Dla Białorusi, ktуra najbardziej ucierpiała wskutek promieniotwуrczych opadуw w kwietniu 1986 roku, problemy przezwyciężenia skutkуw nadal są aktualne. Proces oczyszczania obszarуw od cezu i strontu niestety jest długotrwały. Od razu po wybuchu na Białorusi przez radionuklidy zostało zanieczyszczonych ponad 46 tysięcy kilometrуw kwadratowych — 23 procent obszarуw, obecnie — około 30 tysięcy kilometrуw kwadratowych, czyli 14,5 procent. Uczeni Białorusi i Rosji, ktуrzy opracowali Atlas wspуłczesnych i prognozowych aspektуw skutkуw wybuchu w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej na poszkodowanych terenach dwуch państw, zapowiadają, że dopiero w 2046 roku w większości miejscowości można będzie znieść kontrolę radiacyjną. Dopiero w 2090 roku terytorium Białorusi całkowicie uda się oczyścić od cezu. Z plutonem i strontem, ktуre spadły na odległości 30 kilometrуw od elektrowni atomowej, niestety będą musiały walczyć rуwnież kolejne pokolenia.Mimo ogromnych strat gospodarczych wyrządzonych przez katastrofę — 235 miliardуw dolarуw USA, czyli 32 roczne budżety kraju — Białoruś osiągnęła znaczne sukcesy w walce ze skutkami wybuchu. Po masowym przesiedleniu ludności z “brudnych” terenуw i wdrożeniu systemu kontroli radiacyjnej kraj powoli zabrał się do odrodzenia społeczno-gospodarczego “czarnobylskich” powiatуw. To jedno z podstawowych zadań, ktуre ma na celu rozwiązać nowy, piąty z kolei rządowy program przezwyciężenia skutkуw czarnobylskiej katastrofy. Będzie realizowany w latach 2011 — 2015, będzie kosztował państwo 2,2 miliarda dolarуw USA. To dwa razy więcej niż wydano w poprzednich pięciu latach.
Ranna ziemia
Tereny zakażone radionuklidami umownie można podzielić na dwie części. Na ziemiach o poziomie zakażenia ponad 15 Ci na kilometr kwadratowy zamieszkiwanie ludzi i działalność gospodarcza są całkowicie zabronione. Tereny o mniejszych wskaźnikach nadają się do życia pod warunkiem przestrzegania reguł bezpieczeństwa radiacyjnego. 5,2 tysiąca kilometrуw kwadratowych to obecnie “martwa” strefa. Stąd do innych regionуw Białorusi przesiedlono ponad 137 tysięcy osуb. Na pozostałych “brudnych” terenach mieszkają i pracują ludzie.
Najbardziej istotne straty czarnobylska katastrofa wyrządziła rolnictwu Białorusi. Ponad milion hektarуw gruntуw użytkowych okazało się posypanych cezem 137, 350 tysięcy hektarуw strontem. Na niektуrych szczegуlnie silnie zakażonych ziemiach produkcja wyrobуw spełniających normy zawarcia radionuklidуw stała się niemożliwa. Według szefowej sektora radiologii rolniczej i ochrony środowiska Ministerstwa Rolnictwa i Żywności Zinaidy Basałajewej, wycofano z użytku ponad 265 tysięcy hektarуw gruntуw. Większość weszła do strefy ewakuacji i obecnie należy do Poleskiego Państwowego Rezerwatu Radiacyjno-Ekologicznego. Nawet w dalekiej perspektywie te ziemie nie mogą być zwrуcone chłopom ze względu na wysoki stopień zakażenia przez trwałe radionuklidy. Stracone korzyści szacuje się na kwotę w wysokości 717,5 miliona dolarуw USA w cenach 1998 roku.
Wykorzystanie mniej “brudnych” gruntуw i pastwisk wymagało ogromnych inwestycji. Na działania ochronne w zakresie rolnictwa — nawapnianie kwaśnej gleby, stosowanie nawozуw fosforowych i potasowych, ulepszenie stanu sianokosуw i pastwisk — co roku wydaje się 15 — 16 procent kwoty przeznaczonej z krajowego budżetu na przezwyciężenie skutkуw katastrofy. Produkty i surowce produkowane na poszkodowanych terenach nie przekraczają norm zawarcia radionuklidуw. Chociaż na Białorusi są bodajże najbardziej surowe na świecie. Przykładowo norma dla mleka jest 4 razy niższa w porуwnaniu z wymogami Unii Europejskiej, dla chleba — o ponad 10 razy.
— W sektorze społecznym nie produkuje się obecnie wyrobуw o zwiększonym poziomie zawarcia radionuklidуw — powiedział pierwszy wicedyrektor Departamentu ds. Przezwyciężenia Skutkуw Katastrofy w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych Białorusi Anatol Zagorski. — Polepszyła się sytuacja w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Przez ostatnie 5 lat o ponad 3,5 razy udało się zmniejszyć liczbę miejscowości, gdzie odnotowano fakty przyjęcia od gospodarzy “brudnego” mleka.
Dość skuteczna na poszkodowanych terenach okazała się zmiana dziedziny działalności przedsiębiorstw rolniczych. Badania naukowe w okresie poczarnobylskim oraz doświadczenie rolnikуw wykazały: tam, gdzie nie da się wyhodować “czystego” ziarna i otrzymać zgodnego z normami mleka, można uprawiać rzepak, kukurydzę, słonecznik, hodować bydło rzeźne, konie, produkować nasiona.
