Nawahrudak należy do grona małych miast, które wywarły duży wpływ na kulturę i historię nie tylko Białorusi, ale i Polski, Litwy i nawet Rosji

Rodzinne okolice Adama Mickiewicza

Nawahrudak wraz z pobliskim Niaswiżem i Mirem należy do grona małych miast, które wywarły duży wpływ na kulturę i historię nie tylko Białorusi, ale i Polski, Litwy i nawet Rosji. Założone przez księcia Jarosława Mądrego miasto obchodziło niedawno swoje 970-lecie. Jakie jest dziś życie w starym mieście? Dziennikarze czasopisma “Belarus” wyruszyli tam po wrażenia.

The monument to Adam Mickiewicz in NovogrudokBiałoruś jest krajem równinnym. A gdy przyjechaliśmy do Nawahrudka, jak gdyby trafiliśmy do Szwajcarii, droga raz po raz toczy się w dół, ze wzgórza do doliny. Mieszkańcy miasta żartują, że chodzą nie naprzód i do tyłu, a w górę i w dół. Nogi same zaprowadziły nas do najwyższego punktu w powiecie nawahrudzkim (323 metry nad poziomem morza). Przez mgłę pochmurnego zimowego poranka widać ruiny majestatycznego zamku średniowiecznego, którego mury i wieże w swoim czasie nie uległy ani krzyżakom, ani wojownikom tatarskim. Po wojnie pracowali tu rosyjscy archeolodzy — najwięcej eksponatów znajduje się w Ermitażu i w Instytucie Historii Kultury Materialnej. W chwili obecnej w zamku pracują konserwatorzy. Nową cegłę, chociaż jest specjalna, łatwo odróżnić. Zgodnie z programem rządowym Zamki Białorusi fragmenty murów oczyszczone zostaną z późniejszych warstw, w ocalałej wieży szczytówka zamierza się urządzić ekspozycję muzealną. Pojawią się makiety zamku w pierwotnej postaci.

Mieszkańcy Nawahrudka nie zamierzają rozstawać się ze swoją sławną przeszłością. Co więcej chcą, by ich miasto stało się ważnym ośrodkiem turystycznym, który warto zwiedzić na równi z Mirem i Niaswiżem. Ma swoje cechy odmienne i ciekawostki. W tym mieście znajduje się dom genialnego poety Adama Mickiewicza, którego w Polsce i na Litwie uważa się za swojego, ale urodził się w okolicach Nawahrudka. Razem z dyrektorem muzeum, autorem badań naukowych dotyczących sylwetki Mickiewicza Mikałajem Hajbą idziemy tam, gdzie mieści się typowy majątek ziemiański pierwszej połowy XIX wieku z oficyną, komorą na sprzęty, studnią, altaną. Mikałaj Hajba opowiada:

— Niestety jest to rekonstrukcja. Prawdziwy dom, gdzie urodził się znany poeta, dwukrotnie przeżył pożar, a działające od 1938 roku muzeum w latach II wojny światowej zniszczył niemiecki pocisk. Rówieśnikiem Adama Mickiewicza jest tylko fundament. Decyzję o odbudowie muzeum podjęto w 1948 roku i już w 1955 roku zostało otwarte. W obecnej postaci po kolejnej renowacji majątek istnieje od 1990 roku.

Losy rodzinnego majątku Mickiewicza podobne są do losów poety, w którego życiu było sporo ostrych zakrętów. Ekspozycja w muzeum liczy ponad 500 eksponatów, w tym książki, wydane za życia poety. Był w życiu twórcy okres, związany z Rosją. Przyjaźnił się z Żukowskim, Puszkinem i innymi znanymi poetami. Aleksander Puszkin szczerze podziwiał talent literacki Mickiewicza. Dzięki współpracy z Muzeum Puszkina w Moskwie i innymi rosyjskimi instytucjami w białoruskim muzeum pojawiły się ciekawe eksponaty, między innymi kopie rękopisów Aleksandra Puszkina, gdzie na marginesach namalował szkice portretu Mickiewicza.

Pierwszy na Białorusi pomnik Władimira Wysockiego dłuta Hienadzia Buraŭkina  pojawił się w Nawahrudku w 2012 rokuTen szacunek wobec talentu przetrwał przez stulecia, dziś wpływa na zainteresowanie Rosjan twórczością i losem Adama Mickiewicza. Coraz więcej osób zwiedza muzeum w Nawahrudku. O co najczęściej ludzie pytają, byłem ciekaw dowiedzieć się od Mikałaja Hajby.

— Najbardziej paradoksalne pytanie: kto miał większy talent — Puszkin czy Mickiewicz? Jasne, że na poziomie mentalnym Puszkin jest bliższy Rosjanom. Gdy dowiadują się, że Mickiewicz był nie tylko poetą, ale i profesorem dwóch uniwersytetów — w Lozannie (Szwajcaria) i Collège de France (Francja), kierownikiem Katedry Architektury Słowiańskiej Uniwersytetu Paryskiego, przychodzi rozumienie, że bezpośrednie porównanie jest niedorzeczne. Każdy jest genialny na swój sposób.

