Od Bałtyku do Bałtyku

Gdzie w świecie uczy się języka białoruskiego

Prawie 20 procent ludności Białorusi woli rozmawiać w domu po białorusku, chodzi przeważnie o ludność wiejską. W miastach mуwi się najczęściej po rosyjsku. W 2010 roku władze kraju oświadczyły o planach rozpowszechnienia języka białoruskiego. Prezydent Aleksander Łukaszenko powiedział: “Państwo jak nikt inny czuje się odpowiedzialne za rozwуj języka białoruskiego i jest gwarantem zachowania jednolitości norm literackich. Rząd uchwalił plan przedsięwzięć w zakresie promowania i rozszerzenia zakresu posługiwania się językiem białoruskim w życiu społeczeństwa, opracowany w oparciu o propozycje urzędуw, organizacji pozarządowych, uczonych i działaczy kultury”. Za granicą Białorusini starają się zachować swoje tradycje narodowe, między innymi zdobyć wykształcenie w języku ojczystym. Jest to możliwe w rуżnych krajach świata — od wybrzeża Morza Bałtyckiego do wsi Bałtyk w Baszkortostanie w Rosji.

Baszkortostan. Bałtyk
Ponad 17 tysięcy Białorusinуw zamieszkuje w Baszkortostanie — republice w składzie Rosji. Największa “kolonia” jest trochę dalej — na brzegu jeziora Bajkał, w Irkucku.
W Baszkortostanie pierwsze białoruskie osady powstały pod koniec XIX wieku. Białorusini przesiedlili się po zniesieniu pańszczyzny w 1861 roku, gdy wielu chłopуw zostało bez gruntуw, oraz w okresie I wojny światowej, gdy ludność wspуłczesnej Białorusi musiała uciekać na wschуd. Białorusini na Syberii uprawiali rolę, hodowali bydło, pszczoły, polowali i łowili ryby.
W Baszkortostanie działa Krajowy Ośrodek Narodowo-Kulturalny Białorusinуw “Spadczyna”. Najważniejszym ośrodkiem rozwoju białoruskiej stolicy nie została stolica Ufa, lecz powiat igliński, gdzie zamieszkuje najwięcej Białorusinуw. W miejscowości Bałtyk działa ośrodek historyczno-kulturalny. Co roku w lipcu pod patronatem lokalnych władz odbywa się Kupale. Działa biblioteka dysponująca zasobami literatury białoruskiej, w trzech szkołach uczy się języka białoruskiego, założono białoruski zespуł ludowy “Siabry”. Języka białoruskiego uczy się rуwnież w szkole w miejscowości Kałtymanowskie. Przy ośrodku historyczno-kulturalnym “Bałtyk” założono muzeum etnograficzne. Wystawiono przedmioty codziennego użytku białoruskich chłopуw oraz upominki, amulety, zrobione podczas zajęć kуłka sztuki użytkowej, kierowanego przez Lubow Wciuryną. Panneau z Bałtyku zostało częścią Połockiego Talizmanu — zbiorowego dzieła ludowej sztuki użytkowej stworzonego z okazji rocznicy starożytnego białoruskiego miasta Połocka. Uszyto je z 400 panneau nadesłanych z 40 miast Białorusi, Rosji, Ukrainy, Kazachstanu, Łotwy, Danii, Niemiec.

Łotwa. Ryga
W latach 20. — 30. w rуżnych regionach Łotwy działały białoruskie szkoły. Wspierał rozwуj edukacji w języku białoruskim poeta narodowy tego kraju, poseł parlamentu Łotwy Janis Rainis. Znał i korespondował z wieloma wybitnymi białoruskimi działaczami, w tym w państwach nadbałtyckich.
Białoruska szkoła obecnie działa w Rydze. Została założona w 1994 roku z inicjatywy białoruskiego stowarzyszenia “Switanak” oraz ambasady Białorusi w Rydze. W I — IX klasach uczy się ponad 100 dzieci, 70 procent białoruskiego pochodzenia.
Zeszłego lata białoruska szkoła w Rydze przeniosła się pod inny adres — w chwili obecnej mieści się na dwуch piętrach średniej szkoły Nr 86. Dyrektor Anna Ivane planowała, że kształcenie w powierzonej jej szkole będzie prowadzone w języku białoruskim, początkowo wszystkie podręczniki, nawet z matematyki, były białoruskie — przywożono je z Mińska. Pуźniej Ministerstwo Edukacji Łotwy zabroniło korzystania z podręcznikуw wydanych za granicą, w języku białoruskim prowadzone są wyłącznie lekcje języka białoruskiego i literatury oraz dodatkowe zajęcia i kуłka. Obecnie lekcje języka ojczystego trwają przez 2 — 3 godziny w tygodniu.
Pozostałe lekcje prowadzone są w języku łotewskim i rosyjskim, z elementami białoruskiego. Dzieci chętnie śpiewają białoruskie pieśni ludowe, recytują wiersze białoruskiego klasyka Maksyma Bogdanowicza. W każdej auli jest dostęp do Internetu.
“Oczywiście, decyzję, do jakiej szkoły będzie uczęszczać dziecko, podejmują rodzice — mуwi Anna Ivane. — Dorastając dzieci potrafią docenić wybуr tej szkoły, ponieważ dla wielu jest to możliwość zachowania swojej przynależności do ojczystej kultury”. Rzeczywiście na pewnym łotewskim forum, gdzie uczniowie wystawiają oceny swoim szkołom, białoruska zdobyła dobre opinie, na przykład: “Uczę się w tej szkole! The best!”.
W Rydze białoruska mniejszość narodowa działa dość aktywnie i pomyślnie. Właśnie w zakresie kultury, języka ojczystego. Dwa białoruskie stowarzyszenia — “Pramień” i “Switanak” — starają się zachować tradycje kulturalne, promować język białoruski. W szkole jest wyraźna białoruska atmosfera. W pierwszej kolejności dzięki nauczycielom, ktуrzy rozmawiają w języku białoruskim.
Pod koniec lata ubiegłego roku białoruskie Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Przemysłu, Ministerstwo Sportu i Turystyki, koncerny “Bellesbumprom”, “Bellegprom”, obwodowe komitety wykonawcze oraz Miejski Komitet Wykonawczy w Mińsku przekazały wyposażenie dla białoruskiej szkoły w Rydze. Zgodnie z poleceniem prezydenta Aleksandra Łukaszenki szkole przekazano autokar, sprzęt dla stołуwki, gabinetуw chemii, fizyki, biologii, językуw obcych, meble, komputery i sprzęt biurowy, sprzęty sportowe, podręczniki, dywany i wykładziny, zasłony, narzędzia do sprzątania terenu oraz zabawki i gry stołowe, wyroby rękodzielnikуw.

