Цудоўныя ягады чарніцы, якія трывала ўвайшлі ў побыт беларускіх вяскоўцаў, часта дораць нам займальныя моманты. Запісаць бы іх — цэлая аповесць будзе. Раскажу чытачам толькі адну
Што захацеў масквіч
Самая свежая чарнічная гісторыя. Прыехаў з Масквы ў Мінск па сваіх справах мой калега па прафесіі, з якім раней разам працавалі ў газеце “Известия”. Карэнны масквіч і, як бы найбольш дакладна вызначыць, класічны гараджанін. Прычым даволі ганарлівы, што ўласціва большасці масквічоў. Зусім абыякавы да лесу: ён для яго абсалютна незразумелы, невядомы і нецікавы. Што дуб ці граб, хвоя ці яліна, бяроза ці асіна — для яго ўсё роўна, дрэвы і толькі. У шматлікіх маскоўскіх кафэ ён разбіраецца куды больш “прафесійна” і дасканала. Што ж, кожнаму сваё.
Канешне, мы сустрэліся, пайшлі ўспаміны, і сябар просіць:
— Пакажы мне што-небудзь цікавае ў сваёй Беларусі. Такое незвычайнае, каб запомнілася мне надоўга. Толькі не з гарадскога жыцця, яго мне хапае ў Маскве, а, можа, нешта з вашай беларускай экзотыкі.
— Трэба падумаць, — адказваю. — Вечарам я табе скажу, якую паглядзім экзотыку. Толькі дамовімся: выбіраю я, і ты без ніякіх пярэчанняў прымаеш маю прапанову.
— Згодны, — радасна ўсклікае масквіч. — Ты гаспадар, табе і рашаць.
Чым жа яго здзівіць?
На тым і пагадзіліся. А ў мяне пачала балець галава: чым жа такім здзівіць ганарлівага госця? Мо звазіць яго ў нейкі куточак беларускай прыроды, ціхі, спакойны, па-свойму загадкавы, такіх я ведаю нямала, прычым не так і далёка ад Мінска. І тут жа праганяю гэтую думку: пэўна, не зразумее закаранелы масквіч нашай прыроднай прыгажосці, толькі дарэмна патрацім час. Вось якая незадача.
І раптам прыйшло мне ў галаву такое, што адразу падняўся настрой. Кіламетраў за 70 ад Мінска жыве ў вёсцы добрая сям’я, з якой мы шчыра сябруем больш за дваццаць гадоў. Такіх гасцінных людзей, як гэтыя нашы знаёмыя, у наш час, на жаль, ужо мала. Што ж датычыць іх працавітасці, дык тут не тое, што поўная самаадданасць, а нейкія апантаныя клопат і любоў да поля, лугу, уласнага агарода, сваіх каровак, кабанчыкаў, іншай жыўнасці, якой поўны падворак. І да лесу, што з усіх бакоў прыгожа і ласкава атуляе гэтую вёсачку.
А што, думаю, калі звазіць туды масквіча? Тут жа званю па тэлефоне гэтаму свайму сябру, далікатна пытаюся, ці зможа на некалькі гадзін прыняць нас у сваёй хаце.
— Прымем, чаму ж не, — адказвае сябар. — Толькі трэба падумаць, чым пачаставаць сталічнага госця. Яны ж у сваёй Маскве прывыклі да ўсяго смачнага, нават да замежных далікатэсаў, а ў нас ежа простая, сялянская, са свайго падворка ды з поля. Ну, яшчэ і з лесу...
— Вось-вось, прыдумайце што-небудзь іменна з лесу, хай гэта і будзе беларускай экзотыкай для масквіча.
«Прыдумаем яму далікатэс»
— Добра, — згаджаецца мой сябар. — Зараз якраз паспелі чарніцы, іх процьма ў нашым лесе. Прыдумаем нейкі далікатэс з гэтых ягад, толькі загадзя не скажу які. Няхай гэта будзе для вас сюрпрызам...
Вечарам я пазваніў масквічу ў гасцініцу, дзе ён пражываў, і паведаміў, што заўтра едзем у лясную вёску.
— Гэта вельмі цікава? — насцярожана пытаецца ён.
— Паглядзім на месцы, — адказваю. — Прынамсi, там няма “ні кроплі” горада.
