Ёсць настроi, якiх часам палохаешся, асаблiва калi яны, навеяныя трывожным прадчуваннем, настойлiва студзяць сэрца. У такiя хвiлiны хочацца патануць у абдымках роднага, блiзкага чалавека i ўсвядомiць, што гэта часовыя холад i боль, што на самай справе няма падстаў для хвалявання. Але хутчэй адагнаўшы напружаны сон, на некаторы час застаешся сам-насам з уласнымi, яшчэ не прынятымi свядомасцю ўспамiнамi...
...Я выпадкова заехала да бабулi. Пабачыцца, атрымаць благаславенне перад ад’ездам на вучобу. Мы былi надзвычайна блiзкiмi па светаўспрыманнi людзьмi, не гаворачы ўжо пра тое, што я, яе любiмая ўнучка, адчувала незразумелыя ў той час мне самой павагу, захапленне i iмкненне наблiзiцца да загадкавага смутку бабулiных вачэй. Ён вабiў мяне, вiдаць, таму, што заставаўся такiм жа далёкiм ад раскрыцця нават тады, калi, здавалася, нашай узаемнай шчырасцi не было мяжы...
Гэта быў глыбокi жнiвень. Я не аматар восеньскай пары, але тое адмiранне прыроды, разлiтае ў адмысловай стракатасцi лiстоты, заварожвала сваёй магiчнасцю. “Цяжкая пара для многiх чуллiвых людзей, асаблiва адзiнокiх”, — прамiльгнула думка.
Шумныя бярозы вiталi мяне, гайдаючы амаль голымi галiнамi. Калючы вецер iмклiвай хваляй нёс апошняе шчодра пазалочанае лiсце за барвовы далягляд, якi губляўся мiж брудна-бэзавых шматкоў натомленых, бы павекi старога вандроўнiка, хмар.
Я наталяла смагу ўражанняў гэтым вясковым восеньскiм пейзажам. Чамусьцi менавiта ў гэтыя хвiлiны хацелася зiмы. З яе цнатлiвай хрусткай снежнасцю, марозным сонцам i мiлагучным звонам.
А пакуль маўклiвыя хаты. Iх жахлiвыя, чорныя, пустыя вочы-вокны прагна ўпiвалiся ў мяне i па чарзе адбiвалi ў дрыготкiм шкле шыбаў.
Шлях, знаёмы да болю з дзя-цiнства. Як я сумую па сваёй дзiцячай вясне! Вiдаць, гэта самы першы мой свядомы ўспамiн. Мы з бабуляй хадзiлi на сяло да яе сяброўкi Мiкiцiхi. Яны дзялiлiся навiнамi, скардзiлiся на слабое здароўе, дзяцей, якiя не прыязджаюць, на цяжкi старэчы лёс. А я ў гэты час ганялася па двары з крыкам дзiцячай неўтаймаванай радасцi за спалоханымi курамi...
Цяпер Мiкiцiхiн двор пусты, панiклы, занядбалы. I выцвiлая хата глядзiць на ўcix сустрэчных неяк жаласна, тоячы ў cвaix чорных шыбах невымоўны смутак. Вось ужо гадоў сем, як памерла яе гаспадыня. Кветкi ў палiсаднiку здзiчэлi, толькi дзе-нiдзе з-пад бур’яну выглядаюць сцiплыя свечкi ружовых гладыёлусаў. Але, мяркую, на наступны год i ix ужо не будзе...
Вось нарэшце бабулiны веснiчкi з луской парэпанай фарбы. Маўклiвы двор, засцелены пажоўклым лiсцем. Духмяны пах засушанай канюшыны ў пунi змешаны з кiславатым водарам антонаўкi...
— Ай, унучачка! Ай, мiлая мая, — перарваў цiшыню ўзрадаваны бабулiн голас.
— Бабулечка! — з замiлаванасцю пацягнулася я да яе абдымкаў.
Колькi хвiлiн мы стаялi ў мнагазначным маўчаннi, моцна, як самае дарагое, сцiскаючы адна адну. Напоўненыя вiльгаццю радасцi, бабулiны вочы смяялiся.
— Хадзi ў хату. Я якраз сняданак гатую. Бульбачку з грыбамi. Такая смаката. Хадзi, — падштурхоўвала яна мяне да парога.
А за iм чакалi цеплыня пратопленай печы, земляны пах свежавыкапанай бульбы i смажанай цыбулi.
Не распранаючыся, я села за стол, на якiм сцiпла стаяла ў слоiку працэджанае малако.
— Мо, малачка пап’еш? Свежанькае...
— Дзякуй! Я бульбу пачакаю.
Разгубленым поглядам я хутка змерала кухню. Адмысловы куток у бабулiнай хаце — нiбы куфар з цудамi. Менавiта тут яна ператварала восеньскiя шчодрыя падарункi прыроды ў зiмовыя прысмакi...
— Якiя навiны тут у цябе, бабуля?
— Ай, любая, добрых анiякiх! Вось учора расперажывалася за Петрака. Жалiцца прыходзiў, — уздыхнула бабуля, ставячы на стол патэльню са смажанай бульбай i грыбамi.
