30 lat po Czarnobylu: programy związkowe w swojej realizacji
26 kwietnia świat obchodził smutną datę — 30. rocznicę katastrofy w Czarnobylu. Dla naukowców, polityków, lekarzy, działaczy społecznych to stało się kolejną okazją do podsumowania pracy na dużą skalę na rzecz przezwyciężenia skutków największej katastrofy technogenicznej XX wieku. I główną platformą do omówienia problemów czarnobylskich stała się Białoruś. Kraj, który najbardziej ucierpiał — prawie jedna czwarta jego terytorium zanieczyszczona radionuklidami.
W Homlu odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa, która zgromadziła około 200 ekspertów z Białorusi, Rosji, Ukrainy, Francji, Japonii i innych krajów. Po raz pierwszy podejścia do problemu sprawdzali lekarze, radiolodzy i radiobiolodzy. W Mińsku, w Narodowej Akademii Nauk, przedstawiciele Rosji, Białorusi i Ukrainy — trzech najbardziej dotkniętych katastrofą w Czarnobylu panstw byłego Związku Radzieckiego — omówili społeczne konsekwencje tragedii, a także działania, mające na celu budowę nad reaktorem, który wybuchnął, nowego schronienia. Jednak największą stała się międzynarodowa konferencja, która zgromadziła w mińskim Pałacu Republiki przedstawicieli dziesięciu krajów. Wśród uczestników — Zastępca Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych Helen Clark, dyrektorka Biura Regionalnego UNDP dla Europy i WNP Dżychan Sułtanogłu, zastępca dyrektora generalnego MAEA Juan Lenthio.
Jednym z głównych tematów forum stało się doświadczenie Białorusi w przezwyciężaniu katastrofy na skalę planetarną, przejście kraju od sytuacji awaryjnej do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego dotkniętych obszarów. 30 lat temu skala skutków Czarnobyla wyglądała katastrofalnie dla małego kraju. Od promieniowania ucierpiało ponad 3600 miejscowości, w których mieszkało ponad 2,2 miliona ludzi. 100 tysięcy osób musiało zostać przeniesione do innych miejsc. 479 osiedli z czasem zniknęły z mapy geograficznej. Z użytkowania rolniczego wyprowadzono około 245 tysięcy hektarów ziemi. Szkody wyniosły 235 miliardów dolarów, czyli 32 rocznego budżetu kraju.
Ale kłopoty nie złamały ludzi. Białoruś nadal walczy o powrót dotkniętych obszarów do normalnego życia. Jednym z najbliższych partnerów — Rosja, którą również nakrył popiół radioaktywny (ucierpiało 1,5 procent terytorium europejskiej części kraju). Podobieństwo problemów i ogólne zadania skłoniły oba kraje do tego, aby wspólnie działać na kierunku “czarnobylskim”. Skuteczność czterech białorusko-rosyjskich programów, które stały się jednymi z pierwszych wspólnych projektów obu krajów, sprawdzono praktyką, podkreślił w swoim wystąpieniu na konferencji Sekretarz Stanu Państwa Związkowego Grigorij Rapota:
— Na wykonanie programów związkowych kierunku czarnobylskiego wydano miliardy rubli rosyjskich. Utworzono rosyjsko-białoruskie centrum informacyjne z oddziałami w Mińsku i Moskwie. Wyposażone centra medyczne dla leczenia likwidatorów i ludności dotkniętych obszarów w Petersburgu, Obnińsku i Homlu. Opracowane i stosowane najnowsze technologie medyczne. W celu zapewnienia najbardziej odpowiedniej pomocy medyczne stworzono wspólny rejestr ucierpiałych obywateli obu krajów. Ze środków budżetu związkowego pomocy medycznej otrzymało 15 tysięcy obywateli Białorusi i Rosji, poprawiło swój stan zdrowia 17 tysięcy dzieci z obszarów dotkniętych katastrofą. Zrehabilitowano w odniesieniu do promieniowania 200 tysięcy hektarów ziemi uprawnej, 120 tysięcy hektarów lasów.
Fakty i liczby uzupełniają i osobiste wrażenia Sekretarza Stanu Państwa Związkowego. W połowie kwietnia Grigorij Rapota wraz z dużą grupą rosyjskich i białoruskich dziennikarzy udał się do obwodu homelskiego. Poleski Państwowy Rezerwat Radiacyjno-Ekologiczny. Wietka. Chojniki. Trasa uczestników podróży prasowej, zorganizowanej przez Stały Komitet Państwa Związkowego, przebiegała po najbardziej dotkniętych Czarnobylem terenach. Dziś o nieszczęściu tam przypominają tylko pamiątkowe znaki — na przykład, Pomnik Żalu w Chojnikach, oraz historie lokalnych świadków. Zarówno Wietka i Chojniki są teraz zadbanymi i pięknymi małymi miasteczkami, w których działają przedsiębiorstwa, żyją ludzie, rodzą się dzieci. Według Grigorija Rapoty, 30-letnia historia przezwyciężania skutków wypadku — smutnym, ale bezcennym doświadczeniem. Z nim dziś liczą się w świecie, a niektóre kraje, takie jak Japonia, po tragedii w Fukushimie, uważają za przykład.
