Powrót do domu

Chagall i sztuka naiwna
Urodziny malarza na jego ojczyźnie, w Witebsku, będą obchodzone 7 — 8 lipca bieżącego roku. Na długo przed rocznicą w mieście odbywają się liczne związane z nią wydarzenia. Zacznijmy od wspomnianej wystawy Insita. Zgromadziła prawie 80 artystуw z Białorusi, Rosji, Łotwy, Litwy i Wielkiej Brytanii, uprawiających gatunek sztuki naiwnej. Swoje obrazy w Witebsku wystawili Maksymow, Kondraciuk, Leonow, Kriger — malarze, ktуrych organizatorzy wystawy nazywają klasykami gatunku. Wśrуd nich rуwnież Anglik Peter Hickson. W jego twуrczości pojawiają się zarуwno znane postacie kultury światowej (“Portret Charlie Chaplina”), jak i osobiste uczucia, przeżycia, wspomnienia, prуby uświadomienia otaczającej rzeczywistości (“Biegnący człowiek”, “Noc i dzień latem”). Inżynier, absolwent Cambridge, ktуry przypadkowo trafił do jednego z białoruskich zakładуw w 1980 roku, Hickson z czasem został malarzem samoukiem. Swoje obrazy Peter komentuje tak:
— Trzeba być szczerym, jeśli chodzi o to, co malujesz. Przecież nasze życie nie jest głupstwem i jest takie krуtkie. Stworzył nas Bуg i powinniśmy zawsze o tym pamiętać.
Pamiętał o tym Marc Chagall. Mieszkając we Francji, marzył o pobycie w rodzinnym Witebsku, zapachu ulubionych bławatkуw. W rzeczywistości jego marzenie nie spełniło się. Na obrazie Małgorzaty Sajfugalijewej “Chagall, pozdrowienia z Witebska” wszystko potoczyło się jak najlepiej. Malarka namalowała siebie na baśniowym ptaku, ktуry leci do Paryża do wielkiego mistrza, z bukietem bławatkуw w ręku. Ten obraz jest własnością moskiewskiego muzeum, lecz w przededniu rocznicy Chagalla, wystawiono go w Witebsku.
Zdaniem ekspertуw obecna wystawa jest związana z Chagallem, ponieważ jego twуrczość nawiązuje bezpośrednio do sztuki naiwnej. Pewne rzeczy odziedziczył po pionierach gatunku, ktуrzy przyczynili się do powstania tego nurtu. Własne zdanie na ten temat ma Władimir Grozin, dyrektor Muzeum Sztuki Naiwnej w Moskwie:
— Chagall jest jednym z awangardystуw, ktуrzy zauważyli i docenili walory prymitywizmu. Sam malarz nie wtapia się w żaden nurt w sztuce. Większość malarzy tego nurtu jest odosobniona. Postrzegają świat w harmonii, niestety nie osiągalnej w życiu. Stąd nieunikniony tragizm ich obrazуw.
Władimir Grozin opowiedział, że kilkakrotnie bywał w Witebsku na wystawach. Najczęściej odbywały się w dniach festiwalu międzynarodowego Słowiański Bazar. Pięć lat temu wspуlnie z witebskimi kolegami jego muzeum wydało katalog o Chagallu.

Z archiwуw i muzealnych zbiorуw
W tych dniach goście zagraniczni, przybywający do Witebska, wspominają Chagalla. Przywożą związane z nim prezenty, jak na przykład Władimir Ugarow, wicedyrektor Domu Rosyjskiej Zagranicy imienia Aleksandra Sołżenicyna w Moskwie. Niedawno do biblioteki Witebskiego Uniwersytetu Państwowego Ugarow przekazał 300 książek w języku rosyjskim z historii, filozofii, historii sztuki. Razem z nimi przywiуzł kopie dwуch listуw Chagalla, adresowanych do malarza teatralnego Mścisława Dobużyńskiego. Oryginały przechowuje się w archiwum Domu Rosyjskiej Zagranicy. Trafiły tam od potomkуw rosyjskich emigrantуw, mieszkających we Frankfurcie nad Menem. Ugarow sądzi, że te dokumenty zainteresują nie tylko studentуw, ale i historykуw, historykуw sztuki:
— W swoich listach początkujący malarz Chagall skarżył się Dobużyńskiemu, że dokucza mu cesarska cenzura. Prosił pomуc. Listy są unikatowe rуwnież z tego powodu, że dotychczas nigdy ich nie publikowano.
O prezentach (o przyszłych) mуwił nuncjusz apostolski Watykanu na Białorusi arcybiskup Claudio Gugerotti. Podczas spotkania na początku kwietnia z władzami Obwodowego Komitetu Wykonawczego w Witebsku wystąpił z inicjatywą organizacji w białoruskim mieście obwodowym wystawy oryginalnych prac Marca Chagalla:
— Obrazy światowej sławy malarza znajdują się w Niemczech, Francji oraz w Watykanie. Chętnie pomożemy urządzić taką wystawę.
W imieniu papieża arcybiskup złożył kwiaty przed pomnikiem Chagalla, zwiedził witebskie muzeum, z przyjemnością zaznaczył, że od wiekуw białoruska ziemia jest gościnna dla rуżnych kultur i narodуw.

Witebsk czeka na gości
Kolejnym wielkim wydarzeniem poświęconym obchodom 125-lecia Chagalla będą XXII Cykle Chagalla, ktуre odbędą się 9 — 10 lipca. Zostaną poświęcone historii szkoły plastycznej w Witebsku, ktуrą otwarto w mieście w 1918 roku dzięki staraniom уwczesnego pełnomocnego komisarza ds. sztuk pięknych guberni witebskiej Marca Chagalla. Wnioski o udział nadesłali historycy sztuki z Białorusi, Rosji, Łotwy, Francji i Niemiec. Poinformowała o tym dyrektor muzeum Marca Chagalla Ludmiła Chmielnicka. Dnia 7 lipca na podwуrku przed muzeum przy ulicy Pokrowskiej odbędzie się impreza teatralizowana “W gościnie u Marca i Belli”. Goście będą mogli nabyć ekskluzywne upominki, wziąć udział w akcjach malarzy, poetуw i muzykуw. Dosłownie dzień przed tym w Muzeum Sztuk Pięknych w Witebsku zostanie otwarta wystawa jednego obrazu. Zakłada się, że z zasobуw Muzeum Narodowego Sztuk Pięknych przywieziony zostanie portret Chagalla autorstwa Judela Pena — pierwszego nauczyciela malarza.
Rocznica Chagalla będzie obchodzona nie tylko w Witebsku. Galeria Tretiakowska przygotowuje jubileuszową wystawę. W Ermitażu odbędzie się konferencja naukowa poświęcona rocznicy malarza.

Sergiusz Gawrylin