Пожня

І вось мы, двое дарослых мужчын, басанож ідзём па пожні...

Яна самая звычайная, але ж нашымі мудрымі і руплівымі хлебаробамі ўспрымаецца як нешта важнае і карыснае

Мы ехалі з маім даўнім сябрам Цімафеем Шэкіным у вёску, дзе ён амаль 25 гадоў працаваў старшынёй мясцовага калгаса. Дарога бегла ўздоўж шырокага жытнёвага поля, аблашчанага яркім сонцам, яно адлівала жывым золатам. Недалёка павольна плылі два камбайны, за імі заставалася густая пожня.

— Давай спынімся на некалькі хвілін, — прашу Шэкіна. — Хачу крыху пастаяць на свежай пожні.

— На пожні? — перапытвае Шэкін. І тут жа, схамянуўшыся, дадае: — Ага, вы ж самі родам з вёскі, відаць, хочацца ўспомніць дзяцінства. Ну што ж, спынімся.Выходзім з машыны, я адразу крочу на пожню. Зусім не тое, у абутку яе не адчуваю. Спыняюся і здымаю з ног чаравікі. Асцярожна раблю некалькі крокаў па пожні, і з непрывычкі мне, як цяпер кажуць, вельмі некамфортна. Так коле ногі, што хочацца хутчэй выбрацца адсюль ды абуцца.

— Паспрабую і я, — кажа Шэкін. — У дзяцінстве летам хадзіў па пожні многа, а як жа яно будзе зараз.

Ён таксама разуваецца, і вось мы, двое дарослых сур’ёзных мужчын, басанож паволі ідзём па пожні. Яна свежая і не надта жорсткая. Тут толькі што прайшлі камбайны. Моцны і густы, ні з чым не параўнальны водар стаіць над полем. У ім сышліся пахі зямлі, жыта і гэтай самай пожні. Паўдзённая смуга, разлітая над полем, па-свойму ўрачыстая, святочная.Раптам на пожню селі два буслы. Агледзеліся і, зусім не звяртаючы на нас увагі, пацыбалі па полі, выглядаючы здабычу. 

— Во якія практычныя буслы, — кажа Шэкін. — Ведаюць, што пакуль пожня свежая, можна пажывіцца, жабы ёсць. Высахне — і ўсё. Дый заўтра гэтай пожні ўжо не будзе, зааруць, пасеюць азімыя. А жыта добрае. 

Ён бярэ ў рукі шурпаты колас, і я таксама. Мы каласы не зрываем, шкада, гэта ж зерне, а як дастаецца яно вяскоўцам, добра ведаем. Трымаю колас пальцамі, і мне ён здаецца жывым, быццам адчуваю яго сілу. Ах, святое жытнёвае поле, што б ні адбывалася ў нашым жыцці, якія б падзеі ні шумелі над Радзімай — жыта вечнае, бо яно дае нам тое, з чаго пачынаецца чалавечае жыццё. Дае хлеб. 

…Пожня, пожня, колькі ж я пахадзіў па ёй басанож, бо ніхто ў пасляваенныя гады ў вёсцы пра абутак летам і не думаў. Асабліва мы, хлапчукі, якія смела гойсалі ды прабіраліся праз такія мясціны, што зараз і ўспомніць страшна. 

Ну а пожня пасля таго, як было скошана жыта, бы невялічкі куточак нечага новага і прывабнага, што адкрывалася перад намі. Па ёй паважна хадзілі такія ж цыбатыя буслы, шукаючы жаб, як і гэтыя. Толькі тады іх зляталася больш. Буслы не маглі прапусціць такі спрыяльны момант для «сняданку». Мы іх не праганялі, барані Бог, гэта ж свае птушкі. Многія ладзілі свае гнёзды на хатах нашай вёскі. Няхай ласуюцца, набіраюцца сіл перад далёкім і цяжкім выраем. Буслы, здавалася, высока цанілі такія нашы адносіны і на пожні паводзілі сябе вельмі ўпэўнена. 

Яшчэ на пожні было прывольна каровам. Калі лета стаяла спякотнае, дык паплавы часта ператвараліся ў цвёрды бубен — чым тут пажывіцца карове. Таму першымі прыходзілі на свежую пожню тыя самыя буслы і статкі кароў. Некалькі дзён тут было багата рознай зялёнай і вельмі сакавітай расліннасці, так што пожня не пуставала. Праўда, гэтае нашэсце кароў на свежую пожню вельмі не падабалася нашаму дзеду. 

— Ну вось, вытапчуць усё, і не стане пожні, — бурчаў ён незадаволена. — Яны ж не разбіраюцца, што да чаго. 

Мудры ад жыцця дзед бачыў у звычайнай пожні вялікую карысць. Сапраўды, пожня засцерагае глебу ад спякотнага сонца. 

Ды й зацяжныя дажджы, вятры не так страшныя глебе, калі яна ўкрыта гэтай своеасаблівай жывой і густой «коўдрай». Дзед іншы раз нават папракаў маці: «Ды не рэж ты жыта да самай зямлі, бяры крыху вышэй. Поле ж перасохне». — «Але ж салома вельмі нам патрэбна, скончыцца вясной сена — чым карміць скаціну, а тут сечку прыгатуем», — апраўдвалася маці. «Яно і так, без саломы гаспадарка прападзе, — згаджаўся дзед. — Ды ўсё, што дае поле, — наш набытак». 

Асабіста мне тады было няўцям, чаму так хутка высыхае жыта нават пасля моцнага дажджу. Калі пытаўся ў дзеда, той тлумачыў гэтую з’яву па-свойму: «Хлеб, калі ты ясі, не сухі? Не. І смачны. Каб ён быў такім заўсёды, жыту, калі расце, трэба ўдосталь і цяпла, і святла, і нашага сялянскага клопату, ласкі. Але ж найперш — вады. Поле ўлетку без вады як мёртвае». 

Ужо потым я дзесьці прачытаў, як вучоныя тлумачаць тую вялікую колькасць вады, што спажываюць расліны. Для таго каб стварыць адзін грам сухога рэчыва, расліна азімага жыта павін¬на прапусціць праз сябе ад 500 да 800 грамаў вады. Такую з’яву знакаміты рускі фізіёлаг Клімент Ціміразеў вобразна назваў «неабходным злом». І меў рацыю, бо толькі каля 0,2 працэнта вады, якая паступае ў арганізм расліны, выкарыс¬тоўваецца для стварэння ўраджаю і «пабудовы» ўласнага цела. Астатняя колькасць вады выпарваецца. Але менавіта гэта захоў¬вае расліну ад перагрэву ў спякотную пару, тое ж жыта атрымлівае спажыўныя рэчывы, неабходныя яму для росту і развіцця. Так што наш дзед усё ра¬зумеў правільна, толькі па-мужыцку, з багатага вопыту сумленнага і надзіва руплівага земляроба. 

Але ж было на пожні і нешта вельмі дрэннае, дзікае. Гэта асот, калючы, злы, мы яго пракліналі, бо ён псаваў настрой і вясковым жнеям, і нам, хлапчукам. У некаторых месцах асот вырастаў, як і жыта, «абмінуць» яго ў час жніва было вельмі цяжка. Жорсткія моцныя сцябліны калолі рукі, ногі. Цягнеш сноп па гэтай пожні, густа пераплеценай, як дротам, асотам, і ногі твае падрапаны, вечарам ад болю не знойдзеш месца. Хочацца ўсё кінуць ад злосці, ды нельга. 

Пакуль пагодлівыя дні, трэба іх «ухапіць», каб жыта не прапала. Вось і жне маці сярпом пад спякотным сонцам, і ажно млосна ад такой работы. І мы, дзеці, добра разумеем, што нам таксама ніякага адпачынку, бо, акрамя гэтых снапоў, якія цягнем у адно месца, ёсць у нас яшчэ адзін абавязак, толькі наш і нічый іншы. Гэта падбор каласкоў на пожні. 

Жыта, як вядома, сельгаскультура з самай доўгай сцяблінай, яна можа вымахаць у вышыню да 180 сантыметраў. Канешне, такога не было на нашых палях у пасляваенныя гады, на запушчанай зямельцы, якая даўно не ведала гною. Жыта расло слабае, тоненькія саломінкі круцілі і ламалі злыя вятры і асабліва ліўні. Вось і падалі на зямлю каласкі. Гэта першае. 

Другое. Як ні старалася маці жаць акуратна, каласкі на пожні ўсё ж заставаліся. І калі цягнеш сноп, жытнёвыя сцябліны ламаліся, і таксама падалі на зямлю каласкі. Наш бацька быў вельмі строгі, ён катэгарычна патрабаваў, каб уся пожня была пройдзена належным чынам, уважліва праверана да апошняй пядзі. Я бяру зрэбную торбачку і паволі крочу па пожні, пільна ўглядаюся ў яе. Зрок у мяне добры, напрактыкаваны, не прапушчу нават самага дробнага каласка. Часта наступаю на асот: патрэш падэшвай аб тую ж пожню, каб вылезлі калючкі, і ідзеш далей. 

У гэтым занятку, праўда, былі, так бы мовіць, дзве супрацьлегласці. Паколькі каласкі я збіраў вельмі добрасумленна, дык у торбачцы іх было ладна. Тады бацька сварыўся на маці, маўляў, як жа ты жнеш не па-гаспадарску. А што яна магла сказаць, і так старалася з усіх сіл. Я вельмі шкадаваў маці, ды чым ёй памагчы. Дзіцячы розум падказваў: мо не трэба збіраць каласкі ўсе, няхай тыя, якія бацька не заўважыць на пожні, тут і застаюцца, можна іх нават прытаптаць. Значыць, будзе іх меней у маёй торбачцы, і такім чынам хоць крыху «адвяду» ад маці бацькаву злосць. З другога боку, я разумеў, што так рабіць нельга. 

Яшчэ свежая пожня для нас, хлапчукоў, была цікавая тым, што на ёй вадзілася многа конікаў, асабліва з краю поля. Ідзеш, а яны рассыпаюцца перад табою. Калі здаралася, што ад калючай пожні на маёй назе з’яўлялася рана, я шукаў і лавіў вялікага зялёнага коніка, іх мы называлі «лекарамі». Прыкладаў яго да раны, конік выпускаў густую карычневую вадкасць, зусім як ёд, — такое лячэнне заўсёды памагала.

Такія мае былі на пожні «прыгоды». «Босыя ногі, і вельмі балюча,// Але я крочу па пожні калючай,// Бо каласкі падабраць усе трэба// — Гэта ж у хаце кавалачак хлеба». Пэўна, чытачы мяне зразумеюць, калі, едучы са сваім сябрам уздоўж жытнёвага поля, я раптам нясцерпна захацеў прайсціся па пожні басанож…

Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter