Pozostawiając dobry ślad...

26 kwietnia 1986 roku w pobliżu ukraińskiego miasta Prypeć doszło do wypadku w elektrowni atomowej w Czarnobylu
26 kwietnia 1986 roku w pobliżu ukraińskiego miasta Prypeć doszło do wypadku w elektrowni atomowej w Czarnobylu. Wybuchy, które zniszczyły blok reaktora stacji jądrowej, i pożar po nich, który trwał 10 dni, spowodowały pojawienie się chmury radioaktywnej nad większą częścią Europy i około 70 procent opadów promieniotwórczych na terytorium Białorusi. Według oficjalnych danych, 31 osób zginęło natychmiast po wybuchu, 600 likwidatorów, którzy brali udział w akcjach ratowniczych i rekonstrukcyjnych, byli narażeni na oddziaływanie niebezpiecznych poziomów promieniowania radiacyjnego. Szacuje się, że w skutek wypadku ucierpiało ponad osiem milionów osób z Białorusi, Ukrainy i Rosji. 23 procent terytorium Białorusi poddało się skażeniu radioaktywnemu, co doprowadziło do pogorszenia sytuacji społecznej i gospodarczej w 21 regionach.


 Nie jest tajemnicą, że wypadek w elektrowni jądrowej w Czarnobylu miał ogromne konsekwencje społeczne dla Białorusi. Wiele osiedli i wsi obok stacji po prostu zniknęły. Setki tysięcy osób ewakuowano w bezpieczne przed wypadkiem miejsca, przesiedlono na pobyt stały do innych regionów. Katastrofa doprowadziła do ogromnych strat gospodarczych. Według niektórych szacunków, kwota, niezbędna do pokonania skutków awarii technogennej, wynosi ponad 200 miliardów dolarów.

W ciągu pierwszych czterech lat od katastrofy w Czarnobylu władze radzieckie zmagały się ze skutkami wybuchu swoimi siłami. Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej partnerzy szukali sposobów, aby zapewnić pomoc nadzwyczajną w ocenie bezpieczeństwa jądrowego i warunków środowiskowych na zanieczyszczonym terytorium, jak również w diagnozowaniu różnych chorób w rezultacie wypadku. Ponadto, działalność ONZ była skierowana na zwiększenie świadomości mieszkańców dotkniętych rejonów i szkolenie ludności w ochronie przed radionuklidami, które znajdują się w środowisku i produkcji rolnej.

Wielu ekspertów uważają rok 1990 za przełomowy w działalności ONZ w przezwyciężeniu skutków katastrofy w Czarnobylu. Mianowicie w tym roku rząd sowiecki uznał konieczność pomocy międzynarodowej. W rezultacie, Zgromadzenie Ogólne przyjęło rezolucję, która wzywała do aktywnej współpracy międzynarodowej w zakresie przezwyciężania skutków awarii w Czarnobylu. Tym dokumentem jednemu z zastępców Sekretarza Generalnego zostało powierzone zadanie koordynacji działalności przy wyeliminowaniu skutków katastrofy w Czarnobylu. Został stworzony zespół zadaniowy. Komitet czterostronny, w składzie którego — przedstawiciele rządów Białorusi, Ukrainy, Rosji, jak również przedstawiciel Organizacji Narodów Zjednoczonych elektrowni atomowej w Czarnobylu, zostali włączeni do sojuszu koordynacyjnego na wyższym szczeblu.

W 1992 roku, za rok po utworzeniu grupy zadaniowej, do koordynacji współpracy międzynarodowej w kwestiach Czarnobylu dołączył się Departament do spraw Humanitarnych ONZ, który od 1997 roku nazywa się Biurem Koordynacji Pomocy Humanitarnej. Przy okazji, w celu przyciągnięcia środków finansowych jeszcze w 1991 roku utworzono Fundusz Zadaniowy Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, który później prowadził swoją działalność pod kierownictwem OCHA.

Wizyta Administratora Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, zastępcy Sekretarza Generalnego ONZ Helen Kłark do Wietki, kwiecień 2015 r.

Z czasem stało się jasne, że zadanie poprawy stanu środowiska i poprawy zdrowia jest nierozerwalnie związane z kwestiami rozwoju. Od 1986 roku organizacje systemu ONZ, duże organizacje pozarządowe i fundacje wdrożyły ponad dwieście różnych projektów, związanych z przeprowadzeniem badań i udzieleniem pomocy w następujących obszarach: zdrowie, bezpieczeństwo jądrowe (w tym budowa sarkofagu), informowanie, rehabilitacja społeczno-psychologiczna i gospodarcza, rekultywacja środowiska i produkcja czystych produktów. W 2001 roku Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) i jego dyrektor regionalny dla trzech dotkniętych krajów (Rosja, Ukraina i Białoruś) stały się częścią mechanizmu koordynacji współpracy czarnobylskiej. W 2002 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła, że strategia dotycząca Czarnobyla zostanie zrewidowana, a uwaga zostanie zwrócona nie na nadzwyczajną pomoc humanitarną, ale na działalność długoterminową.

