Sądy będą reformowane

Na Białorusi zmienia się system sądowy. Od 1 stycznia 2014 roku sądy powszechne i gospodarcze kraju połączone zostaną w jednolitym systemie sądуw powszechnych. Podlegać będą Sądowi Najwyższemu. Przy tym sądy gospodarcze obwodуw i Mińska nazywane będą ekonomicznymi. Nadal będą funkcjonować jako sądy o właściwej specjalizacji. Dokumenty — dwa rozporządzenia i dekret, uchwalające reformę, w końcu listopada podpisał prezydent.

Zmiany determinuje czas
Nie jest to pierwsza reforma w zakresie białoruskiego prawa w ostatnim czasie. Zreformowano organy adwokatury, zmieniły się funkcje i pełnomocnictwa MSW, prokuratury. Ważnym wydarzeniem stało się stworzenie w kraju w ubiegłym roku Komitetu Śledczego. Życie i praktyka dowiodły słuszność takiej decyzji. O tym, że zaistniała potrzeba zmian rуwnież w sądownictwie, mуwiono podczas listopadowego posiedzenia z udziałem Aleksandra Łukaszenki w sprawie doskonalenia działalności sądуw i wymiaru sprawiedliwości. Prezydent szczegуlnie podkreślił, że chodzi nie o mechaniczne przekazanie pełnomocnictw jednych organуw sądowych innym lub bezmyślne naśladowanie idei sąsiednich państw. Celem nadrzędnym jest osiągnięcie wysokiego poziomu działalności sądуw. Od sytuacji w tej ważnej dziedzinie zależy dobrobyt społeczeństwa i każdego człowieka. Zbyt wiele ważnych kwestii rozstrzygają sądy: losy ludzi, zdrowie finansowe przedsiębiorstw, rozstrzygnięcie wszelkich sporуw. Chociaż w działalności sądуw w ostatnich latach zaszło istotne polepszenie, przykładowo zmniejszyło się obciążenie sędziуw, wdrożono nowe formy i metody pracy, zmierzające do podniesienia jakości i przystępności wymiaru sprawiedliwości, istnieje jednak szereg problemуw. Problem polega na braku jednolitości w zastosowaniu przez sądy powszechne i obecnie działające sądy gospodarcze norm prawa materialnego. Istnieją trudności w określeniu podsądności konkretnych sporуw. Komplikuje pracę wielorakość procesуw wymiaru sprawiedliwości i rуżnorodność jego form: w sądach powszechnych są klasyczne, w gospodarczych mają, o ile można tak powiedzieć, charakter arbitrażowy. Większość państw poradzieckich włączyła już sądy gospodarcze lub ekonomiczne do powszechnego systemu sądowego.
Temat doskonalenia sytemu sądowego na Białorusi poruszono jeszcze kilka lat temu. W 2013 roku podjęto konkretne decyzje. Powołano do życia międzyresortową grupę roboczą do rozpatrzenia połączenia systemуw sądуw powszechnych i gospodarczych, ktуra zanalizowała opinie sędziуw rуżnych szczebli. Jej kierownik, wiceszef administracji prezydenta Walery Mickiewicz powiedział, że zmiany nie wymagają dodatkowych pracownikуw i wydatkowania środkуw budżetowych:
— Pojawi się realna możliwość wcielenia w nowym systemie wszystkiego co najlepsze i najbardziej postępowe zarуwno w sądach powszechnych, jak i gospodarczych, przyspieszenia wdrożenia w jego działalności technologii informatycznych, wprowadzenia jednolitego systemu sądowego na zupełnie nowy, bardziej zaawansowany poziom funkcjonowania.
Przewodniczący Sądu Najwyższego Walenty Sukało podkreśla, że większość krajуw, w tym na obszarze poradzieckim, Unii Celnej, wybrała drogę rozwoju sądуw specjalistycznych, ale w ramach jednolitego systemu sądowego z jednym Sądem Najwyższym jako koordynatora polityki sądowej i praktyki sądowej:
— Taki jest model budowania systemуw sądowych w większości państw europejskich. Połączenie systemu sądуw powszechnych jako podstawy naszego wymiaru sprawiedliwości dziś oraz systemu sądуw gospodarczych z jednym Sądem Najwyższym na czele, jednym plenum, jednym prezydium bez wątpienia będzie kształtować jednolitą, zrozumiałą dla wszystkich praktykę sądową, jednolite klasyczne formy wymiaru sprawiedliwości i jeden status wszystkich podmiotуw władzy sądowej.
Zmiany, jak twierdzi przewodniczący, zaakceptowali wszyscy sędziowie.

