Как попасть в Президентскую библиотеку?

Пры ўзгадванні Прэзідэнцкай бібліятэкі многія памылкова думаюць — туды так проста не трапіш, бо чытальныя залы размяшчаюцца ў будынках Дома Урада і Рэзідэнцыі Прэзідэнта  па вулiцы К. Маркса. Спрацоў-вае стэрэатып — яны не для ўсіх. А дарэмна. Установа гэтая — агульнадаступная. Вядома, спецыялізаваная, ведамасная, дзейнасць якой скіравана на інфармацыйнае абслугоўванне прадстаўнікоў дзяржаўнага апарата, тут шмат необходнай для гэтага літаратуры — навуковай, тэхнічнай, эканамічнай, прававой. Але фонды бібліятэкі ўніверсальныя, і масаваму чытачу яны таксама адкрыты. Ну а тое, што трапіць у чытальную залу можна толькі праз кантрольна-прапускны пункт службы бяспекі, дык тут той выпадак, калі месцазнаходжанне мае значэнне. Як гаворыцца, нічога асабістага.

Прэзідэнцкая разам з бібліятэкамі Нацыянальнай і Акадэміі навук уваходзіць у лік самых вялікіх кніжных збораў краіны, яе фонд — каля 2 мільёнаў экзэмпляраў. Асаблівая гордасць — старадрукі і рэдкія выданні.

— Самая старажытная кніга датуецца 1542 годам — гэта тагачасны даведнік натарыуса на вучонай мове сярэдневякоўя — латыні, ёсць тры скруткі яўрэйскай Торы прыкладна XVIII стагоддзя, напісанай на пергаменце. Інкулабул няма, на жаль. Але мэта займець пастаўлена, хоць гэта вельмі рэдкія першадрукі, выдадзеныя да 1 студзеня 1501 года.  А вось палеатыпы — выданні з 1501 па 1550 год — з некалькіх знакамітых заходнееўрапейскіх друкарняў маем: ад Эльзевіраў, ад Альдаў, — Валерый Герасімаў, загадчык аддзела старадрукаў і рэдкіх выданняў дастае адзін за адным рарытэты з шафаў і нечакана прапануе: хочаце патрымаць у руках гэткую старажытную прыгажосць? 

А як жа белыя пальчаткі? Хвалююся. Хіба можна без іх? Мой суразмоўца зга-джаецца: канечне, пальчаткі — гэта ўмова абавязковая, калі маеш намер працаваць з падобнымі дакументамі, і тым не менш жывы дотык час ад часу таксама не выключаецца. Да таго ж выданні, нягледзячы на ўзрост, даволі добра захаваліся, вельмі якасная папера і паліграфія. 

Чапляюся вокам за вокладку — «Хроніка Зямлі Рускай». 1611 год. Выдадзена па-польску ў Кракаве. Аўтар — славуты гісторык сярэднявечча Аляксандр Гваньіні. Гэта частка яго знакамітай грунтоўнай працы «Хроніка Еўрапейскай Сарматыі». Адно з першых геапалітычных, геаграфічных, эканамічных, культу-ралагiчных  апісанняў нашых земляў часоў Вялікага Княства Літоўскага. Напрыклад, адна з глаў расказвае пра старажытны спосаб арання і сеяння ў ваяводствах Белай Русі, прылеглых да маскоўскіх тэрыторый. Значыць — на  Магілёўшчыне, Віцебшчыне. А спосаб такі: сеюць жыта разам з ячмянём, так, каб пустазелле не паспявала вырасці. Ураджай гарантавана вялікі. Між іншым, такім жа спосабам карыстаўся ў 1950-х Якуб Колас. Народны пісьменнік, як вядома, быў вельмі працалюбівым і дбайным гаспадаром, меў сад і агарод. Ёсць звесткі, што і ўра-джай зерня на сядзібнай дзялянцы збіраў зайздросны. Валерый Герасімаў мяркуе, што даведаўся Колас пра гэты адмысловы спосаб з такога ж старажытнага фаліянта, а мо нават і з дадзенага асобніка, бо знайшлі яго ў букіністычнай краме.

Яшчэ адно цікавае выданне — так званая «Рэляцыя Руджыеры», рукапісны дыпламатычны дакумент 1568 года. Каталіцкі кардынал Руджыеры піша Папу Рымскаму Пію V у Ватыкан. Прыгожым почыркам, на італьянскай і лацінскай мовах падрабязна: пра жонку караля Жыгімонта ІІ Аўгуста, як яна на яго ўплывае, пра зубраў, пра тое, што людзі ядуць, што п’юць, як весяляцца… Гэты рукапіс існуе толькі ў двух экзэмплярах. Бібліятэчны варыянт — чарнавы, чыставік — у Ватыкане. 

Як трапляюць падобныя кнігі ў фонды бібліятэкі? 

— Бывае, нешта атрымліваем у дар, а нешта купляем. Выкарыстоўваем для набыцця сродкі, якія выдзяляюцца для бягучай камплектацыі фонда, дзякуй богу, адміністрацыя разумее важнасць яго папаўнення рэдкімі выданнямі. Ніякіх спонсараў у нас, на жаль, няма, — гаворыць Валерый Герасімаў. 

Дарэчы, з пошукам такіх кніг вельмі дапамагаюць бібліяфілы, якія шукаюць іх для бібліятэкі на замежных аўкцыёнах. Менавіта з такой дапамогай з’явілася ў зборы  перавыданне 1744 года «Статута Вялікага Княства Літоўскага 1588 года».  Яго «высачыў» і на польскім аўк-цыёне купіў для бібліятэкі апантаны знаўца кнігі, студэнт-гісторык апошняга курса гістфака БДУ Андрэй Радкоў, той самы, які быў ініцыятарам і спрычыніўся да набыцця ў Маскве Музеем гісторыі горада Магілёва асобніка «Статута Вялікага Княства Літоўскага» менавіта 1588 года выдання. Ад кодэкса Юстыніяна да кодэкса Напалеона ці не адзінага ў Еўропе поўнага збору законаў асобнай дзяржавы, выдатнага помніка юрыдычнай думкі і прававой культуры эпохі Адраджэння. Валерый Герасімаў лічыць, што набыты Прэзідэнцкай бібліятэкай Статут не менш каштоўны, бо дадаткова ўтрымлівае заканадаўчыя акты па 1744 год, тым больш з’явіліся даследчыцкія звесткі, што непасрэдна па назначэнні — у судзе выкарыстоў-ваўся ён менавіта на нашай тэрыторыі і адсюль ужо трапіў у Польшчу. Зараз якраз высвятляюць, з якога дакладна месца.

Літаральна пару тыдняў таму ў бібліятэцы зноў здарылася папаўненне — каля 20 старажытных асобнікаў з амерыканскіх аўкцыёнаў, у тым ліку кніга 1826 года, прысвечаная ўраджэнцу Берасцейшчыны каралю Польскаму і вялікаму князю Літоўскаму Станіславу Аўгусту Панятоўскаму, і адзін з тамоў мемуараў таксама нашага славутага земляка, дзяржаўнага дзеяча Рэчы Паспалітай, дыпламата, літаратара, кампазітара Міхала Клеафаса Агінскага, 250-годдзе якога мы сёлета святкуем.

Але рэдкія кнігі — гэта не толькі старадрукі, але і сучасныя выданні. Сапраўды, хіба не рэдкасць рукапісныя пад старажытную кірыліцу, ілюстраваныя ўласнымі малюнкамі кнігі беларускага навукоўца і музейшчыка Юрася Малаша, кожная — толькі ў адзінкавым экзэмпляры? Або выдадзеная ў Японіі «Анталогія цэнтральна- і ўсходнеўрапейскага апавядання», дзе наша краіна прадстаўлена ледзь не адзіным аўтарам Андрэем Федарэнкам з творам «Бляха» пра Чарнобыль. Ці многія з нашых пісьменнікаў могуць пахваліцца перакладамі на японскую?

Тамы са знакамітай бібліятэкі Радзівілаў, выданні ўсіх гістарычных беларускіх Канстытуцый, карты розных гадоў і эпох, лістоўкі і паштоўкі, унікальны збор беларускіх газет, якія выходзілі ў 1905—1945 гадах, тэксты галоўных заканадаўчых актаў нашай краіны, пачынаючы ад беларускіх протадзяржаў VI стагоддзя… Фонд старажытных і рэдкіх выданняў Прэзідэнцкай бібліятэкі налічвае 75 тысяч асобнікаў. І ўсе яны ў адкрытым доступе.

Вырашылі пацікавіцца? Вам ужо 18+? Тады, ідучы на Савецкую, 11 (правае крыло), або на К.Маркса, 38 (4-ты пад’езд), не забудзьцеся ўзяць з сабой пашпарт і каляровую фотакартку 3 х 4. Гэта адзіная абавязковвая ўмова, каб атрымаць чытацкі білет.

Першыя зборы кніг на тэрыторыі нашай краіны з’явіліся яшчэ ў XI стагоддзі; першапачаткова яны ствараліся пры цэрквах і манастырах. Самай старажытнай лічыцца бібліятэка Полацкага Сафійскага сабора. У XVII стагоддзі ўжо дзейнічалі кнігасховішчы ў Мінску, Слуцку, Магілёве. Першая публічная бібліятэка адкрылася ў 1830 годзе ў Гродне.

