Jak obchodzono zakończenie II wojny światowej w 1945 roku
Dnia 8 maja 1945 roku w Berlinie niemieckie władze podpisały akt kapitulacji Niemiec, a w Moskwie był już 9 maja. Tak się zakończyła II wojna światowa. O tym wydarzeniu na Białorusi szybko się dowiedziano. Jak było, co czuli ludzie w dniu zwycięstwa pokoju, możemy dowiedzieć się dziś, zaglądając do dokumentów archiwalnych. Stare zżółkłe papiery czasami mówią suchym językiem, ale przy tym dokładnie ujmują atmosferę tego okresu.
“Wieści o tym, że wojsko nazistowskich Niemiec kapitulowało przed Armią Czerwoną i wojskami naszych sojuszników, zaczęły krążyć już 8 maja. Duże grupy ludzi zbierały się na ulicach przy głośnikach radiowych, czekając na radosne informacje o ostatecznym zwycięstwie nad nazistowskimi Niemcami — napisał 70 lat temu jeden z kierowników Mińska A. Małoczka. — Gdy 9 maja w radiu poinformowano o zwycięstwie, ulice miasta ożyły. Nawet nieznajomi ludzie gratulowali sobie nawzajem zwycięstwa, całowali się, wielu płakało ze szczęścia”.
O godzinie 10 rano ludzie ze sztandarami, hasłami i transparentami przy towarzyszeniu orkiestry, harmonii przyszli na główny plac w Mińsku — plac Lenina. Razem 55 tysięcy osób zebrało się według źródeł archiwalnych na świątecznym wiecu. To prawie połowa ówczesnej ludności miasta. Ci, którzy nie trafili na uroczystość w centrum miasta, dowiedzieli się o zwycięstwie dzięki ulotkom, które rozklejano na domach: “Od godziny 8 rano w mieście zaczęto rozklejać ulotki, gdzie nadrukowano akt kapitulacji niemieckich sił zbrojnych. Gospodyni domowa z ulicy Rewalucyjnej Michalewicz przeczytała ulotkę i powiedziała: “Teraz wierzę, że wojna się skończyła”.
Święto docierało do wszystkich dzielnic miasta. W dzień i wieczorem przy placu Swabody, w parku imienia M. Gorkiego grały orkiestry, ludzie tańczyli. Dokument tego okresu krótko informuje: “Święto zwycięstwa 9 maja 1945 roku odbyło się jako dzień powszechnej uroczystości i radości mieszkańców miasta Mińska”.
By wyobrazić sobie, jak wyglądało wówczas miasto, nie trzeba szukać zdjęć lub sięgać po wyobraźnię. Zachowało się wiele budynków, otoczenie, które pozwala przenieść się 70 lat wstecz. Ówczesny plac Lenina w chwili obecnej jest placem Niezależnasci, co prawda nie był taki wielki jak dziś, obejmując tylko teren przed Domem Rządu. Park imienia M. Gorkiego, plac Swabody, ulica Rewalucyjnaja zachowały się do naszych dni w prawie niezmienionej postaci.
Mieszkańców miasta zaskoczył uczynek pracowników Akademii Nauk. “W dniu zwycięstwa, gdy ogłoszono kapitulację Niemiec, posadzili sadzonki — około 800 drzew” — informuje dokument archiwalny. Wiadomość o tym dotarła do ówczesnego kierownika rządu Białorusi Pancielajmona Panamarenki, który powiedział: “Cóż za szlachetny czyn!”.
W maju na zaproszenie Panamarenki do Minska przyjechał z Leningradu architekt Józef Langbard. Ten architekt zbudował ważne budynki w białoruskiej stolicy przed wojną: Dom Rządu, Dom Armii Czerwonej (w chwili obecnej Dom Oficerów), Teatr Opery, Akademię Nauk. Budynki ocalały podczas okupacji. Architekcie w Mińsku zaproponowano stanowisko kierownika artystycznego pracowni architektonicznej przy rządzie. Langbard miał przed sobą zaszczytną misję — odnowienia miasta, które budował. Wszystko, co stworzył przed wojną, dbale wyremontowano i nadal stanowi ono ozdobę Mińska. Te arcydzieła architektoniczne ponadto są symbolem niezłomności miasta i jego mieszkańców, prawdziwego zwycięstwa pokoju nad wojną, życia nad śmiercią, kreatywnej mocy nad niszczycielską.
Po obchodach Dnia Zwycięstwa Białoruś zaczęła przygotowania do kolejnej ważnej daty — pierwszej rocznicy wyzwolenia spod okupacji niemieckiej. Teraz ta data jest świętem państwowym — Dniem Niepodległości. W maju 1945 roku uchwalono rozporządzenie “dzień 3 lipca — rocznicę wyzwolenia stolicy Białorusi — miasta Mińska — obchodzić jako narodowe święto zwycięstwa i wyzwolenia narodu białoruskiego spod okupacji niemieckiej”. We wszystkich miastach odbyły się wiece, koncerty. W Mińsku jeszcze 1 lipca w parku imienia M. Gorkiego zorganizowano imprezę sportową. Z okazji 3 lipca otwarto wystawę obrazów białoruskich malarzy, która wróciła z Galerii Tretiakowskiej w Moskwie. W Domu Armii Czerwonej odbyło się uroczyste posiedzenie Mińskiej Rady Miejskiej. Ambasador ZSRR w Stanach Zjednoczonych, urodzony na Białorusi Andrej Gromyko wysłał do władz Białorusi telegram: “Razem z narodem białoruskim odczuwam radość wyzwolenia spod okupacji niemieckiej i powrotu do spokojnych dni szczęśliwej pracy”. Życzenia z okazji święta nadesłał minister spraw zagranicznych Australii Herbert Evatt: “W imieniu Australii i narodu australijskiego składam życzenia wielkiej Białoruskiej Republice z okazji rocznicy wyzwolenia spod okupacji niemieckiej. Szczerze gratuluję Republice i całemu narodowi z okazji wielkiego święta 3 lipca. Wierzę, że nasze kraje w przyszłości będą ściśle ze sobą związane”.
Białoruś weszła do nowej epoki — pokoju i pracy, która trwa do chwili obecnej.
Dnia 9 maja 1946 roku Białorusini obchodzili pierwszą rocznicę wielkiego zwycięstwa. Po raz pierwszy po wojnie mieszkańcy Mińska zobaczyli prawdziwe fajerwerki. O wpół do jedenastej wieczorem ruiny przy placu Wolności rozjaśniły się od wszystkich kolorów tęczy. Jak to było opowiedział mi Piotr Hanczarou, który 69 lat temu pracował jako kierownik Wydziału Ruchu Partyzanckiego Białoruskiego Muzeum Historii Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Wówczas muzeum mieściło się w dwupiętrowym Domu Związków Zawodowych, który zachował się do naszych dni. Właśnie w tym budynku znajdowało się stanowisko dowodzenia do wystrzelenia fajerwerków.
— Do dachów pobliskich budynków doprowadzono druty telefoniczne i żołnierze na rozkaz jednocześnie wystrzelili z rakietnic. Usłyszeliśmy: “Przygotować się!” i na chwilę zamknęliśmy oczy. Zielone, czerwone ognie poleciały do nieba. A po chwili znów grała orkiestra — wspomina Piotr Hanczarou.
Tradycja obchodów 9 maja i 3 lipca nadal jest kontynuowana. Pokój jest najważniejszy od wszystkiego, co może mieć człowiek.
Wiktar Korbut
