Паэт, публіцыст, літаратуразнаўца, перакладчык, адзін са стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы… Гэта ўсё пра яго. Пры тым што зямны шлях Багдановіча аказаўся вельмі кароткім — лёс адмерыў яму ўсяго 25 гадоў.Беларускую мову вывучыў выпадкова
Цяжка ўявіць, але Максім Багдановіч, якога называюць заснавальнікам беларускай мовы новага часу, гэтай самай мовы мог і не спазнаць. Бацькі будучага паэта былі русіфіцыраваныя. Яго маці Марыя Апанасаўна вучылася ў Санкт-Пецярбургу, бацька Адам Ягоравіч скончыў Нясвіжскую семінарыю і лічыў сябе часткай рускай інтэлігенцыі, таму выхаванне ў іх сям’і вялося выключна на рускай мове. Беларускую мову Максім чуў, толькі калі прыязджаў у вёску да сваякоў.У пяцігадовым узросце, адразу пасля смерці маці, Максім разам з сям’ёй пераязджае ў Ніжні Ноўгарад. Здавалася б, сувязі з роднай культурай абарвуцца назаўсёды. Але атрымалася наадварот. Справа ў тым, што Адам Ягоравіч пераехаў у гэты горад разам з сёстрамі і іх мужамі — простымі беларусамі. І паколькі бацька быў часта заняты працай, Максім з іншымі дзецьмі шмат часу праводзіў з цёткамі і такім чынам пераймаў беларускую культуру і мову.
Застаўся ў школе на другі год
Аказваецца, будучы паэт быў не вельмі паслухмяным вучнем. Яго бацька пісаў, што Максім рэдка ўважліва слухаў выкладчыкаў, круціўся, размаўляў з суседзямі, жартаваў, спазняўся. А ў 1906 годзе хлопец увогуле атрымаў нездавальняючыя адзнакі па некалькіх прадметах, у тым ліку па лацінскай і французскай мовах, і быў пакінуты на другі год у чацвёртым класе. Праўда, у той час гэта не было так сорамна, як цяпер. Што да замежных моў, пазней Максім так палюбіў іх, што нават захапіўся перакладамі.Рос сціплым і сарамлівым
Максіму было вельмі цяжка завязаць новыя знаёмствы. Яго аднакласнік і сябар Дзіядор Дзябольскі ўспамінае, што Багдановіч спецыяльна выбіраў малалюдныя вузкія сцяжынкі, каб не сутыкацца з іншымі людзьмі. Праўда, варта яму было перайсці мяжу знаёмства і завязаць размову, як ён тут жа выклікаў у суразмоўцы прыхільнасць да сябе. Прызнавацца ў пачуццях Максіму таксама было цяжка. Вядома, што яму вельмі падабалася сястра аднакласніка Ганна Какуева. Але ён нават не мог звярнуцца да яе на «ты» і па імені — называў Ганнай Рафаілаўнай, хаця яна была не нашмат старэйшая за яго. Пра пачуцці яму было прасцей не гаварыць, а пісаць у вершах.Меў складаныя адносіны з мачыхай
Бацька ажаніўся другі раз у 1899 годзе — яго выбранніцай стала Аляксандра Волжына, родная сястра жонкі Максіма Горкага. Маладзенькая 19-гадовая настаўніца вельмі палюбіла Адама Ягоравіча і цёпла прыняла яго дзяцей, як і яны яе. Але шчасце было нядоўгім — не прайшло і года пасля шлюбу, як Аляксандра памерла пры нараджэнні дзіцяці. Максіму тады было 8 гадоў, і ён цяжка перажываў гэту страту. А вось з трэцяй жонкай бацькі, якой стала родная сястра першай Аляксандра Мякота, Максім агульнай мовы не знайшоў. Хлопец адасобіўся ад сям’і, жыў сваім жыццём і хутчэй за ўсё з-за адносін з цёткай пераехаў пасля сканчэння ліцэя з Яраслаўля ў Мінск.Гурманам не быў
Пра кулінарныя густы Максіма Багдановіча вядома мала. Але па ўспамінах яго блізкіх можна зрабіць вывад, что да харчавання ён адносіўся даволі абыякава. Калі вярнуўся ў Мінск, часта еў у сталовых, дзе, як заўважалі сябры, ужываў самыя простыя стравы і катэгарычна адмаўляўся піць гарбату з цукрам. Блізкія Максіма спрабавалі высветліць прычыны цукровага аскетызму паэта, але марна. Аднойчы з яго нават пажартавалі — падкінулі ў гарбату цукерку, за што ён вельмі пакрыўдзіўся. Як аказалася, паэт глыбока перажываў за тых, каму няпроста прыходзілася ў той суровы час, і збіраў свой цукровы паёк, каб потым аддаць яго ў дзіцячы прытулак.Пакінуў сяброў дзеля іх спакою
Пераехаўшы ў Мінск у 1916 годзе, Багдановіч пачаў адчуваць, што спадчынная хвароба, сухоты, развіваецца. Ён разумеў, што пачнуцца перажыванні, шкадаванні і клопаты блізкіх. І, як чалавек уражлівы і далікатны, вырашыў з’ехаць у Крым. Пачатак 1917 года быў не самым спрыяльным часам дзеля такога рашэння: халоднае надвор’е, рэвалюцыйныя падзеі… Максім, развітаўшыся з сябрамі, адправіўся ў Ялту, якая і стала для яго апошнім прытулкам.
Напісаў больш, чым лічылася
Адзіным прыжыццёвым зборнікам паэзіі Максіма Багдановіча быў «Вянок», надрукаваны ў 1914 годзе. Але толькі ім яго творчая спадчына не абмяжоўваецца. Багдановіч пакінуў пасля сябе і паэмы, і апавяданні, і пераклады... Прычым здавалася, што ўсе творы Багдановіча даўно падлічаны і вывучаны. Якім жа было здзіўленне, калі праз сто гадоў пасля яго смерці навукоўцы адкрылі раней невядомы верш паэта. Яго знайшлі ў 2018 годзе падчас падрыхтоўкі матэрыялаў для кнігі «Максім Горкі і Адам Багдановіч: сяброўства, народжанае на берагах Волгі». Верш аказаўся ў рукапісным сшытку класіка з рускамоўнымі перакладамі. Літаратуразнаўцы мяркуюць, што можна адшукаць і беларускі арыгінал невядомага дагэтуль твора. Як бачыце, і ў ХХІ стагоддзі Багдановіч працягвае здзіўляць.Святкуем разам
Да юбілею Максіма Багдановіча многія ўстановы падрыхтавалі спецыяльныя праекты. Да прыкладу, у Нацыянальнай бібліятэцы паспрабавалі рэканструяваць бібліятэку паэта. У яе ўвайшлі асобнікі з яго аўтографамі, беларускія выданні пачатку ХХ стагоддзя з выдавецтваў Санкт-Пецярбурга, Вільні і Мінска, першыя беларускія газеты і календары, іншыя каштоўныя матэрыялы, якія некалі меў Максім Багдановіч. Пазнаёміцца з «Бібліятэкай Максіма» можна да 15 студзеня.А Белдзяржфілармонія вырашыла парадаваць прыхільнікаў творчасці класіка святочным канцэртам Нацыянальнага акадэмічнага народнага аркестра імя І. Жыновіча. Прагучаць песні на вершы Максіма Багдановіча беларускіх кампазітараў Ігара Лучанка, Уладзіміра Мулявіна, Ігара Паліводы і іншых. У суботу, 11 снежня, меламанаў запрашаюць паслухаць любімыя кампазіцыі, сярод якіх «Зорка Венера», «Вераніка», «Па-над белым пухам вішняў», «Слуцкія ткачыхі», «Лявоніха».
mila@sb.by