Kalkulacje i obliczenia
Zmienia się rуwnież podejście do zaopatrzenia działalności sądуw. Problemy organizacyjne, materialne i kadrowe odtąd będą w centrum uwagi modernizowanego systemu sądowego. Dotychczas sądy gospodarcze rozwiązywały je samodzielnie. Sądy powszechne na szczeblu obwodowym i rejonowym zaopatrywało Ministerstwo Sprawiedliwości. Teraz zarządzanie sądowe będzie unifikowane. Wszystkie pełnomocnictwa wobec sądуw powszechnych Ministerstwo Sprawiedliwości przekazuje Sądowi Najwyższemu. Będzie odpowiadać za wszystkie kwestie funkcjonowania systemu, zaczynając bezpośrednio od procesu dokonania wymiaru sprawiedliwości i kończąc zaopatrzeniem materialnym sądуw. Przewodniczący sądуw obwodowych będą mieli dodatkowe obowiązki, związane między innymi z remontem pomieszczeń, budową, finansowaniem. Pozwoli to skuteczniej rozwiązywać kwestie finansowe i kadrowe.
Kolejna nowość — utworzenie systemu organуw egzekucyjnych, podlegających organom władzy wykonawczej. Od 1 stycznia 2014 roku funkcje egzekucyjne bierze na siebie Ministerstwo Sprawiedliwości. Zapewnieniem działalności organуw terytorialnych — obwodowych urzędуw egzekucyjnych i oddziałуw rejonowych zajmą się lokalne władze.

Sąd jeden dla wszystkich
Kolejny etap reformowania systemu sądowego zaplanowano na lato. Od 1 lipca 2014 roku w kraju nie będzie Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego i sądуw wojskowych. Wszystkie pełnomocnictwa Białoruskiego Sądu Wojskowego i międzygarnizonowych sądуw wojskowych przechodzą do obwodowych, rejonowych i miejskich sądуw powszechnych. Pozwoli to wdrożyć jednolite podejście do podsądności postępowania przeciwko osobom cywilnym i wojskowym, wykluczyć możliwość presji ze strony resortu, zapewnić niezawisłość i niezaangażowanie sędziуw w toku rozprawy sądowej.
Na temat losуw sądуw wojskowych rozmawiano jeszcze na stadium dyskusji nad reformą sądową. Prezydent podczas posiedzenia jasno dał do zrozumienia:
— Jeśli można postąpić z sądami wojskowymi jak z gospodarczymi, nie widzę problemu. Dlaczego dla mundurowych istnieją osobne struktury? Nie powinien major zajmować się majorem. Wszystko powinno być w jednych rękach. Sąd jeden dla wszystkich obywateli.
Dziedzictwo radzieckiej przeszłości — specjalne sądy wojskowe przestały już istnieć w większości państw byłego ZSRR. Mniejsze jest wojsko, mniej jest przestępstw popełnianych przez wojskowych. Sędziowie wojskowi, ktуrych w kraju w chwili obecnej jest 30, otrzymają status cywilnych i będą pracować w sądach rejonowych i obwodowych. Słuszność takiego rozwiązania podkreślił prezydent:
— Kraj jest mały i nie ma potrzeby, by w jednej dziedzinie istniało kilka struktur. Z centrali możemy spokojnie zarządzać tym systemem, podejmować decyzje, ale będziemy pewni, że będziemy działać w zgodzie, nie będzie rуżnicy zdań.
Zdaniem Walentego Sukały, zrobiono wszystko, by reforma systemu sądowego odbyła się bez powikłań i w żaden sposуb nie zawadzała wymiarowi sprawiedliwości.

Lilia Chłystun