Wielki Zderzacz Hadronowy zbudowany na przedmieściu Genewy w Europejskim Ośrodku Badań Jądrowych CERN jest znany na całym świecie. Międzynarodowe środowisko naukowe dzięki niemu liczy na uzyskanie odpowiedzi na najskrytsze pytania Wszechświata. Rozpędzone za pomocą pola elektromagnetycznego do maksymalnej prędkości wiązki cząstek elementarnych w gigantycznym podziemnym tunelu mają się zderzyć, by spowodować powstanie nowych, dotychczas nieznanych ludzkości substancji. Takie, jakie powstawały w pierwszych chwilach po Wielkim Wybuchu, od ktуrego bierze początek nasz Wszechświat. Myślę, że nie muszę mуwić, jak skomplikowane urządzenia zbudowano do tego eksperymentu. Tym bardziej ciekawy jest fakt, że uczestniczyły w nim białoruskie przedsiębiorstwa.Jednym z nich, ktуremu przyznano certyfikat CERN za wyprodukowanie i montaż części Wielkiego Zderzacza Hadronowego, jest Miński Zakład Mechaniczny MZOR. W tym zakładzie, ktуry przez sto lat swojego istnienia wiele zrobił dla rozwoju produkcji specjalistycznych urządzeń do obrуbki dużych części z metalu, wyprodukowano części dwуch detektorуw ATLAS (Toroidal LHC ApparatuS) oraz CMS (Compact Muon Solenoid).
— Miński Zakład Mechaniczny MZOR wybrano na oficjalnego dostawcę tych części dla Europejskiego Ośrodka Badań Jądrowych CERN — mуwi prezes przedsiębiorstwa Wiktor Butko. — Cieszymy się, że Białorusini pomogli zrealizować ambitny projekt.
W 2010 roku eksperymenty przeprowadzone w Wielkim Zderzaczu Hadronowym powinny wreszcie dać odpowiedzi na pytania o procesach, ktуre zachodziły w kosmosie. Białoruscy uczeni samodzielnie oraz we wspуłpracy z kolegami zza granicy pracują nad odsłonięciem tajemnic wspуłdziałania cząstek jądrowych. Badania mają ważne znaczenie teoretyczne i praktyczne, o czym świadczy między innymi porozumienie podpisane w styczniu 2010 roku między Narodową Akademią Nauk a Belgijskim Ośrodkiem Badań Jądrowych. Zakłada rozwуj wspуlnych badań i szkolenie personelu, stworzenie technologii przerуbki i magazynowania odpadуw promieniotwуrczych. Eksperymenty, seminaria, wymiana doświadczenia będą finansowane między innymi przez Komisję Europejską.
Mikroświat jest odbiciem procesуw zachodzących w makroświecie — w kosmosie. Białoruscy uczeni i specjaliści prуbują przeniknąć jego tajemnicę i spojrzeć z głębi Wszechświata na Ziemię. Badania sięgają czasуw radzieckich, prawie żaden radziecki satelita albo statek kosmiczny nie wystartował na orbitę bez urządzeń opracowanych na Białorusi. Wspуłpraca na przestrzeni poradzieckiej trwa do dziś, jednocześnie białoruskie badania kosmiczne stają się bardziej samodzielne, samowystarczalne, wielokierunkowe.
Oto kolejny przykład. Specjaliści Instytutu Naukowo-Badawczego Fizyki Stosowanej Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego opracowali system usprawniający prognozowanie i monitoring klęsk przyrodniczych i technogennych. Zakłada się, że w kwietniu 2010 roku zostanie zainstalowany na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej obracającej się teraz na orbicie Ziemi. Co daje wynalazek? Pozwoli odpowiedzieć na wiele pytań, ważnych zarуwno dla poszczegуlnych państw, jak i dla cywilizacji ludzkiej. Przykładowo jak się rozpowszechniają burze piaskowe lub zanieczyszczenia powstałe w wyniku awarii ropociągu albo jak zarasta ziemia uprawna, cierpi z powodu szkodnikуw i wyrębu lasуw.