W 2001 roku Aleksander Łukaszenko w trakcie roboczej wizyty w obwodzie homelskim polecił opracowanie programu zmiany specjalizacji najbardziej poszkodowanych gospodarstw w obwodzie homelskim i mohylewskim. W rezultacie wybrano 57 przedsiębiorstw rolniczych, w ktуrych trudno było produkować artykuły zgodne z normami zawarcia radionuklidуw. Jednym z takich przykładуw “zmiany kursu produkcyjnego” jest zakład “Komaryński” w powiecie bragińskim. Całkowicie zrezygnowano z produkcji ziarna i mleka i zaczęto hodować bydło rzeźne. W zakładzie “Komaryński” od kilku lat hoduje się bydło francuskiej rasy limousine. Mięso tych zwierząt nazywane jest marmurowym, uważane jest za szczegуlnie cenne. Poza tym bydło nie jest zbyt wybredne i co najważniejsze dla poszkodowanych terenуw akumuluje minimalną ilość radionuklidуw. Wyroby spełniają normy ich zawarcia. Po kilku latach nierentowne gospodarstwo zaczęło przynosić zyski. Do powiatu, wyludnionego w pierwszych po wybuchu latach, zaczęli wracać ludzie. Dobre wynagrodzenie i warunki zapewniające bezpieczne życie na czarnobylskich terenach pozwalają mуwić o odrodzeniu poszkodowanych terenуw. Można być pewnym, że wydatki na zmianę specjalizacji 57 gospodarstw — ponad 140 miliardуw rubli — będą całkowicie opłacalne.
Od rehabilitacji po odrodzenie
Nowy program rządowy przezwyciężenia skutkуw czarnobylskiej katastrofy, ktуrego realizację rozpoczęto w bieżącym roku, podobnie jak poprzednie, zmierza do zapewnienia opieki społecznej. Świadczenia medyczne, opieka społeczna mieszkańcуw poszkodowanych terenуw, produkcja wyrobуw zgodnie z normami — wszystkie te kwestie nadal są ważne. Na Białorusi jeszcze długo będzie działać kilkaset jednostek i laboratoriуw kontroli radiacyjnej, gdzie bada się ponad 11 milionуw prуbek wyrobуw, trzeba będzie finansować ochronę w branży rolniczej i gospodarce leśnej. Radionuklidy nie szybko opuszczą ziemię. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Żywności do użytku rolnego zwrуcono zaledwie 15,7 hektara gruntуw wycofanych z obiegu ze względu na promieniowanie. Produkcja drzewa na terenach czarnobylskich nawet po dwudziestu pięciu latach wymaga wzmożonych środkуw bezpieczeństwa. Około 60 procent prуb grzybуw zebranych w zeszłym roku nie nadawało się do spożycia. Zakazem użycia objęto także 7 procent prуbek drzewa. A więc nie ma mowy o zmniejszeniu kontroli radiacyjnej.
Obok działań ochronnych szczegуlna uwaga w nowym programie rządowym nadawana jest rozwojowi społeczno-gospodarczemu czarnobylskich terenуw. Wiadomo już, że będą tu mieszkać i pracować ludzie. Obecnie zamieszkuje tu ponad 1,1 miliona osуb. W ciągu 25 lat po wybuchu w Czarnobylu w tych regionach szczegуlną uwagę nadawano środkom ochronnym, słabo jednak interesowano się rozwojem społecznym — założeniem nowych przedsiębiorstw, rozwojem infrastruktury. Obecnie zamierza się poprawić sytuację podnosząc poziom życia w regionach do przeciętnego krajowego. Z inicjatywy prezydenta finansowanie piątego programu rządowego przezwyciężenia skutkуw katastrofy w Czarnobylskiej Elektrowni Atomowej na lata 2011 — 2015 zwiększono dwukrotnie. Dodatkowe pieniądze są potrzebne na stworzenie bardziej komfortowych warunkуw życia w poszkodowanych regionach.
Według Anatola Zagorskiego z 6,8 tryliona rubli przeznaczonych na realizację programu około 50 procent zostanie wydanych na budowę obiektуw społecznych, założenie nowych zakładуw. Opracowując przemysłowy blok programu rząd wytyczył cel — wszystkie projekty muszą być innowacyjne, należy produkować konkurencyjne wyroby. W efekcie spośrуd 127 projektуw nadesłanych do Państwowego Komitetu ds. Nauki i Technologii, 79 włączono do programu. Tematyka produkcyjna jest bardzo rуżnorodna. Przykładowo w 6 poszkodowanych powiatach obwodu mohylewskiego będzie realizowany projekt zaawansowanej technologicznie produkcji ryb, ktуry obejmuje cały cykl — od hodowli narybku, produkcji mieszanek paszowych po przetwуrstwo rybne. Obwуd brzeski zamierza zagospodarować odkrywki piasku według nowych technologii dla szklarstwa. Jest także projekt modernizacji zakładуw produkcji asfaltu i betonu. Realizacja tych planуw to nie tylko produkcja popularnych na rynku wyrobуw, ale i tysiące miejsc pracy, możliwość dobrego zarobku dla mieszkańcуw poszkodowanych terenуw i w rezultacie podniesienie poziomu życia. Rząd Białorusi uważa, że w ciągu kolejnych 10 lat te regiony powinny powrуcić do normalnego życia.
Lilia Chłystun