— А што ў дзеда за бяда?
— Ну ты ж ведаеш: жыве стары адзiн. З гаспадаркi — кароўку трымаў. Даiць, праўда, дачка з пасёлка прыязджала... Карацей, унучка Петракова ў падоле прынесла. Грошай, каб дзiця гадаваць, браць няма дзе. Дык Райка рашыла на мяса здаць дзедаву Рабiнку. Сказала яму, а ён ледзь не ў слёзы: кармiлiца ж! Тыдзень на двары сядзеў: душагубаў чакаў. Прыехалi, а ён з кароўкай у хлеве схаваўся. Тыя — што рабiць? – паехалi... Ну а надоечы другi раз з’явiлiся. За poгi Рабiнку ды за сажалку Петракову. Дзед з iмi, а Райка адагнала, каб не перашкаджаў шкадаваннем сваiм. Прыйшоў тады да мяне. Я яго ўжо i так i сяк загаворвала ўсялякай лухтой. А ён нiбы i не чуў, усё парываўся icцi туды... Ускочыў, як ашалелы, калi пачуў, што апошнi раз закрычала. Пасля як снег збялеў. Сеў. Прыняўся кiйком пясок пад нагамi расчэсваць. I ўсё маўчаў...
— I што далей? — зацiкавiлася я.
— Што? Нiбы не ведаеш?! — раздражнёна выпалiла старая. — Выпатрашылi тыя карову. Пасеклi. У грузавiк i паехалi. А на трыбухi Рабiнчыны вунь гpyганы зляцелiся...
Няўпэўнены стук пачуўся на двары. Бабуля выйшла. Чамусьцi я палiчыла, што гэта завiтаў Пятрок. I не памылiлася. Апанаваная зацiкаўленасцю, цiхенька падышла я да дзвярэй i прыпала паты-лiцай да сцяны.
— Як Райка магла? — жалiўся стары. — Рабiнка ж мая адзiная падтрымка была. То сена ёй падкладу, то проста загавару. Усё разумела. I малачко ў яе было... Ды ўсё лухта! Не адзiн я быў, разумееш?!
— Ну, кiнь, Пецька, журыцца! А што, думаеш, дачцэ тваёй лёгка? Мужык памёр. Адна дачка ў свеце, другая з лялькай на руках. Грошы трэба...
— Разумею, — уздыхнуў дзед. — Але ж я iм усю пенсiю аддаю, i немалую. Унучка не вучыцца, не працуе. Я не вiнаваты, што на дурное яе чорт маляваў.
— Пятрок, гэта ж дзiця! Падрасце — дапамога будзе, — супакойвала яго бабуля.
— Мг... Многа з маёй унучкi дапамогi было. Ты вось, можа, на зiму да дачкi ў горад паедзеш, а я тут адзiн застануся. Сусед блiжэйшы – праз тры хаты. Не тое што вады не падасць — праведаць нiхто не прыйдзе. Раз у месяц дачка за грашыма заедзе... Каму што, а да майго берага – толькi дзярмо i трэскi... Хаця б утрымацца, рукi на сябе не накласцi.
— Не дуры, дзед! Прыйдзе час — усе там будзем. Не грашы Богу. Трымайся. Ну i што з таго, што вёска адмiрае, што адзiн? Трэба так, значыць. А вось Рабiнкi сапраўды шкада.
— Душа балiць, калi чую, як груганы над тым, што ад яе засталося, лютуюць...
У прасторы павiсла цяжкая цiшыня. Я не ведала, куды сябе падзець. Нечакана пачуўся ледзь улоўны незразумелы гук, нiбы ўсхлiпвала пакрыўджанае дзiця.
“Не можа быць!” — не паверыла я.
Але. Стары Пятрок плакаў. Не ведаю нават ад чаго больш: ад крыўды, ад страты любiмай жывёлы, а можа, ад нечага яшчэ, мне не зразумелага.
Бабуля супакойвала яго, як малога. I вось хвiлiна слабасцi змянiлася такой жа рэзкай хваляй сур’ёзнасцi i стрыманасцi.
— Даруй. Нешта я расклеiўся зусiм. Пайду...
— Чакай. Хадзi, паснедаем разам.
— Не. Пайду.
Рыпнулi веснiчкi. Дзед пайшоў дадому. Але бабуля не вярталася ў хату. Я занепакоiлася, выйшла на двор. Яна сядзела на лаўцы, утаропiўшыся ўдалечыню.
— Як дзед?
— Блага, унучка, — неяк сурова гучаў яе голас.
Я прысела на кукiшкi перад ёй. Зазiрнула ў выцвiлыя яе вочы пад стомленымi павекамi i здрыганулася...
Яны глядзелi праз мяне, абыякава, з няўмольным адчаем ад немагчымасцi змянiць штосьцi непазбежнае. Яны глядзелi, нiбы ў вечнасць...
“Смерць?” — сцебанула маланкай здагадка.
Не, мiжвольна i балюча я зразумела, адчула, што ў гэты момант больш за смерць яна баiцца адзiноты...
