У халодную пару саграваюць успаміны пра маленства, Бацькаўшчыну і родных людзей

Роду нітачка несканчоная

Бяжыць няўмольна час, і год 1968-ы цяпер ужо далёкім здаецца... Паўвека сёлета будзе, як я, Бяляўская Людміла Уладзіміраўна, 1940 года нараджэння, жыву ў Сібіры. У 1968-м пасля заканчэння факультэта журналістыкі Маскоўскага дзяржуніверсітэта мы з сяброўкай-аднакурсніцай па размеркаванні прыехалі ў Новасібірск: я — у Заходне-Сібірскае кніжнае выдавецтва, Тамара — у газету “Молодость Сибири”. Помніцца, зіма ў тым годзе выдалася вельмі суровай, і нам выпала спазнаць яе “сібірскі характар” у поўнай меры. Метро ў Новасібірску яшчэ не было, з транспартам — праблемы жахлівыя. І ў чаканні аўтобуса садзіліся людзі на кукішкі, грэючы каленкі-рукі. А ў нас мерзлі нават вочы! І шкадавалі мы сябе. Але кампенсаваўся той холад цеплынёй чалавечых стасункаў. Нас, гасцей Сібіры, пашкадавалі, прыгрэлі гасцінныя нашы будучыя калегі.

Сёстры Валянціна, Тамара і Людміла з роду Бяляўскіх

Паступова я ўцягнулася ў працу. Памятаю першыя рукапісы, першых аўтараў. Я, пэўна, моцна іх баялася, і таму была неймаверна суровай і патрабавальнай. Пазней тыя ж аўтары прызнаваліся, што таксама мяне… баяліся і здзіўляліся, чаму гэтая зусім яшчэ юная рэдактрыса такая строгая і недаступная.

А колькі там створана было кніг, і вельмі нават нядрэнных — і з пісьменнікамі, і з навукоўцамі! Вялікім чытацкім попытам карысталася актуальная серыя “Рассказы сибирских учёных”. У вельмі запатрабаванай у свой час серыі “Красный галстук”, створанай выдавецтвам па заяўках бібліятэк, перавыдалі мы кнігу беларускага пісьменніка Станіслава Шушкевіча пра юнага беларускага партызана, Героя Савецкага Саюза Марата Казея. Тады ж па запрашэнні аўтара мне ўдалося пабываць ў Вязынцы пад Мінскам, на радзіме Янкі Купалы, дзе адзначаўся юбілей паэта. Выдавалі мы з калегамі калектыўны зборнік “Собеседник”, у якім падымаліся важныя пытанні выхавання моладзі, юнацтва. І Томачка для зборніка стварыла выдатны нарыс, у якім апела свайго любімага Джына, рыжага прыгажуна баксёра, і гэта быў сапраўдны гімн чатырохногаму сябру.

А пакуль Джын спазнаваў свет, як пісала тады мая сяброўка, мы з ёй спазнавалі Сібір. Наведалі Томск з яго дзівоснай драўлянай разьбой, Краснаярск са знакамітымі каменнымі слупамі, Іркуцк з Байкалам, Алтай... Ну дзе ж яшчэ такое пабачыш! А якія былі лыжныя прагулкі ў Горнай Шорыі, ды і ў любімай новасібірцамі “Березовой роще”! Пабывалі нават у Туруханску, разам з пісьменніцкай групай праплыўшы па Обі, Енісеі, Тунгусцы, іншых таёжных рэках. Прабіраліся, помню, сярод неймавернай колькасці лаек, што разлегліся на драўляных туруханскіх ходніках-тратуарах, і ўспаміналі з Тамарай нашу студэнцкую песню пра таварыша Сталіна, які таксама пабыў у свой час у тым краі.

У 1982-м я перайшла працаваць на Новасібірскую студыю тэлебачання. Працавала карэспандэнтам у інфармацыйнай праграме “Панорама”, затым — у літаратурна-драматычнай рэдакцыі. Некалькі гадоў стварала і вяла мастацка-публіцыстычную праграму “Дар” — пра людзей творчых прафесій. Была мастацкім кіраўніком праграмы пра Новасібірскі оперны тэатр “Четыре века оперы”, якая выклікала вялікі грамадскі рэзананс. Затым у маёй творчай біяграфіі з’явілася беларуская тэма. Штогод, наведваючы бацькоў у Беларусі, у горадзе Кіраўску, я на старонках райгазеты “Кіравец” пісала пра беларускую дыяспару ў Новасібірску. Чытачам цікава было чытаць пра пасяленні беларусаў у Сібіры і тое, чым і як жывуць іх супляменнікі ўдалечыні ад гістарычнай радзімы, як захоўваюць родную мову і традыцыі. А ў конкурсе, абвешчаным газетай на лепшую публікацыю ў жанры публіцыстыкі, я нават лаўрэатам стала.