Па звестках Белстата, сярод краін СНД наша краіна самая чытаючая — на 1000 чалавек насельніцтва ў 2013 годзе прыпадала 384 карыстальніка публічных бібліятэк. У Расіі гэты паказчык склаў 358 чалавек, Казахстане — 285, Азербайджане — 281 чалавек.

— Сукупная бібліятэчная сетка рэспублікі складае каля 7700 бібліятэк, фонд якіх налічвае больш за 180 мільёнаў адзінак захоўвання. Бібліятэчная сетка Мінкультуры ўключае каля 3 тысяч бібліятэк. Адна публічная бібліятэка ў сярэднім прыпадае на 3253 жыхара. Для параў-нання: у Польшчы — больш за 4100, у Германіі — больш 4750 жыхароў на адну бібліятэку.

Большую частку публічных бібліятэк складаюць сельскія — 79% з агульнай колькасці. Адна з тэм, якія абмяркоўваюцца ў грамадстве, — скарачэнне іх колькасці. Сапраўды, у працэсе аптымізацыі сферы культуры за 2013—2014 гады сетка публічных бібліятэк рэспублікі была скарочана на 573 адзінкі, і 94% з іх — сельскія бібліятэкі. Аднак варта ўлічваць, што бібліятэкі зачыняліся ў першую чаргу ў маланаселеных пунктах, як вынік сацыяльна-дэмаграфічнай тэндэнцыі скарачэння сельскага насельніцтва. Пры гэтым былі прыняты ўсе меры для захавання інфармацыйна-бібліятэчнага абслугоў-вання. Там, дзе было магчыма, аб’ядноўваліся школьныя і публічныя бібліятэкі. Максімальна выкарыстоўваліся нестацыянарныя формы абслугоўвання, ствараліся арганізацыі культуры змешанага тыпу (бібліятэка-клуб, бібліятэка-музей). 

Даручэннем Прэзідэнта ад 23 лютага 2007 года прадугледжана накіраванне на камплектаванне фондаў бібліятэк сістэмы Мінкультуры не менш за 15% сродкаў ад сумы бюджэтнага фінансавання, якая выдзяляецца на бягучае ўтрыманне названых устаноў. У сярэднім па рэспубліцы летась гэты паказчык склаў 16,5%.

За апошнія пяць гадоў значна павысіўся ўзровень камп’ютарызацыі публічных бібліятэк. Па выніках 6 месяцаў бягучага года камп’ютарызаваныя 76% публічных бібліятэк (у тым ліку 71,2% сельскіх), да сеткі Internet падключана 64,3% бібліятэк (у тым ліку 58,7% сельскіх бібліятэк). Варта адзначыць, што Дзяржаўнай праграмай «Культура Беларусі» на 2011—2015 гг. прадугледжана камп’ютарызацыя і падключэнне да сеткі Internet 100% бібліятэк.

isvirko@mail.ru

Закрытие продовольственного магазина даже в самой отдаленной деревне сегодня уже ни у кого не вызывает паники: автолавки буквально бьются за право обслуживать тот или иной населенный пункт. А что будет с сельским жителем, если у него отнять пищу духовную? Задавшись таким вопросом, мы отправились в Несвижский район, где в прошлом году закрылось десять библиотек.

Ехать к людям в такой ситуации без книг как-то негоже, поэтому садимся в библиобус. Прихватываем с собой три коробки с различной литературой, журналами — и вперед. Никаких специально разработанных маршрутов для приезжей журналистки, направляемся согласно графику, составленному на несколько месяцев вперед.

Наша первая остановка в Ужанке. Мы здесь для того, чтобы забрать Людмилу Казимировну Гуленко. Но хозяйки местной библиотеки нет на месте. Она, не дожидаясь специального автобуса, своим ходом с авоськами, полными книг, отправилась за два километра в Ударное, чтобы побыстрее обслужить своих читателей. В приемной экспериментальной базы «Свекловичное», где каждую пятницу и устраивается изба-читальня, не просто многолюдно, а действительно негде яблоку упасть. 

— Обслужите, пожалуйста, нас первыми, — просят сразу несколько женщин. — Оказывается, все они работницы детского сада, буквально на несколько минут выбежали, чтобы сдать и взять новые книги. Разговаривать с журналистом им особо некогда, для обстоятельной беседы они делегировали пару человек, которые никуда не торопятся, они лишь, прощаясь, просят написать несколько теплых слов о Казимировне. — Представьте только, человек на одном месте работает почти сорок лет! Причем как работает: всегда выслушает, подскажет, что выбрать.

И тут все читатели наперебой давай нахваливать библиотекаря.

— Вы мне лучше про свои проблемы расскажите, — говорю. — Может, книг не хватает, журналов мало?

— Понимаете, в нашей ситуации это больше место общения людей, — взяла слово пенсионерка Людмила Ивановна. — Раньше, когда в нашей деревне находилась стационарная библиотека, было значительно удобнее. Сейчас Казимировна приезжает к нам только по пятницам. Бывает, заработаешься, закрутишься и пропустишь этот день. Приходится неделю ждать, когда можно взять новые книжки. Мы понимаем, что содержать библиотеку в каждой деревне дорого, поэтому предлагаем, чтобы Казимировна три дня работала в Ужанке и три дня у нас в Ударном.

Вот такие у жителей этой деревни пожелания. Литературы им вполне хватает, утверждает 80-летняя Людмила Павловна. Она достает из сумки девять книжек и принимается за выбор новых. Что-то из еще непрочитанного находит на столике Казимировны, что-то выбирает на стеллаже библиобуса. Последнему от женщины отдельное спасибо: «Что закажу, то и привезут». Что читают  крестьяне? Номер один — это любовные романы, на втором месте — детективы, дальше — медицина, рукоделие, кухня, сад и огород и т.п.

— Знаете, Ударное — деревня немаленькая, здесь проживают около пятисот человек, есть бассейн и даже боулинг, но по пятницам чуть не половина жителей собираются именно у меня, — со скромной улыбкой, но не без гордости говорит библиотекарь. — Вот посмотрите, у меня 240 абонементов. Конечно, это в основном женщины-пенсионерки, но есть и работающие мужчины.

Словно в подтверждение ее слов в приемную врывается шумный мужчина в спецодежде:

— Казимировна, здравствуйте! Дайте мне «Алые розы». А это что за незнакомые люди? — это уже обращение в мою сторону.

— Из налоговой! — решаю поддержать игривый тон мужчины.

— Это тогда не ко мне. Я законопослушный гражданин. 

— Как же законопослушный, если в рабочее время в библиотеку пришли?

— Так я ж шофер в совхозе, людей на поле отвез, а сам быстрее сюда за новой книжкой, пока они работают, я очередной роман проглочу.

Пока Казимировна ищет «Алые розы» для шофера, мы с сопровождающими библиобуса откланиваемся:  и так задержались здесь на два часа, а у нас ведь впереди еще несколько деревень.

Оксана Леонидовна Цвирко в Славково на пороге своей библиотеки встречает нас с огромной коробкой спиртного в руках, еще две стоят на крыльце. Завидев мои округлившиеся глаза, смеется: «Водку выбросили, книги сложили!» Действительно, а как их еще упаковать, чтобы завезти в соседнюю Каролину?

— Давайте быстрее загружаться, — торопит нас она. — Позвонили, что пенсию уже начали выдавать.

С Каролиной у библиобуса отдельная история. В эту деревню он приезжает только одиннадцатого числа каждого месяца, аккурат в тот день, как у сельчан пенсия, так Оксане Леонидовне удобнее их обслуживать. Сегодня деньги выдают в магазине, поэтому библиотекарь раскладывает свои книги в старенькой деревянной беседке неподалеку прямо на улице.

— Ксюша, кто это с тобой? Корреспондент из Минска? Так я вас, девушка, сейчас нашей водой угощу! Если у вас недостаток железа в организме, то мы сейчас это быстро вылечим! — и женщина сломя голову понеслась домой. Не прошло и минуты, вернулась с бутылкой мутной ржавой воды. — Напишите еще, что мусор у нас не вывозят. А книги, кому они надо? — развернулась дама с яркими губами и была такова.

Воду такую действительно пить невозможно, и с этим руководству местного колхоза надо что-то делать. А вот про книжки женщина сказала такое напрасно — это уже неправда. Читателей здесь, конечно, не столько, как в Ударном, да и деревня, поди, в разы меньше. Плюс ко всему разгар осенних работ, многие на огороде заняты.

— Я еще картошку не выкопала, но к библиобусу прибежала! — у Маины Владимировны под мышкой целая стопка книг. — Он ведь не раньше чем через месяц в следующий раз приедет, а я читаю много. 

Пожилая женщина берет сразу пятнадцать книг. Авторы те же, что и в других населенных пунктах: Донцова, Шилова, Вильмонт, Батракова. Кстати, в Каролине одна женщина сдавала Достоевского «Преступление и наказание», говорит, дочка-студентка просила. Кто-то выбрал несколько женских журналов, кто-то литературу для детей. Но больше все же обсуждали, как Оксана Леонидовна на 50 килограммов похудела, у кого какая картошка выросла и почему в деревне так много котов развелось.

Нужна ли в каждой деревне библиотека? Вряд ли. Отсутствие пищи духовной все же не так пагубно сказывается на человеческом организме, нежели нехватка хлеба и молока. А кто по-настоящему любит читать, тот и библиобусу всегда рад, благо тот может добраться в любую точку района. 

stepuro@rambler.ru