Tymczasem, Białoruś i Rosja nadal pracują na rzecz przezwyciężenia skutków Czarnobyla. Mówić, że niebezpieczeństwo minęło, wcześnie. Obszar, zanieczyszczony radionuklidami, zmniejsza się powoli. I pracy dla naukowców, lekarzy, ekologów, ekonomistów, wystarczy nie na jedną dekadę.
Programy Państwa Związkowego
na rzecz przezwyciężenia skutków katastrofy w Czarnobylu
Pierwszy program (lata 1998-2000)
Cel: Stworzenie ogólnych podstaw naukowo-metodycznych i dokumentów prawnych, dotyczących ochrony medycznej, radiacyjnej i socjalnej obywateli oraz odbudowy terenów, dotkniętych promieniowaniem, i w oparciu o to przejście do realizacji wspólnych działań praktycznych w dziedzinie medycyny, rolnictwa i leśnictwa, ochrony ludzi przed promieniowaniem.
Łączna kwota finansowania: 333 mln 750 tys. rubli rosyjskich.
Główne wyniki:
— utworzenie wyspecjalizowanych banków danych na temat głównych skutków zdrowotnych katastrofy w Czarnobylu;
— utworzenie technologii i standardów użytkowania lasu w zanieczyszczonych obszarach;
— zakończenie budowy i wyposażenia Wszechrosyjskiego Ośrodka Medycyny Środowiskowej w Petersburgu;
— przebudowa klinicznego centrum radiologii z dobudowaniem specjalistycznego bloku medyczno-diagnostycznego Medycznego Centrum Radiologicznego w Obnińsku.
Drugi program (lata 2002-2005)
Cel: Utworzenie jednolitej polityki obu państw w zakresie przezwyciężania skutków katastrofy w Czarnobylu oraz zapewnienie jej realizacji.
Ogólna kwota finansowania: 2 378,796 mln rubli rosyjskich.
Główne wyniki:
— zakończenie budowy i wyposażanie Grodzieńskiej Fabryki Preparatów Medycznych do zapewnienia leków ludności w dotkniętych obszarach Białorusi i Rosji;
— zakończenie budowy i wyposażenie specjalistycznej kliniki radiologicznej w Homlu w celu zapewnienia pomocy medycznej dla ludności Białorusi i Rosji;
— stworzenie Wspólnego Rosyjsko-Białoruskiego Rejestru Czarnobylskiego, który jest podstawą organizacji świadczenia adresowej specjalistycznej pomocy medycznej;
— oddanie do użytku rosyjsko-białoruskiego centrum informacyjnego problemów przezwyciężenia skutków katastrofy w Czarnobylu.
Trzeci program (lata 2006-2010)
Cel: Tworzenie i poprawa skoordynowanych elementów i mechanizmów wspólnych działań Rosji i Białorusi w zakresie przezwyciężania skutków katastrofy w Czarnobylu.
Ogólna kwota finansowania: 1 200,0 mln rubli rosyjskich.
Główne wyniki:
— wyposażenie placówek medycznych i szpitali, świadczących pomoc medyczną dla dotkniętej ludności i likwidatorów za pomocą nowoczesnego sprzętu medycznego;
— zapewnienie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej bez ograniczenia z tytułu czynnika promieniowania na 204 tys. hektarów gruntów rolnych i gospodarki leśnej na ponad 120 tys. hektarów ziemi w Rosji i na Białorusi;
— stworzenie Katalogu średnich rocznych skutecznych dawek promieniowania krytycznych grup mieszkańców osiedli obwodu homelskiego, znajdujących się w zanieczyszczonych obszarach;
— przygotowanie i publikacja Atlasu nowoczesnych i przyszłościowych aspektów skutków wypadku w elektrowni atomowej w Czarnobylu w dotkniętych obszarach Białorusi i Rosji.
Czwarty program (lata 2013-2016)
Cel: Poprawa ogólnej polityki wspólnego zapewnienia bezpieczeństwa życia obywateli Białorusi i Rosji, narażonych na promieniowanie, oraz poprawy jakości życia mieszkających w skażonych obszarach, zapewnienia współpracy między Rosją i Białorusią przy likwidacji sytuacji nadzwyczajnych w obszarach skażonych.
Ogólna kwota finansowania: 1 mld 302 mln 600 tys. rubli rosyjskich.
Główne wyniki:
— opracowanie i wdrożenie nowych technologii medycznych w kardiologii, onkologii, pediatrii, położnictwie;
— ponowne wyposażenie centrów rehabilitacyjno-zdrowotnych dla dzieci;
— udzielenie adresowej pomocy medycznej ponad 8000 likwidatorów skutków awarii w Czarnobylu;
— stworzenie rosyjsko-białoruskiego portalu internetowego o problemach przezwyciężenia katastrofy w Czarnobylu.
Lilia Chłystun