W życiu zdarza się dziwny zbieg okoliczności. Okazało się, że w rodzinnych okolicach Adama Mickiewicza służył syn Aleksandra Puszkina, również Aleksander. W wieku pięciu miesięcy zmarł i został pochowany jego syn i wnuk rosyjskiego poety — nagrobek z napisem: Dzieciątko Piotr Puszkin — nadal jest na starym cmentarzu chrześcijańskim.

W pobliżu muzeum w małym skwerze zobaczyliśmy popiersie innego poety rosyjskiego i ekscentrycznego piosenkarza, kompozytora, aktora Władimira Wysockiego. Pomnik dłuta białoruskiego rzeźbiarza Hienadzia Buraŭkina odsłonięto w 2012 roku i jest pierwszy na Białorusi. Dlaczego właśnie w Nawahrudku? Mikałaj Hajba odpowiedział na to pytanie:

— W 1969 roku Władimir Wysockij kilka miesięcy spędził w naszym mieście, gdy kręcono filmy według utworów wybitnego pisarza białoruskiego Alesia Adamowicza “Synowie idą do boju”, “Wojna pod dachem”. Napisał tu kilka piosenek żołnierskich. Podobno Wysockij czasami śpiewał i grał na gitarze dla miejcowych ludzi. Pamiętają jego piękną żonę Marinę Vlady.

Miasto ma szczególne stosunki ze światem sztuki. Losy znanych poetów białoruskich również są związane z powiatem nawahrudzkim, przez jakiś czas mieszkał w tych okolicach Janka Kupała, a Jakub Kołas był posłem powiatu nawahrudzkiego w Radzie Najwyższej BSRR. W czerwcu ubiegłego roku w solidnym murowanym budynku otwarto prywatną galerię sztuki. Nieraz odbywały się plenery z udziałem studentów wydziałów sztuki monumentalnej, najlepsze prace z kamienia zdobią skwery i ulice miasta.

Sport w pewnym sensie również jest sztuką. Szczególne sukcesy osiągnęła szkoła sportowa rezerw olimpijskich nr 1 w biathlonie — dzieci zdobyły kilkadziesiąt medali. W tych dniach, gdy byliśmy w Nawahrudku w mieście mówiono tylko o tym, że w Pucharze Świata uczestniczy zawodnik szkoły Dmitryj Budziłowicz. Poza tym w tej szkole dba się o tradycje i historię, od pięciu lat działa muzeum nart, w którym co roku pojawiają się nowe eksponaty. Niektóre z nich liczą ponad sto lat. Nowoczesne należą do znanych sportowców. Wśród nich jest dwukrotna uczestniczka Igrzysk Olimpijskich, biathlonistka z tej szkoły Ludmiła Anańka. Niedawno w Nawahrudku w gimnazjum nr 2 otwarto oddział biathlonu i sportów narciarskich Lidzkiej Filii Hrodzienskiej Szkoły Rezerw Olimpijskich, gdzie dzieci uprawiające biathlon są na całkowitym utrzymaniu państwa.


Galeria sztuki “Majątek malarza Kastusia Kaczana” otwarto w 2012 roku. Znajduje się w centrum Nawahrudka, w drodze od placu miejskiego do Góry Zamkowej.

Skoro mówimy o nartach, warto zapytać o kontakty z rosyjskimi kolegami. Dyrektor szkoły sportowej Wiktar Litwinski potwierdził, że takie kontakty istnieją:

— Od pewnego czasu dwa razy w roku dzieci jeżdżą do Murmańska. W naszym kraju jeszcze nie ma śniegu, a tam już w listopadzie jest do kolana. Podczas treningów zaliczają po 550 kilometrów. Do zespołu sportowego koło wsi Sialec w naszym powiecie przyjeżdżają Rosjanie. To jest bardzo ważne — wymiana doświadczenia, porównanie wyników.

Nie tylko chlebem żyje stary Nawahrudak. Zresztą o chlebie również się nie zapomina — w szerokim rozumieniu tego słowa. Przy tym chodzi o własny chleb. Leor Fish Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością uprawia warzywa i produkuje konserwowane wyroby. Wspólna spółka Leor Plastic produkuje prezerwy rybne, prawie każdego dnia TIR jedzie do Moskwy. Nawahrudzki Zakład Aparatury Gazowej, zatrudniający około 1200 pracowników, eksportuje do Rosji 60 procent wyrobów. Dobrze znana Rosjanom jest marka handlowa Nawahrudzkie Dary SA, prawie całość produktów mleczarskich eksportuje się do Federacji Rosyjskiej. Rolnicy powiatu w 2014 roku osiągnęli rekordowe wskaźniki w zakresie uprawy zbóż, buraków cukrowych, rzepaku, udoju mleka, gromadzeniu zapasów paszy.


Najważniejszym zabytkiem w Nawahrudku są ruiny starego zamku. Zamek Mendoga zbudowano w miejscu grodziska, na Górze Zamkowej — wysokim, częściowo usypanym wzgórzu, otoczonym rowem.

Za szczególne osiągnięcie ostatnich lat pierwszy wiceprzewodniczący Powiatowego Komitetu Wykonawczego w Nawahrudku Juryj Makarewicz uważa ten fakt, że do miasta zaczęła przyjeżdżać młodzież po ukończeniu szkół zawodowych i uniwersytetów, ponieważ jest dla nich ciekawa praca i mieszkania. O przyszłość powiatu nawahrudzkiego można się nie martwić.

Uładzimir Jakaŭleŭ
Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter