Здаецца, што такога можна напiсаць пра простую хатнюю птушку — пеўня? Паглядзеў свае запiсы з вандровак. Сёе-тое сабралася i пра пеўняў.
У гэтай вёсцы яшчэ трохi трымалi курэй. А дзе-нiдзе за надворкамi ды гаспадарчымi пабудовамi, на траве, якая толькi нядаўна адгукнулася сонцу ды падоўжанаму дню, былi бачныя белыя ды шэрыя плямкi невялiкiх гусiных чарод.
Прыпынiўшы машыну прыкладна ў сярэдзiне вулiцы, пайшоў нетаропка спачатку ў адзiн канец, потым у другi, па дарозе здымаючы рознакаляровыя аканiцы ды лiштвы на вокнах, студнi, нават адзiн стары, адзiнокi, трохi перакошаны калодзежны журавель. Траплялi на маiм шляху i хатнiя дробныя жывёлiны ды птушкi. Амаль у кожнай гаспадарцы — певень. Здымаю i гэтую вiзiтную картку вёскi.
Дзядулька з суседняга двара ўбачыў, што я фатаграфую гэтых прыгажуноў. Павiтаўшыся, паклiкаў да сябе.
— Слухай... iдзi майго пеўня сфатаграфуй. От певень! Сабакi не трымаю, — пахвалiўся ён. — Каго хочаш адлупiць. Толькi… каб спiна ў цябе была цэлая, у двор не заходзь. Ты праз плот яго, недаверка, праз плот. Ды падзiвiся! Якая вопратка ў майго забiякi. Усе, якiя ёсць фарбы, — на iм. Каб маляваць умеў, дык першага яго б… адлюстраваў. Толькi глядзi, адразу наперад скажу, каб не забыцца, здымак у канверт старому кiнь цi мо, як будзеш зноў у нас… прывязеш.
I пакуль я круцiўся з фотаапаратам каля плоту, дзед працягваў:
— А на вулiцу як выпадкова вылезе, усiх пеўняў вясковых… як ёсць… толькi потым гаспадынькi пер’е з хвастоў па бруку падбiраюць. Ды яшчэ мне за яго выгаворваюць, маўляў, гэта я наўмысна, дзеля забавы яго на вулiцу выпусцiў.
— Слухай… Ты прысядзь, хопiць яму столькi ўвагi. Глядзi — яшчэ зазнаецца ды на мяне старога кiпцюры навострыць. Ды пра што я… Было гэта раней, я яшчэ ў падлетках хадзiў. У адных тут такi ж быў, мо нават горшы за майго, ды калi час прыйшоў — засеклi небараку. Я сам не бачыў, але бацька расказваў, што ў таго пеўня аж два сэрцы было. Не ведаю, але ж бацькi казалi, яны ў мяне да маны неахвочыя былi. Можа, i ў майго два. Бо надта моцны, зухаваты заўсёды… А яшчэ зерня яму не трэба —пазаляцацца б толькi да сваiх пяструшак. Як кажуць, у дурнога пеўня дурныя песнi. Калi так, тады разумнейшага за майго пеўня не знайсцi. Бо песнi ў яго — як зацягне, як ускочыць на тын, крыламi ў такт памагае, здаецца, нават сонца раней падымаецца, каб яго толькi паслухаць.
— Другi яшчэ выпадак да месца ўспомнiўся. Гаспадынька тут адна недзе ў агародах запрацавалася, за садам яны ў яе. Дзверы ў хату, маладзец кабета, толькi на клямку кiнула. Тут якраз па вёсцы шасталi нейкiя… не скажу нават, хто такiя, адным словам, як у нас кажуць, прышлыя. Ды забег адзiн, убачыў, што хата адкрытая. У хату ён зайшоў без перашкод, але вось калi на ганак назад паспрабаваў — тут яго певень i напаткаў. А той ужо з клункамi, з дабром хатнiм, кiдаць не збiраецца — вось i рукi занятыя. Дык певень валасы на галаве выдраў i плешку тую да крывi кiпцюрамi ды дзюбай раздзёр. Тут суседзi на лямант збеглiся, звязалi. Не адкруцiўся… Як i мой, ахоўнiк гаспадаркi той певень быў яшчэ той.
— А ў млынара нашага мясцовага — няма ўжо яго, зямелька яму пухам — такi вось дзiвак з яйка вылупiўся. Як трохi падрос ды крылы яго памацнелi, прызвычаiўся на дах хаты падымацца. Начаваць там нават пачаў. Млынар яго i жэрдкай зганяў, i каменьчыкамi. Пад ранак усе пеўнi з хляўкоў ды з куратнiкаў голас падаюць, а гэты з даху як зальецца гучна — у суседняй вёсцы падхоплiвалiся з ложка…
— Бачу, бачу, што спяшаешся. Ой, божухна, у хату не запрасiў, — стары хуценька ўскочыў, забег на iмгненне ў двор, вярнуўся з кошыкам спелай асiнаўкi. — Па дарозе тады… смачныя, мо ўспомнiш мяне i мае байкi.
Падзякаваўшы шчыра за яблыкi, за гасцiннасць i за легенды, сказаў, што вымушаны ўжо ехаць.
— Гэта яшчэ што за легенды? — прыпынiў мяне стары. — Растлумач, калi ласка.
— Ну, гэта калi недзе ад каго пачуў, — сказаў я, — нешта такое, што падаецца…
I раптам зразумеў, што ледзь не ляпнуў сваю думку ўслых. Што ледзь не пакрыўдзiў глыбока такога цiкавага i даверлiвага суразмоўцу, прымаючы яго гiсторыi за легенды.
— Ну, чаго запнуўся? — настойваў ён. — Працягвай.
— Зараз падбяру словы ў галаве, каб вы зразумелi.
— Во, яшчэ чаго, кажы, як ёсць, — ён нават трошкi абурыўся. — Я зразумею. А калi не — дык перапытаюся, не пасаромеюся. Бо хто пытае, той трохi болей знае.
— Вось я i кажу, калi пачутае падаецца вельмi цiкавай i захапляльнай гiсторыяй, мне адразу хочацца сесцi i запiсаць. Мо недзе i надрукуюць, каб прачыталi i другiя.
Стары трошкi памаўчаў i, ледзь усмiхнуўшыся, дадаў:
— Бачу я, у вас з горада цiкавасць ёсць да жыцця нашага вясковага. Для вас гэта — легенды… захапляльна. А мы ў iх жыццё пражываем. Як бы там нi было, сапраўды цiкавае яно. Тут i спрачацца няма сэнсу.
Дзядуля, трохi падняўшы галаву, гарэзлiва засмяяўся. Абняў мяне на развiтанне, пляскаючы далонямi па спiне, коратка пажадаў добрай дарогi i, павярнуўшыся, пайшоў у свой двор, дзе прайшло ўсё яго жыццё, якое недзе нават было падобнае на легенду.
v-cvirko@bk.ru