— Nowe technologie kosmiczne pozwolą prowadzić regularne obserwacje rozwoju niebezpiecznych procesуw i zjawisk w środowisku otaczającym człowieka, na podstawie tych informacji będziemy mogli podejmować właściwe decyzje — uważa pracownik instytutu Sergiusz Chwalej. — Jednym słowem chodzi nie tylko o ewidencję klęsk przyrodniczych i technogennych, ale i o prognozowanie ich rozwoju.
Białoruscy specjaliści mają bogate doświadczenie w opracowaniu takich urządzeń. Koledzy Sergiusza Chwaleja jakiś czas temu stworzyli nowoczesny kompleks fotospektralny do prognozowania klęsk geofizycznych. Podobne badania co roku przybierają w kraju bardziej systemowy charakter. Białoruś staje się pełnoprawnym państwem kosmicznym. Potwierdzają to fakty. Niedawno powołano do życia Narodową Agencję Kosmiczną. Przystąpiło do pracy Centrum Kontroli Lotуw położone na malowniczych wzgуrzach niedaleko Mińska. Wreszcie do startu w 2010 roku przygotowuje się pierwszy białoruski bezzałogowy aparat kosmiczny. W odrуżnieniu od odpowiednikуw jest mniejszy i lżejszy, natomiast zdolności rozdzielcze urządzeń optycznych są dwukrotnie wyższe, okres pracy na orbicie zwiększył się z 5 do 10 lat. Koordynuje działalność Narodowa Akademia Nauk Białorusi.
Na dane zdalnego sondażu Ziemi z kosmosu z niecierpliwością czekają meteorolodzy i kartografowie, pracownicy gospodarstwa leśnego i rolnictwa, innych branż. Informacje, uzyskane na wysokości kilkuset kilometrуw w trybie online, pozwolą szybko rozstrzygać najbardziej skomplikowane zadania gospodarcze i wytwуrcze. Satelita będzie się znajdował nad terytorium Białorusi zaledwie kilka minut w ciągu doby. Nieracjonalne byłoby niewykorzystanie jego możliwości przez ostatni czas. Zakłada się, że białoruscy badacze kosmosu będą mogli wykonywać zlecenia naukowe i komercyjne obcych państw.
Czy kraj przygotowuje się do wysłania do kosmosu człowieka? Na razie nikt nie mуwi o tym poważnie. Nie można jednak nie brać pod uwagę faktu, iż w czasach Związku Radzieckiego z Białorusi pochodziło dwуch uczestnikуw wypraw kosmicznych. Nie warto wykluczać kolejnej podrуży kosmicznej obywatela Białorusi w przyszłości.
Wrуćmy do badań naukowych. W dzisiejszych czasach nie ma większego znaczenia czy chodzi o kosmos, czy o medycynę, nie da się nic zdziałać bez informatyki. Jeszcze dziesięć lat temu specjaliści Instytutu Problemуw Informatyki Narodowej Akademii Nauk we wspуłpracy z rosyjskimi kolegami stworzyli superkomputer, ktуry wszedł na listę 500 najbardziej wydajnych komputerуw świata. Za rok białoruski superkomputer znalazł się wśrуd setki najlepszych. Od tego czasu wynik kilkakrotnie poprawiano. Aktualnie białoruscy uczeni pracują nad zastosowaniem tzw. technologii GRID pozwalających połączyć możliwości superkomputerуw znajdujących się w rуżnych miejscach miasta, państwa i nawet świata. Wiele z nich łączy już linia światłowodowa pozwalająca szybko przekazywać ogromne ilości danych.
Co to daje w praktyce? Wymowny przykład miała okazję poznać jedna z 23 białoruskich przychodni podłączonych do superkomputera. W każdej z nich lekarz może za pomocą specjalnego programu matematycznego przetworzyć zwykły rentgenogram lub tomogram, porуwnać go z wzorcem i wykryć patologię. Chirurg-onkolog wykorzystuje superkomputer do precyzyjnego określenia granic nowotworu.
Branża mechaniczna z kolei wykorzystuje nowe możliwości do wirtualnego projektowania skomplikowanych zespołуw i części, uniwersytety — do szkolenia studentуw. Ta lista z roku na rok jest większa. Technologie GRID rozwijają się także w sąsiednich państwach nadbałtyckich i Polsce. Białoruscy uczeni aktywnie wspуłpracują w dziedzinie bardzo szybkich obliczeń z kolegami z tych krajуw.
Włodzimierz Bibikow
