Ехаў у гэтую даволi вялiкую вёску са звычайнай для мяне нагоды — сфатаграфаваць старэнькi каменны храм, што якое дзесяцiгоддзе нясе свае пакуты ў паўразбураным стане. Як толькi збочыў з вялiкага шляху на прасёлкавую грунтоўку, тут жа ўбачыў сярэдняга расточку дзядульку, якi вельмi жвава тэпаў па траве абочыны, нават не павярнуўшыся на гул машыны. Прыпынiўся i, запытаўшыся, цi старому ў той жа бок, што i мне, прапанаваў падвезцi. Дзядулька пагадзiўся, так жа жвава ўскочыў на сядзенне, добра ляпнуўшы дзвярыма, i сказаў:
— Чаму ж час не зберагчы ды ногi не трудзiць, калi ёсць такая прапанова. Пакацiлiся тады.
— У нас iнакш нельга, бо так у нас прынята — не пакрыўдзi ўжо, зайдзi.
…Двор гэтай гаспадаркi быў невялiчкi i вельмi ўтульны. Пад вокнамi ў вяргiнях стаяла лаўка, насупраць, у плоце, што аддзяляў прастору двара ад саду ды агародаў, хаваўся пад конусным шатром калодзеж. Вельмi спраўная веранда глядзела ў бок хлявоў, што замыкалi двор i ахоўвалi яго ад халодных вятроў. Толькi я зачынiў за сабой веснiчкi, як насустрач мне з веранды выбегла гаспадыня. Прывiтаўшыся, запрасiла пакуль прысесцi, бо вось-вось да стала запросяць, толькi спачатку да склепа гаспадару скокнуць трэба. Выйшаў услед i мой знаёмы, дзядуля Алесь.
I я рушыў за iм у сад, дзе ў другiм яго канцы, пад прыпушчанымi амаль да зямлi галiнамi яблынь, вiднеўся сцiплы дах склепа.
— У маiх бацькоў прыкладна такi ж быў, толькi ён у полi стаяў, у асноўным для бульбы быў, — падзялiўся я ўспамiнамi.
— А, не! Мы картоплю ўжо даўно не садзiм, мех-два ў калгасе купляем. Гатовую ў двор прывязуць — цi не зручна?
А склеп свой… Ён у мяне як халадзiльнiк. Не, у хаце ёсць, дзецi з горада прывезлi. Той, хатнi, пад уладай Iгнатаўны маёй, а тут, у садзе… У свой час не даў разбурыць, а цяпер не нацешуся. Калi не баiшся ўпэцкацца, зазiрнi, убачыш, якi ў дзеда свой халадзiльнiк.I не пашкадаваў я, што прыняў прапанову старога. Па надзейна звараных жалезных прыступках — нават з поручнем, каб трымацца, спускаючыся, — я ступiў некуды ўнiз, у змрок i добрую прахалоду.
— Ат, у дзяцей прасiў правесцi сюды правады, але ў iх ўсё часу няма. Прыедуць, туды-сюды, ды назад. А газавы лiхтар бач, як спатрэбiўся. А колькi таго святла тут трэба: ухапiў нешта ды назад.
Вочы паступова пачалi звыкацца з цемрай, якая стала павольна, з неахвотай распаўзацца ў пакуль яшчэ цёмныя куты склепа. Рэчы, дэталi памяшкання пачалi, як прывiды, вылазiць i абступаць адусюль.
Па абодва бакi лесвiцы з’явiлiся прысценныя палiчкi, запоўненыя наскрозь слоiкамi розных памераў. На падлозе, лiтаральна ля самых ног, адшукалiся некалькi драўляных скрынь i чорныя, мабыць, ад часу i сырасцi бочкi. Па правую руку стаяла шырачэзная лава, на якой разам з ацынкаванымi вёдрамi стаялi вёдры пластмасавыя, усе розных колераў i з накрыўкамi.
Нешта яшчэ хавалася за дзедавай спiнай, а той, павярнуўшыся да мяне тварам, тыкаючы пальцам у той цi iншы бок, хвалiўся.
— Вось тут агуркi ды капуста з журавiнамi, яблыкi ў аўсянай саломе, ну, мочаныя, разумееш. На тых палiцах у слоiках усё з агарода свайго. Прыглядзiся, што спадабаецца — возьмеш. А тут у кубельцы трохi сала. Частка ў халадзiльнiку ляжыць, Iгнатаўну не пераканаць. На сваiм стаiць. Але ж сала там з цягам часу як мыла робiцца. Усе пахi знiкаюць. А тут! Возьмем да стала, паспытаеш. Во! У бутэльках налiўкi. Вiшня, слiва. А гэтая на каштане, яна для нацiрання — лекаў лепшых не трэба. Пакуль тут, а пад восень да печы блiжэй перанясём.
Я крануў адну са шкляных банак.
— О, гэта агуркi, а рэцэпт у гаспадынькi маёй. У сакрэце, бач, трымае. Толькi ў яе такiя i атрымлiваюцца. Цiкава, што колер свой не губляюць, як толькi што сабраныя.
— Дзе вы там падзелiся? — пачулася зверху. — Я ўжо сёе-тое на стол сабрала.
«Тым-сiм» быў застаўлены ўвесь — не такi i маленькi — стол. Дадалося да яго яшчэ i прынесенае з дзедавага халадзiльнiка. Вядома ж, сярод усяго iншага пакаштаваў i сала. Бялюткае! З амаль празрыстай скуркай, мяснымi праслойкамi, дробна нашынкаванымi кавалачкамi часнаку па паверхнi, перасыпанае наскрозь духмяным кропам ды кмiнам, сала адлiвала прывабным перламутрам.
«У нас iнакш нельга, бо ў нас так прынята», — успомнiў я словы старога Алеся, выязджаючы з гэтай даволi вялiкай вёскi. А недзе там, за спiнай, на заднiм сядзеннi, ехаў закручаны ў шэрую паперу ладны такi кавалак тоўстага бялюткага сала з дзедавага халадзiльнiка i амаль нячутна боўталiся ў слоiку неверагодна зялёныя агуркi, перакладзеныя лiсцем чорнай парэчкi i жоўтымi парасонамi кропу. Давязу да хаты — есцi патроху буду, каб… а каб як мага надаўжэй хапiла.
v-cvirko@bk.ru