Po 30 latach rehabilitacji, wspieranie rozwoju społeczno-gospodarczego w połączeniu z informowaniem ludności o tym, jak żyć bezpiecznie w dotkniętych obszarach, nadal odgrywa ważną rolę w usuwaniu skutków katastrofy w Czarnobylu, która znacznie obniziła jakość życia w najbardziej poszkodowanych po wypadku terenach Białoruś.

W 2002 roku ONZ zaprezentowała światowej publiczności raport “Konsekwencje humanitarne awarii jądrowej w Czarnobylu: strategia rehabilitacji”, wykonany przez zespół badawczy w imieniu UNDP, Funduszu Pomocy Dzieciom ONZ (UNICEF) przy wsparciu Światowej Organizacji Zdrowia i OCHA ONZ. Głównym w raporcie został wniosek, że “etap reagowania kryzysowego”, któremu towarzyszyły lokalizacja, przeniesienie się i bezpośrednia pomoc finansowa, należy zastąpić na “etap odzysku”, rozliczony na 10 lat. Celem nowego podejścia — zapewnienie osobom, dotkniętym skutkami awarii, pełnej reintegracji w społeczeństwie w celu samowystarczalności poprzez programy rozwoju gospodarczego i humanitarnego.

Mali uczestnicy jarmarku zdrowia w ramach projektu “Podniesienie poziomu bezpieczeństwa człowieka w obszarach, dotkniętych katastrofą w elektrowni jądrowej w Czarnobylu”

Należy zauważyć, że strategia ONZ do likwidacji następstw awarii w Czarnobylu została opracowana na podstawie licznych badań. Wykazały one ukierunkowaną potrzebę poprawy sytuacji gospodarczej i społecznej w regionach, przywrócenia ich samowystarczalności, jak również przezwyciężenia strachu, związanego z fobią radiacyjną.

Dzięki pomocy, udzielonej przez organizacje systemu ONZ i innych partnerów międzynarodowych, dotkniętym przez katastrofę czarnobylską regionom Białorusi udało się z beneficjentów dotacji humanitarnych zostać wiarygodnymi partnerami — z dobrym potencjałem dla pomyślnej realizacji długoterminowej polityki rozwoju lokalnych społeczności, co czyni te regiony atrakcyjnym miejscem do życia.

W latach 2003-2004 UNDP zrealizowała projekt “Wzmacnianie mechanizmów partnerstwa i mobilizacji zasobów w celu zmniejszenia negatywnych skutków katastrofy w Czarnobylu” w celu zidentyfikowania potrzeb w informowaniu ludności, mieszkającej w regionach Białorusi, dotkniętych skutkami awarii w Czarnobylu. Około trzech tysięcy przedstawicieli różnych grup społecznych dotkniętych obszarów stali się uczestnikami licznych wywiadów i obserwacji.

W wyniku przeprowadzonych badań została zaproponowana nowa strategia do likwidacji następstw awarii w Czarnobylu, która skoncentrowała się głównie na lokalnych mieszkańcach jako głównych bohaterach w przeprowadzeniu prac do rehabilitacji i rozwoju.

W 2003 roku rozpoczął się nowy program UNDP CORE — “Współpraca dla rehabilitacji”. Jego głównym celem było stworzenie stabilnych warunków życia i bezpiecznego środowiska dla ludności czterech rejonów, dotkniętych wypadkiem. Została wyznaczona droga opracowania i realizacji szeregu działań w sferze gospodarczej, społecznej, medyczno-sanitaryjnej, kulturalnej, oparta na zasadach współpracy międzynarodowej, integracji międzysektorowej i wielopoziomowej i przy aktywnym udziale miejscowej ludności.

Na dzień 1 czerwca 2008 roku w ramach Programu CORE pod hasłem “Razem nam się uda” został opracowany 191 projekt. W tym 146 inicjatyw z całkowitym budżetem około 9 milionów euro, które zostały zawarte w Programie i skutecznie wdrażane. Program ten stał się pierwszą inicjatywą, która wykazała korzyści płynące z aktywnego udziału społeczeństwa w procesie rehabilitacji i rozwoju. Taki model uczestnictwa pomógł miejscowej ludności zmienić postawę i zachowanie w środowisku społecznym i gospodarczym w swoich rejonach, a także motywował ich do podejmowania wysiłków i zainwestowania zasobów w rozwój. Program miał również wpływ na sytuację emocjonalną w społecznościach lokalnych poprzez podniesienie zaufania ludzi w siebie i wiarę w pozytywne zmiany.

Uczestnicy eksperymentu w celu uprawy organicznych produktów rolnych w rejonie stolińskim obwodu brzeskiego

Z biegiem czasu rozwijała się współpraca z administracjami, jak również zwiększał się poziom zaangażowania publicznego w procesie rehabilitacji. Na przykład, zostało wprowadzone nowe podejście innowacyjne do wspierania rozwoju na poziomie lokalnym, które było używane w 60 rejonach obwodu homelskiego. Inicjatywie udało się przyciągnąć ponad 11 tysięcy uczestników i fundusze w wysokości ponad 3 mln dolarów. Inicjatywy, które zostały wdrożone przez UNDP w ramach projektu w celu zwalczania negatywnych skutków katastrofy w Czarnobylu (2008-2010) przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej, promowały praktykę społecznej mobilizacji i jakościowego zarządzania w stosunkach między państwem a organizacjami pozarządowymi na miejscach.

Nie można ignorować faktu, że podejścia te przyczyniały się do aktywnego udziału miejscowej ludności w rozwiązywaniu problemów w dziedzinie edukacji i kultury, zdrowia, użyteczności publicznej, pracy i zatrudnienia, sportu i turystyki, lokalnego reagowania kryzysowego. Ponadto, w ramach projektu zostały przeprowadzone pierwsze na Białorusi badania przesiewowe na szeroką skalę (badania u populacji) tarczycy. Ponad 600 osób, w tym 150 dzieci, przeszły badanie lekarskie na raka tarczycy w rejonie mozyrskim obwodu homelskiego.

Starania Białorusi do przezwyciężenia skutków katastrofy w Czarnobylu otrzymały dodatkowe wsparcie w ramach programu “Wzmocnienie bezpieczeństwa człowieka w dotkniętych katastrofą w Czarnobylu obszarach Białorusi”. Inicjatywa miała na celu wzmocnienie małego biznesu, promowanie zdrowego stylu życia wśród szczególnie narażonych grup ludności, poprawę profilaktyki i leczenia raka piersi, rozprzestrzenianie wiedzy bezpieczeństwa promieniowego w pięciu obszarach Białorusi dotkniętych wypadkiem.

Albo taki przykład. Około trzech tysięcy gospodarstw otrzymały wsparcie ekspertów i doradztwo w hodowli bydła, uprawie roślin, produkcji wyrobów, które nie zawierają radionuklidy, a także w marketingu. W ramach projektu zostały opracowane i zbadane mechanizmy udzielenia małych i mikro-kredytów dla mieszkańców wsi. Trzynaście centrów monitorowania i informacji kontroli radiologicznej i bezpieczeństwa pomogły miejscowym ludziom otrzymywać czyste mleko i inne produkty spożywcze, a także podniosły poziom świadomości społecznej na temat bezpiecznego życia w dotkniętych rejonach. Główne wysiłki w dziedzinie zdrowia miały na celu wspieranie kobiet w ciąży i młodych matek, wprowadzenie systemu monitorowania raka piersi.

W tym roku UNDP kończy swoją podstawową misję koordynującą w rehabilitacji po Czarnobylu. Teraz będzie odgrywać rolę pomocniczą w rozwoju najbardziej dotkniętych Carnobylem rejonów. Jednakże, UNDP na Białorusi, oczywiście, będzie kontynuować swoje działania zgodnie z Programem na rzecz zrównoważonego rozwoju do 2030 roku i priorytetami na poziomie globalnym, regionalnym i krajowym.

Oczywiście, UNDP będzie nadal pomagać w opracowywaniu strategii współpracy międzynarodowej do spraw Czarnobylu i po 2016 roku. Będzie w szczególności prowadzona praca w celu przekazywania wiedzy. Dzisiaj bardzo istotną jest wymiana doświadczeń w przezwyciężaniu trudnych skutków katastrofy jądrowej w najszerszym kontekście. Po tym wszystkim, to jest ważne nie tylko dla danego regionu, ale także dla całego świata.

Już ogłoszono, że UNDP na Białorusi skoncentruje się na tworzeniu nowych partnerstw na rzecz wprowadzenia innowacji i przyciągania inwestycji do dotkniętych awarią w Czarnobylu obszarów. Ponadto, w oparciu o doświadczenia z pomyślnej realizacji swoich poprzednich programów w tych regionach, będzie koncentrować się na rozwoju lokalnych inicjatyw społecznych. Na przykład, w ramach obecnego projektu lokalnego rozwoju, finansowanego przez Unię Europejską.

Władimir Michajłow

Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter