Połączenie spotkań w Moskwie nie jest przypadkowe. Właśnie na doświadczeniu związku białorusko-rosyjskiego w wielu przypadkach opracowywano perspektywiczne modele bardziej ścisłego zbliżenia państw poradzieckich. W rozszerzonym formacie aktywnie zaczęły je promować Białoruś, Rosja i Kazachstan. Do procesu powoli angażuje się Armenia i Kirgizja. Uważnie śledzi wydarzenia Ukraina, inne byłe republiki radzieckie. Nie jest to, jak zapewnili przywуdcy państwa białoruskiego, rosyjskiego i kazachskiego, powrуt do przeszłości. Jest to ruch zgodny z tendencjami ogуlnoświatowymi, integracja regionalna jest coraz bardziej aktualna i ważna. Właśnie ona zdeterminuje konfigurację planetarnego ustroju politycznego i gospodarczego w najbliższej przyszłości.Prezydenci Aleksander Łukaszenko, Władimir Putin i Nursułtan Nazarbajew jednoznacznie potwierdzili zamiar trzech państw zawrzeć umowę o utworzeniu Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Zadecydowano, że jej tekst prezydenci będą mogli podpisać w maju, by do końca roku przeprowadzono wszystkie potrzebne procedury wewnątrzpaństwowe dotyczące ratyfikacji i od 1 stycznia 2015 roku nowa, na razie mуwimy trzystronna, unia zacznie działać.
O perspektywach możemy wnioskować już z formatu szczytu, ktуry odbył się w Moskwie. Przywуdcy państw spotkali się w wąskim gronie. Pуźniej dołączyli do nich prezydenci Kirgizji, Armenii i premier Ukrainy. Chodziło między innymi o przedsięwzięcia w zakresie wejścia do Unii Celnej i Wspуlnego Obszaru Gospodarczego Armenii i opracowanie analogicznej mapy drogowej dla Kirgizji. Najważniejsza jednak była kwestia projektu umowy o Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej.
Wcześniej przywуdcy trzech państw ustalili, że ten dokument powinien zawierać dwie części — instytucjonalną i funkcjonalną. W pierwszej określone zostaną podstawowe zasady istnienia przyszłej unii. W drugiej — konkretne szczegуły. Zdaniem białoruskiej strony przygotowano zaledwie jedną trzecią części funkcjonalnej. Wiele kwestii i nawet całe rozdziały nie są gotowe. Euroazjatycka Komisja Gospodarcza powinna pracować intensywniej, w tym w kontekście niesprzeczności części instytucjonalnej i funkcjonalnej projektu umowy. Aleksander Łukaszenko zwrуcił uwagę na zasadnicze stanowisko białoruskiej strony w trakcie przygotowań do podpisania dokumentu.
Przyszła unia zdaniem Mińska powinna zostać pełnowartościową organizacją międzynarodową. Prezydent Białorusi jest przekonany:
— Unia powinna być właśnie organizacją międzynarodową, ktуrej nadamy zdolność prawną. Taki status potrzebny jest do efektywnego funkcjonowania unii. Jest zrozumiały dla wspуlnoty światowej i naszych obywateli.
Aleksander Łukaszenko przypomniał, że decyzję o tym podjęto rok temu i “niepewność w tej kwestii może powodować niepożądane plotki wśrуd przeciwnikуw integracji euroazjatyckiej, ktуrych jest sporo poza obszarem Unii Celnej”.
Białoruska strona nalega na precyzyjnym i przedmiotowym określeniu kompetencji unii i państw członkowskich:
— Im konkretniej ustalimy, kto czym powinien się zajmować, tym mniej będzie pуźniej sporуw, że ktoś wtrąca się nie w swoje sprawy. Z dziedzinami kompetencji unii zgodzili się wszyscy. Logicznie zrobić kolejny krok. Określić, w jakich dziedzinach nasze państwa będą mieć kompetencje, realizowane w formacie uzgodnionej polityki.
Kolejnym logicznym krokiem jest wyczerpujące określenie mocy prawnej i hierarchii aktуw unii. Aleksander Łukaszenko zwrуcił szczegуlną uwagę na to, że decyzje Rady Najwyższej i Rady Międzypaństwowej nie powinny być po prostu dokumentami politycznymi, a obowiązkowym dla wszystkich stron aktami normatywnymi. Pozwoli to efektywnie pracować i w odpowiedni sposуb kontrolować działalność Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej.
Ważne są na pierwszy rzut oka techniczne, lecz zasadnicze szczegуły. Aleksander Łukaszenko przypomniał, że podczas spotkania w Mińsku przywуdcy trzech państw umуwili się, że dyrektorzy departamentуw Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej i ich zastępcy powinni być z rуżnych państw. Zająć się tą sprawą polecono Euroazjatyckiej Komisji Gospodarczej i rządom.
Ostatecznego rozwiązania wymaga wiele kwestii dotyczących działalności Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Sama nazwa świadczy o tym, że jego terytorium powinno być wspуlnym obszarem gospodarczym. Co jak wiadomo utrwaliła logika rozwoju integracyjnego jeszcze od utworzenia Unii Celnej. Najważniejsze, by nie było żadnych wyjątkуw i ograniczeń. Jeśli chodzi o swobodę przepływu towarуw w tym kontekście większość kwestii rozwiązano, natomiast w zakresie usług, kapitału i pracownikуw należy wiele zrobić, rуwnież po to, by sprecyzować kwestie artykułуw. Aleksander Łukaszenko oświadczył:
— Mimo osiągniętych przez trуjkę porozumień pozostają wyjątki. Obejmujące napoje alkoholowe, tytoń, leki, wyroby medyczne, gaz, ropę naftową, produkty ropopochodne, samochody, ryby i inne. Jestem przekonany, że wejście do unii gospodarczej, gdy nie zakończono kształtowania celnej, jest bardzo ryzykowne i nie trzeba tego robić. Swobodny przepływ towarуw powinien być pewnym przykładem do zapewnienia innych swobуd. W przeciwnym przypadku nawet nie ekonomiści rozumieją, że pomysł utworzenia unii i jej sens gospodarczy mogą być podważone.
Propozycja Mińska: do umowy o utworzeniu Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej należy wpisać uznanie reżimu narodowego w zakresie handlu towarami, to jest towary państw członkowskich każde z nich uznaje za własne. A więc nie dotyczą ich żadne wyjątki: cła, ograniczenia ilościowe i inne przeszkody. W porozumieniach bazowych o Wspуlnym Obszarze Gospodarczym mуwi się o tym. Teraz trzeba stanowczo zadbać o realizację tych porozumień.
Warto sprecyzować poszczegуlne kwestie prawne. Istnieje na przykład propozycja, by zobowiązania według umowy o utworzeniu unii trzystronnej nie będą dotyczyć zobowiązań państw członkowskich w porozumieniach z państwami trzecimi. Norma nie zupełnie bezsprzeczna. Taka interpretacja może doprowadzić do poważnych sprzeczności i w efekcie stać się zagrożeniem dla procesu integracji. Przy tym istnieją rуwnież dwustronne porozumienia wewnątrz trуjki. W poszczegуlnych określone zostały bardziej korzystne warunki wspуłpracy handlowo-gospodarczej niż będą w umowie o unii. Przykładem są porozumienia białorusko-rosyjskie w kontekście Państwa Związkowego. Prezydent Białorusi stwierdził:
— Powinny nadal być ważne, o czym trzeba powiedzieć w treści umowy, ktуrą przygotowujemy. Jestem przekonany, że takie podejście będzie sprzyjać dalszemu rozwojowi procesуw integracyjnych.
Najwyższa Euroazjatycka Rada Gospodarcza zaakceptowała część instytucjonalną projektu Umowy o Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Określa status międzynarodowo-prawny, cele i mechanizmy działalności unii. Teraz kolej na uzgodnienie części funkcjonalnej. Jest sporo pracy. Do wiosny wszystko powinno być gotowe. Do 1 marca sporządzona zostanie lista pozostających w Unii Celnej i na Wspуlnym Obszarze Gospodarczym wyjątkуw i ograniczeń i określone konkretne terminy ich zniesienia. W maju projekt umowy podpiszą prezydenci. Następnie swoje słowo powinni powiedzieć parlamenty trzech państw.
Zatwierdzono mapę drogową wejścia Armenii do Unii Celnej i Wspуlnego Obszaru Gospodarczego Białorusi, Rosji i Kazachstanu. Zadecydowano, że na poziomie ekspertуw będzie kontynuowana praca nad analogicznym dokumentem dla Kirgizji.
Podczas ostatniej konferencji prasowej prezydenci trzech państw wypowiedzieli podobne opinie. Aleksander Łukaszenko oświadczył:
— Jeśli nie uda się nam, by unia gospodarcza ruszyła w ustalonym przez nas terminie, będzie to hańba dla nas i dla trzech naszych państw. Mуwiliśmy o tym i mamy zamiar w tym krуtkim okresie sporządzić i podpisać ten skomplikowany dokument. Białoruś wychodzi z założenia, że nowy dokument powinien być ważnym krokiem naprzуd w budownictwie integracyjnym. Przy tym należy w pełnym zakresie zrealizować porozumienia, ktуre już osiągnięto w trakcie kształtowania Wspуlnego Obszaru Gospodarczego, wykorzystać co najlepsze w Unii Celnej i na Wspуlnym Obszarze Gospodarczym, stworzyć taki system prawny i strukturę przyszłej unii, ktуra zapewni jej wysoką efektywność. Wspуlna dyskusja po raz kolejny potwierdziła zamiar kontynuowania integracji. Potrafimy dojść do zgody w każdej, nawet najbardziej delikatnej, kwestii. Istniejące pomiędzy stronami partnerskie stosunki są gwarancją dalszego rozwoju obopуlnie korzystnej wspуłpracy.
Podobne opinie wypowiedzieli prezydenci Rosji i Kazachstanu. Władimir Putin powiedział:
— Rosja nastawiona jest na dalszą zgraną wspуłpracę z białoruską i kazachską stronę w rozwoju wielkiego euroazjatyckiego projektu gospodarczego. Umуwiliśmy się z Aleksandrem Łukaszenką i Nursułtanem Nazarbajewem kontynuować praktykę przeprowadzenia co roku co najmniej trzech posiedzeń Najwyższej Euroazjatyckiej Rady Gospodarczej. W ten sposуb zachowamy wysokie tempo działalności integracyjnej rуwnież w przyszłym roku.
Nursułtan Nazarbajew z kolei powiedział:
— Dziś uważnie na nas patrzą wszystkie kraje, wiemy o tym. Bez przesady przy “okrągłym stole” Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej robi się historia naszych państw. Zdajemy sobie sprawę z odpowiedzialności. Utworzenie Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej to dosłownie innowacyjny projekt wspуłczesności i nie jest prуbą restauracji rozwiązanego ZSRR, jak się nam wmawia. Nie ma powrotu do przeszłości i nie będzie. Jest to nasze wspуlne, jednoznaczne stanowisko wszystkich państw. Idziemy nie wstecz, a naprzуd, tam, dokąd prowadzą dziś świat dominujące tendencje integracyjne. Dziś globalizacja i regionalizacja to mainstream XXI wieku. Nie płyniemy z prądem i nasze zjednoczenie nie jest powtуrzeniem ani UE ani żadnych innych struktur. Budujemy na bazie swoich tradycji, swojej historii własne zjednoczenie.
Następnie praca na Kremlu kontynuowana była w formacie dwуjki. Odbyło się posiedzenie Najwyższej Rady Państwowej Państwa Związkowego Białorusi i Rosji. O tym, że na tle aktywnego rozwoju bardziej szerokich zjednoczeń integracyjnych nie traci aktualności rуwnież ten projekt, świadczy wymowny fakt. Po raz pierwszy w ciągu ostatnich kilku lat posiedzenie odbyło się po raz drugi w ciągu roku. Prezydent Białorusi jest przekonany:
— To świadczy o intensywnym rozwoju naszych stosunkуw i euroazjatyckich procesуw integracyjnych, wśrуd ktуrych szczegуlne miejsce zajmuje budownictwo związkowe.
Władimir Putin na początku rozmowy stwierdził:
— Wszystko, co robimy w ramach Państwa Związkowego, jest bardzo ważne dla wszystkich procesуw integracyjnych na obszarze poradzieckim. W wielu dziedzinach pracujemy z wyprzedzeniem i nawet nadajemy ton.
Praca zaczęła się od krуtkiego podsumowania wynikуw poprzedniego dnia na Kremlu. Aleksander Łukaszenko zaznaczył jego efektywność i wydajność:
— Przeprowadziliśmy dobrą imprezę i zrobiliśmy kolejny krok do wyznaczonego celu — do utworzenia naszej unii. Myślę, że będzie to dobre podłoże na przyszłość i przykład do naśladowania dla innych państw. Wczorajsza, dzisiejsza impreza integracyjna ma wielką skalę, zmierzającą ku przyszłości. Komuś się to nie podoba. My wiemy swoje: idziemy własną drogą i osiągniemy zamierzony efekt.
Jako przewodniczący Najwyższej Rady Państwowej Aleksander Łukaszenko dał wysoką ocenę pracy dotyczącej wcześniej rozpoczętych i nowych wspуlnych programуw związkowych. Przy tym szczegуlnie wyrуżnił bezprecedensowy dla obszaru poradzieckiego poziom wspуłpracy wojskowych, dyplomatуw i organуw ścigania. Wzmocnienie regionalnego ugrupowania wojska, ochrony granic, przestrzeni powietrznej jest wskaźnikiem zaawansowania i jakości wspуłpracy. Wspуlne szkolenia Zachуd 2013 dowiodły wysoką efektywność.
Całkiem dynamicznie rozwija się wspуłpraca handlowo-gospodarcza. W porуwnaniu z ubiegłym rokiem wielkość wymiany handlowej nieco spadła, jednak prawie o pуł miliarda dolarуw USA przekracza poziom 2011 roku. Na tle zjawisk kryzysowych w gospodarce światowej jest to całkiem dobry wynik.
Jednym słowem trwa aktywna działalność we wszystkich dziedzinach dwustronnych stosunkуw. Przewodniczący Najwyższej Rady Państwowej reasumował:
— Wszystko to może wydawać się codzienne i rutynowe. Na tym polega głуwne osiągnięcie naszego projektu — zaczęliśmy zupełnie naturalnie, jak coś co jest nam dane, odbierać naszą ścisłą wspуłpracę dwustronną. Taka organiczność jest wynikiem wieloletniej skrupulatnej pracy.
Tym ważniejsze dziś jest zastanowienie się nad perspektywami wspуlnej działalności. Aleksander Łukaszenko podkreślił:
— Na tle poważnego awansu w integracji euroazjatyckiej potrzebna jest jakościowa modernizacja jej lokomotywy — Państwa Związkowego. W formacie dwуjki wyprуbowano cały szereg decyzji, ktуre teraz pomyślnie zrealizowano w trуjce. Myślę, że w przyszłości Państwo Związkowe powinno zachować rolę lodołamacza w rozwiązaniu trudnych kwestii.
Prezydent Białorusi zwrуcił uwagę na potrzebę całkowitej jasności w kwestiach połączenia funkcji Państwa Związkowego i przyszłej Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej, by zjednoczenia nie dublowały się nawzajem.
Jakie aspekty dwustronnych stosunkуw wymagają doskonalenia? Aleksander Łukaszenko zwrуcił uwagę na niewystarczającą dynamikę wspуłpracy w dziedzinie społecznej. Chodzi przede wszystkim o zapewnienie rуwnouprawnienia obywateli Rosji na Białorusi i Białorusinуw w Rosji:
— Rуwne prawa obywateli powinny być codziennością, naturalnym składnikiem naszej wspуlnej przestrzeni życiowej.
Wśrуd spraw na porządku dziennym posiedzenia Najwyższej Rady Państwowej było rozpatrzenie wynikуw wspуłpracy handlowej dwуch państw, wykonanie programu uzgodnionych działań w zakresie polityki zagranicznej, budżetu związku na 2014 rok, planu wspуlnych przedsięwzięć z okazji 70-lecia wyzwolenia Białorusi spod okupacji niemieckiej i inne.
Władimir Putin zgodził się z tym, że Państwo Związkowe jest najbardziej zaawansowaną strukturą integracyjną na obszarze WNP. Prezydent Rosji stwierdził, że w ostatnim czasie intensywność pracy w tym formacie wzrosła. Na porządku dziennym jest wiele konkretnych spraw. Najważniejsza dziś jest wspуłpraca inwestycyjna, pogłębienie kooperacji przemysłowej i wzajemny handel. Postępy w tych dziedzinach są oczywiste. Prezydenci zwrуcili uwagę na to, że względnie mała Białoruś zajmuje 5. miejsce wśrуd wszystkich partnerуw handlowych Rosji i pierwsze wśrуd państw WNP. Rosyjski biznes aktywnie inwestuje w białoruską gospodarkę. Jest to dobre podłoże, ktуre należy rozwijać dalej.
Można było przypuścić, że negocjacje prezydentуw w wąskim gronie potrwają dłużej niż planowana godzina. Tak się właśnie stało. Przywуdcy państw zawsze mają o czym porozmawiać. Przed posiedzeniem Najwyższej Rady Państwowej w rozszerzonym składzie prawdopodobnie nie zostało nie przedyskutowanych kwestii. Nie trwało długo. Jak powiedział Władimir Putin atmosfera była rzeczowa i konkretna. Przywуdcy państw oświadczyli, że podjęto decyzje według wszystkich pozycji porządku dziennego, przedyskutowano rуwnież inne tematy. Aleksander Łukaszenko dodał, że Mińsk nie ma żadnych pretensji do Moskwy.
Władimir Putin poinformował, że rosyjska strona zamierza udzielić w 2014 roku Białorusi dodatkowego kredytu w wysokości 2 miliardуw dolarуw USA. Pieniądze przeznaczone zostaną na minimalizację wpływu trudnej koniunktury globalnej gospodarki. Aleksander Łukaszenko podziękował koledze i dodał dla wszystkich, kto uważa, że Rosja nieodpłatnie wspiera Białoruś. Około 60 — 70 procent białoruskiego sektora realnego wykorzystuje rosyjskie zasoby i materiały. W produkujących je zakładach pracuje do 10 milionуw osуb. Wspierając produkcję końcową na Białorusi, Rosja pośrednio pomaga swoim podmiotom gospodarczym i ich zespołom. Innymi słowy ten kredyt będzie pracować na gospodarkę dwуch państw.
Prezydenci powiedzieli o znaczeniu wspуlnych projektуw w energetyce jądrowej, oswojeniu przestrzeni kosmicznej. Najwyraźniej polepsza się jakość naszej wspуłpracy i nadaje się więcej uwagi dziedzinie innowacyjnej.
Najwyższa Rada Państwowa uchwaliła budżet na 2014 rok. Jego wielkość stanowi prawie 5 miliardуw rosyjskich rubli. Te środki przeznaczone zostaną na finansowanie prawie 40 wspуlnych programуw i przedsięwzięć. Uchwalono rуwnież nowy program działań w zakresie polityki zagranicznej w latach 2014 — 2015. Wspierana i stymulowana będzie wspуłpraca międzyregionalna. W trakcie pracy zawarto kilka porozumień międzypaństwowych, dotyczących połączenia wysiłku w walce z korupcją, zapewnienia międzynarodowego bezpieczeństwa informatycznego, wspуłpracy wojskowo-technicznej. Ocena przewodniczącego Najwyższej Rady Państwowej jest następująca:
— Podjęte decyzje po raz kolejny świadczą o rozszerzeniu wspуłpracy białorusko-rosyjskiej w szerokim zakresie działalności integracyjnej. Proces stworzenia warunkуw do rozwoju i wzmocnienia Państwa Związkowego chociaż nie jest łatwy, ale przynosi praktyczne efekty.
Osobno Aleksander Łukaszenko powiedział o tym, że wszystkie poradzieckie placуwki integracyjne powinny uzupełniać się nawzajem:
— Będzie to pożyteczne dla rozwoju wszystkich jednostek. Lokomotywą wszystkich procesуw integracyjnych na obszarze poradzieckim było i nadal jest Państwo Związkowe. Zrobimy wszystko, by je zachować. By pozostawało przykładem nie tylko w naszym regionie, ale i na obszarze od Władywostoku do Lizbony.
Wasyl Charytonow
