоды паноў Кублiцкага ды Заблоцкага”. Алесь Бадак стварыў некалькi кнiг для дзяцей i падлеткаў, асаблiва мне спадабалася “Незвычайнае падарожжа ў краiну ведзьмаў”. Я сама напiсала нядаўна “Казкi астранаўта (Касмiчныя падарожжы беларусаў)”. I трэба сказаць, што гэтыя кнiжкi карыстаюцца попытам. Наша рэдакцыйна-выдавецкая ўстанова “Лiтаратура i мастацтва” два гады таму выдала “Чырвоную кнiгу ў казках i вершах беларускiх пiсьменнiкаў”, я была ўкладальнiцай. Кнiжка выйшла тыражом 3 тысячы экзэмпляраў i вельмi хутка разышлася. Неўзабаве ўбачыць свет працяг гэтага праекта — “Чырвоная кнiга-2”. “Мастацкая лiтаратура” выдала зборнiк аўтарскiх казак “Чароўныя пацеркi”, i сёння выдаўцы шкадуюць, што тыраж быў толькi 2 тысячы экзэмпляраў, настолькi хутка раскупiлi гэтую кнiгу.
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— “Чароўныя пацеркi” я аднёс бы да жанру фэнтэзi. Дзiцячая лiтаратура — жанр i для дзяцей, i для дарослых. Андэрсэн смяяўся б, калi б яму сказалi, што яго казкi — дзiцячая лiтаратура. У казцы ёсць пласты: верхнi пласт — для дзетак, а ў глыбiнi тое, што будзе чытаць сямiдзесяцiгадовы фiлосаф, i гэта прынясе яму карысць. Дарэчы, фэнтэзi ў беларускай лiтаратуры мае глыбокiя каранi: узгадаем “Сярэбраную табакерку” Бядулi цi “Шляхцiца Завальню” Баршчэўскага.
— Цi можна сёння пражыць толькi лiтаратурнай працай? I цi не перашкаджае вашай творчасцi праца ў рэдакцыi цi выдавецтве?
Раiса БАРАВIКОВА:
— На вялiкi жаль, у нашай краiне, ды i ў большасцi краiн свету, пiсьменнiк-прафесiянал сёння не можа жыць са свайго лiтаратурнага заробку. Гэта адзiная прафесiя, калi чалавек пазбаўлены права на прафесiю. Акрамя служэння свайму прызначэнню, трэба ж яшчэ кармiць сям’ю. У савецкiя часы пытанне дадатковага заробку перад пiсьменнiкам не стаяла.
Алесь БАДАК:
— Калi б Караткевiча пасадзiлi працаваць у нейкую ўстанову, у нас не было б Караткевiча. Тое ж датычыцца i Быкава...
Вiктар ПРАЎДЗІН:
— Раскажу вам, для прыкладу, свой распарадак дня. Прыкладна з трох гадзiн ночы да паловы восьмай ранiцы я займаюся пiсьменнiцкай працай. А потым адпраўляюся на работу ў выдавецтва...
Пятро ВАСЮЧЭНКА:
— Хачу выказаць глыбокi песiмiзм наконт прафесii пiсьменнiка ў XXI стагоддзi. Не толькi ў нашай краiне, за мяжой таксама пiсьменнiк вымушаны працаваць недзе апроч свайго рабочага стала: хто лекцыi чытае, хто бiзнесам займаецца. За даходы ад сваiх твораў жывуць толькi тыя, хто трапiў у струмень кнiжнага бiзнесу. Гэта адзiнкi. Стывен Кiнг, самы багаты, вiдаць, пiсьменнiк у свеце, свае мульцiмiльёны зарабiў не на лiтаратурных творах, а на iх экранiзацыi. Пiсьменнiкi сур’ёзныя, якiя Нобелеўскiя прэмii атрымлiваюць, як правiла, вядуць вельмi сцiплы лад жыцця i сваiмi творамi на жыццё не зарабляюць. Футбалiст левай нагой за дзесяць хвiлiн заробiць столькi ж, колькi лаўрэат Нобелеўскай прэмii за ўсё жыццё.
Але ёсць i аптымiстычны бок лёсу пiсьменнiка. Калi пiсьменнiк чытае лекцыi, ён вывучае жыццё моладзi. Калi працуе ў банку, разбiраецца ў жыццi фiнансiстаў. А калi зачыняецца ў сваiм рабочым кабiнеце — адрываецца ад рэальнага жыцця, а гэта недапушчальна. Хемiнгуэй, напрыклад, усё жыццё вандраваў, ваяваў, працаваў ваенным карэспандэнтам.
Вiктар ПРАЎДЗIН:
— Не магу не пагадзiцца з Пятром Васiльевiчам: добры твор не напiшаш без ведання жыцця.
Алесь БАДАК:
— Маюць рацыю ўсе, хто выказваўся па гэтым пытаннi. А на мой погляд, важна не тое, дзе працуе лiтаратар, i ўвогуле працуе ён цi не. Важна, каб у яго была душэўная гармонiя. Дайце яму волю вольную, плацiце грошы — толькi пiшы, але гэта яшчэ не гарантыя, што ён, нават пры наяўнасцi выключнага таленту, напiша выдатны твор...