Супрацоўніцы Новасібірскага цэнтра беларускай культуры — як адна дружная сям’я

Цікава, дарэчы, адзначыць: сустракаемся мы з аднакурснікамі на факультэце, гаворым пра жыццё, хто і як адбыўся ў прафесіі, а разам з тым выяўляем, што кожны паступова звяртаецца да сваіх родавых каранёў. І робім выснову, што крэўная сувязь гэткая ж важная і непарыўная, як і наша студэнцкае братэрства. Хтосьці з аднакурснікаў-замежнікаў, а вучыліся з намі прадстаўнікі многіх краін, назваў тое братэрства “ниточка нескончённа”, як кажуць палякі. Вызначэнне, падаецца мне, даволі ёмістае... І вось гэтая нітачка маіх успамінаў вядзе мяне паступова ў цяпер ужо далёкае дзяцінства...

***

Прайшло ж маё дзяцінства ў невялікім раённым гарадку Кіраўску, што ў Магілёўскай вобласці. Бацькі ўсё жыццё адпрацавалі на мясцовым ільнозаводзе. Выгадавалі, вывучылі нас, траіх дачок. І раз’ехаліся мы па свеце. Малодшая, Валянціна, апынулася ў Чэхіі, сустрэўшы свайго Мілана ў Ленінградскім дзяржуніверсітэце. Старэйшая, Тамара, жыве ў Мінску. А мяне, сярэднюю, “занесла ў Сібір”, як гаварыла наша мама, перакананая, што радкі “меня мое сердце в тревожную даль зовет” — гэта ж амаль пра мяне.

В Минске провели акцию «15 дней до Великой Победы»

З ранняга дзяцінства і праз усё жыццё праходзяць успаміны пра бацькоўскі гармонік. Першыя ўражанні — калі тата вярнуўся з вайны. Была восень, ён ішоў ад шашы да дома, а мы з сястрой Томай, мамай і цёткай Воляй імчаліся яму насустрач. Беглі, мне здавалася, вельмі доўга, хоць ад шашы да дома зусім недалёка. Потым тата падняў мяне на рукі, сказаў: “Вялікая ты ўжо, мая маленькая!”.

Так і называў мяне ўвесь час: маленькая. Пакуль не з’явілася малодшая сястра, Валечка. У крыўдзе на прыроду, што не дала яму сына, тата доўга і ўпарта, да ўсеагульнай нашай весялосці, называў яе Ванечка.

І ў той жа вечар, як тата вярнуўся з фронту, у хаце зайграў гармонік. Мне, пяцігадовай, запомнілася: гучаў ён усю ноч. Пад ягоныя гукі-перапевы, пэўна, і заснула. Сабраліся ў асноўным суседкі й тыя нешматлікія з мужчын, хто паспеў вярнуцца. Песень тых не памятаю, ды напэўна ж былі яны ваенныя: пра дарогі франтавыя й пра тое, што “помирать нам рановато, есть у нас еще дома дела”. І запомніўся мне тата высокім, худзенечкім, асабліва стройным у гімнасцёрцы і галіфэ: такую “ўніформу” насіла пераважная большасць пасляваенных мужчын.

Людміла Бяляўская (злева) з татам, дачкой і мамай

Яшчэ карцінкі з майго ваеннага і пасляваеннага дзяцінства. “А няхай тое немцу!” — казала наша баба Алена, калі хацела выказаць моцнае абурэнне. І рашучае непрыманне чаго-небудзь. Так што немец той і чорт, як увасабленне ліха, для нас, малалетніх дзяцей, якія выраслі пасля вайны, было адно і тое ж. Між тым у маіх бабы Алены і дзеда Змітра, як і ва ўсіх, хто перажыў акупацыю, быў свой рахунак “да немца”. Вайна забрала ў іх сына, фельчара па прафесіі. Мы, малыя, ведалі дзядзьку Федзю толькі па партрэце ў рамцы, які, колькі памятаю, вісеў на сцяне ў самым светлым пакоі. Гэтак жа не ведалі мы й дзядзьку Яўхіма, мамінага брата, настаўніка ў мірным жыцці. Таксама не вярнуўся з вайны. Імёны іх занесены ў раённую Кнігу Памяці. А дзед у тую вайну ўжо не ваяваў. Давялося ж яму “біць немца” яшчэ ў Першую сусветную. Для нас гэта было жахліва далёка: ну амаль як вайна 1812 года з Напалеонам! А нам расказвалі, што пайшоў дзед на тую вайну, калі старэйшаму сыну, майму бацьку, было ўсяго месяц. Там яго паранілі, падлячылі — дык ён ізноў ваяваў. Па маленстве, а потым па занятасці неяк не знайшлі мы часу распытаць пра тое падрабязна, а цяпер ужо й расказаць няма каму.

Прикоснуться к истории: в музейной комнате «Дорогами памяти» гимназии №6 города Молодечно около 400 экспонатов

І яшчэ адна фраза з лексікону бабы з дзедам запомнілася нам: “А каб вас пранцы з’елi!”. Гаварылася тое ў бок наш, калі мы, унукі, надта дурэлі. Усё лета, з раніцы да вечара, таўкліся мы ў зялёным, утульным двары бабы Алены і дзеда Змітра. Бо куды ж нам было падзецца, калі бацькі нашы, траіх унучак, працавалі на заводзе ў тры змены. Яшчэ трое — Ліля, Вова і Ліда — былі з Бабруйска: іх бацькі падкідвалі на лета. Развясёлая наша кампанія была прадастаўлена сама сабе, дзед жа з бабаю толькі глядзелі, каб мы не стварылі дзе шкоду. Ну а шкоды нашыя ўсё ж здараліся, і былі яны, як правіла, бяскрыўдныя. Да прыкладу, куст агрэста, што рос за хатай, мы аб’ядалі ўвесь бязлітасна, не даючы зялёным ягадкам нават вырасці. Смешна сказаць, але тады ў нашы галовы й думак не заходзіла пра тое, што сапраўдны агрэст — салодкі, буйны, а не тая кісляціна, якую мы, як вусені, з асалодай паглыналі “на корані”. Або згадваецца, як ліха гопнуліся мы з самаробных арэляў, напакаваўшыся ў падвешанае да бэлькі карыта — проста цудам сабе рэбры не паламалі. Дзед адсцябаў рамянём тых, хто трапіўся пад гарачую руку: каб не панадна было. І тут жа ўслед ляцела вось гэтае: “А каб вас пранцы з’елi!”...

Пранцы, фрыцы, немцы... Гэтым пужалі. Мы з Томай нарадзіліся перад самай вайной, і немцаў бачылі. Сястра памятае, як хавалі яе паміж мяшкамі з бульбай, калі немцы адлоўлівалі дзяцей для адпраўкі ў Германію. Мне ж, якая сядзела на руках у мамы, яна загадвала (потым расказвала) падціскаць ножкі: зусім маленькіх фрыцы не забіралі. А ў канцы вайны, помніцца, мы, уцякаючы ад бамбёжкі, хаваліся дзесьці ў жыце. А як пабачылі мы, што ляжыць мама побач, закрыўшы вочы, то прасілі яе не спаць, бо нам страшна. Доўга яшчэ наша мама са слязамі ўспамінала, што вочы яна заплюшчвала — ад страху: каб не бачыць равучыя тыя самалёты.

Вайна для таты закончылася ў Германіі. Ён не любіў успамінаць цяжкія ваенныя будні, раненні ды шпіталь, усё больш — кароткія перадышкі, калі ўдавалася ўзяць у рукі гармонік. Франтавік і прывёз яго дадому з вайны. А яшчэ прывёз вялікі запас польскіх словаў і выразаў, паколькі, як ён казаў, давялося пастаяць у Польшчы. Вельмі нам падабалася, калі называў ён нас з сяброўкамі няйначай як “паненкі”, а маму — выключна “пані Марыя”. “Ну, паскачыце, паненкі!” — казаў нам і браў гармонік. І мы ж гэтак самазабыўна скакалі!

В Могилевском районе заложат парк в честь прославленных земляков и знаменательных событий