— Ну, так не можа быць, — пярэчыць масквіч. — Хлеб-то твае вяскоўцы ядуць, спечаны ў горадзе. І каўбасу таксама, і шмат чаго іншага. Ведаеш, ехаць да тваіх сяброў з пустымі рукамі няёмка, схаджу зараз у магазін, куплю той самай каўбасы, яшчэ што-небудзь іншага да яе.
— Ніякай каўбасы і нічога іншага, — рашуча кажу я. — Паспрабуеш хоць раз нашага самага-самага беларускага “харчу”.
Назаўтра апоўднi мы былі ў маіх вясковых сяброў. Якраз прыспеў абед, і гаспадары падрыхтавалі такі стол, што масквіч, відаць было па яго паводзінах, забыў пра ўсе сталічныя далікатэсы, хоць за вушы адцягвай яго ад розных выстаўленых страў. Я ж чакаў таго самага ляснога далікатэсу, які загадзя паабяцаў мне мой сябар.
Якая смаката варэнікі!
І вось гаспадыня ставіць на стол вялізную талерку ці то пампушак, ці блінчыкаў, ці незвычайных пышак. Але гэта ні першае, ні другое, ні трэцяе — у талерцы даверху чарнічных варэнікаў. Яны круглыя, з поўнымі бакамі, месцамі праступае чарнічны сок, ад іх цягне такім прыемным, такім духмяным водарам, быццам на талерцы ляжыць кавалачак лета, прыпраўленага ляснымі ягадамі.
Ах, чарнічныя варэнікі, салодкі ўспамін далёкага вясковага дзяцінства! Я гляджу на іх і не магу адарваць вачэй, бо добра ведаю, якая гэта смаката.
— Частуйцеся, калі ласка, — запрашае гаспадыня. — Якраз гатовыя. А чарніцы самыя свежыя, сёння раніцай набралі ў сваім лесе.
Мне ўсё зразумела: гэта і ёсць той самы лясны далікатэс, пра што і кажу гаспадару. Той пацвярджае маю дагадку, але пазірае на мяне хітравата, пераводзіць погляд на жонку, і абодва загадкава ўсміхаюцца.
Тым часам мы дружна “налягаем” на варэнікі. Масквіч спачатку толкам не ўцяміў, што гэта за страва. Незнаёмыя варэнікі даваліся яму цяжка, калі ён іх браў, з іх пырскаў на талерку, на стол, нават на твар госця чарнічны сок. Ён бянтэжыўся, мы ж суцяшалі чалавека, маўляў, гэта з непрывычкі, а потым варэнікі “супакояцца”. Так і выйшла: госць браў адзін варэнік за другім і не пераставаў дзякаваць гаспадарам, маўляў, упершыню спрабуе такую незвычайную смакату. І, наогул, раней ён ні разу не быў у сапраўдным лесе, тым больш у лясной вёсцы...
...I яшчэ нешта
Мы яшчэ не расправіліся поўнасцю з варэнікамі, а гаспадыня паставіла перад кожным з нас талерку з тварагом. І ў цэнтры стала — вялізную міску, поўную чарніц. Ах, якія гэта былі ягады: буйныя, чорна-сінія, што сведчыла пра іх спеласць якраз у меру. Яны прыцягвалі да сябе нашы вочы, увагу і ўвесь інтарэс. Праўда, я недаўмяваў, пры чым тут тварог.
— Паспрабуйце яшчэ чарніц з тваражком, — гаворыць гаспадыня. — Думаю, спадабаецца, бо такога далікатэсу ні ў якім гарадскім рэстаране вам не прапануюць. У нас жа і ягады толькі што з лесу, і тваражок самы свежы, ад сваёй кароўкі. Толькі пасыпайце ягады крыху цукрам, хаця як каму па смаку...
Прызнаюся: такой стравы і я раней ніколі не спрабаваў. Яна была па-свойму смачнай і вельмі адметнай. Чарніцы цэлыя, быццам толькі што акуратна сарваныя з кусцікаў, яны поўнасцю захавалі і свой на дзіва прывабны вонкавы выгляд, і незвычайна густую сакавітасць. Ну а тварог, які так адмыслова робяць нашы вясковыя кабеты, проста таяў у роце, яго хацелася есці і есці з чароўнымі ягадамі.
Неразбаўлены ёгурт?
Тым часам гаспадыня здзівіла нас яшчэ адной стравай. Кожнаму паклала ў кубкі смятаны, ды такой густой, што ў ёй стаяла лыжка. Праўда, кубкі былі запоўнены напалавіну, і зусім не таму, што гаспадыня пашкадавала смятаны, тым больш што яе не купіла ў магазіне спецыяльна для гасцей, а была іх жа, ад сваёй кароўкі. Тут жа яна прынесла літровую шклянку з варэннем.
— Чарнічнае, — сказала. — Зачэрпвайце яго лыжкамі, кладзіце ў кубкі са смятанай і добра перамешвайце. Ды не шкадуйце варэння. А зараз каштуйце, цікава, што ў вас атрымалася?
Госць зачарпнуў лыжкай тое, што было ў кубку. Потым яшчэ і яшчэ. Нетаропка смакуе. Па выразу яго твару мы разумеем, што незвычайны далікатэс яму вельмі падабаецца, і ён хоча аддзякаваць гаспадарам. “Ну, быццам самы смачны ў Маскве ёгурт. Самы дарагі і... неразбаўлены”, — нарэшце па-свойму ацэньвае госць гэтую нечаканую страву, прычым, як бачым, даволі арыгінальную.
I яшчэ — з мёдам
Гаспадары ад душы смяюцца, і, пэўна, чарнічныя сюрпрызы яшчэ не скончыліся. Так і ёсць. Гаспадыня прапануе нам пакаштаваць чарніцы са свежым мёдам. Вось дык чарнічнае застолле, пра такое гараджаніну толькі марыць, тым больш жыхару шматмільённай Масквы.
Не буду больш уводзіць у спакусу нашых чытачоў. Сапраўды, колькі ж можна. Пад канец гаспадыня прапануе дэсерт, цудоўны чарнічны кісель.
Масквіч здзіўлены і збянтэжаны.
— Відаць, у вашым лесе вельмі многа гэтых ягад. Колькі ж часу трэба іх збіраць, каб падрыхтаваць такі стол? — пытаецца.
— Чарніц у нас багата, бо навокал лясы. Ну а збіраць іх — весялосці мала, гэта нялёгкая работа, — уздыхае гаспадыня.
Запрашаем госця ў лес
— У цябе ж сёння не рабочы дзень, — звяртаецца да яе муж. — І мы хочам яшчэ раз паехаць у чарніцы. Давайце паедзем усе разам, хай наш госць і лес беларускі пабачыць, і як растуць чарніцы, і паспрабуе іх збіраць, — раптам прапануе гаспадар і хітравата глядзіць на масквіча.
— Ды я з вялікім задавальненнем, калі можна, — адказвае той з непадзельнай радасцю.
— Можна, чаму ж не. Лес жа наш, беларускі, не за мяжой, куды патрэбна віза. І легкавушка ў нас добрая, мігам будзем у ягадах.
Камары ледзь не заелі
Сапраўды, нешта праз паўгадзіны мы былі ў лесе, і як сказалі гаспадары, у вельмі чарнічнай мясціне. Усе выйшлі з машыны, гаспадыня падперазалася поясам, зручна прыладзіла лёгкую баначку. І пайшла работа: жанчына спраўна, лоўка і хутка абірала ягады з галінак.
Мы прапанавалі паспрабаваць і масквічу. Ён нагнуўся, сарваў адну ягадку, разагнуўся, потым яшчэ ўзяў у жменю некалькі ягад. І адразу яго пальцы сталі цёмна-чырвонымі ад густога чарнічнага соку. А тут камар упіўся госцю ў твар, ён хлопнуў яго далоняй, і на шчацэ застаўся шырокі чарнічны след.
Словам, нічога ў масквіча не атрымлівалася. Ды яшчэ камары так густа наляцелі, і ўсе на яго, на чужога чалавека. З’ядуць небараку, думаем, ён жа вельмі непрактычны ў барацьбе з гэтымі злымі насякомымі. Карацей, праз паўгадзіны мой сябар “вывез” нас з лесу, і неўзабаве мы ехалі ў Мінск.
— Ну, як беларуская экзотыка? — пытаюся па дарозе ў масквіча.
— Вельмі салодкая, — адказвае. — У Маскве раскажу сваім сябрам — не павераць. А вось камары — больш сустракацца з імі не хачу і ў лес больш ніколі не пайду...
Што тут дадаць? Як бачым, чарніцы бываюць не толькі салодкія...