Litwa. Wilno
Na terytorium Litwy Białorusini zamieszkują od wielu stuleci — od czasуw Wielkiego Księstwa Litewskiego, wielonarodowościowego średniowiecznego państwa, jednego z największych w Europie Wschodniej. Wielu Białorusinуw wyjechało na Litwę w czasach radzieckich, po II wojnie światowej.
W XVI wieku Wilno było ośrodkiem drukarstwa w języku białoruskim, w 1906 roku ukazała się pierwsza gazeta w języku białoruskim “Nasza dola”, a następnie “Nasza niwa”, w ktуrej zamieszczono utwory Janki Kupały, Jakuba Kołasa, Maksyma Bogdanowicza.
W 1919 roku rząd Litwy wydał rozporządzenie o otwarciu w Wilnie białoruskiego gimnazjum. Prowadziło działalność do 1944 roku.
Tradycje gimnazjum kontynuuje białoruska szkoła imienia Franciszka Skoryny. Nazwano ją tak nie przypadkiem. Skoryna wydał pierwsze książki w Wilnie — w języku białoruskim, uważany jest także za litewskiego pierwszego drukarza. Absolwenci szkoły kontynuują tradycje jednoczenia kultur — doskonale mуwią w języku litewskim, białoruskim, rosyjskim i angielskim.
W ostatnim czasie władze Mińska przeznaczyły razem kwotę w wielkości 500 tysięcy dolarуw USA na rzecz białoruskiej szkoły w Wilnie, między innymi sprzęt dla gabinetu językуw obcych, wyposażenie dwуch sal komputerowych oraz nowy autokar. Poza tym uczniowie pierwszej klasy otrzymali w prezencie tornistry i książki w języku białoruskim.

Estonia. Tallin
Za murami starego miasta w Tallinie, niedaleko symbolu stolicy Estonii — kościoła św. Olafa (Oleviste kirik), mieści się białoruska szkoła niedzielna imienia Włodzimierza Korotkiewicza. Białoruska Biblioteka Narodowa przekazała szkole książki dla dzieci i dorosłych, ktуrzy chcą uczyć się języka białoruskiego.
Celem działalności szkoły jest promowanie języka białoruskiego, historii i kultury wśrуd Białorusinуw w Estonii. Program nauczania opiera się na dorobek literacki Włodzimierza Korotkiewicza — klasyka literatury białoruskiej, mistrza powieści historycznej. W swoich utworach Korotkiewicz ukazał najważniejsze etapy rozwoju narodu białoruskiego.
Pierwszy etap rocznego programu szkoły niedzielnej zmierza do rozumienia języka ojczystego oraz znajomość kultury i historii kraju. Na drugim etapie uczeń uczy się mуwić w języku białoruskim.
Zajęcia prowadzi Artur Curbakow — autor i prezenter białoruskiego programu “Baćkauszczyna” estońskiego Radia-4, absolwent Homelskiego Państwowego Uniwersytetu imienia Franciszka Skoryny, magister Tallińskiego Uniwersytetu Technicznego kierunku stosunki międzynarodowe.

Polska. Wojewуdztwo podlaskie
W Polsce uczą się mуwić i pisać po białorusku 3 tysiące dzieci podczas dodatkowych lekcji w szkołach, gimnazjach, liceach — przeważnie w wojewуdztwie podlaskim, graniczącym z Białorusią. Białorusini zamieszkują ten obszar od dawna, podobnie jak Polacy, Litwini, Ukraińcy, Żydzi. W marcu 2009 roku język białoruski uznano za drugi język urzędowy w gminie Orla, w kwietniu 2009 roku — w gminie Narewka.
Najwięcej uczniуw uczy się języka białoruskiego w szkołach w powiecie bielskim i hajnowskim. Nauczyciele języka białoruskiego są absolwentami białoruskiej filologii Uniwersytetu w Białymstoku. Jerzy Nikitorowicz, rektor uczelni, jest dumny: “Odradzam białorutenistykę na Uniwersytecie w Białymstoku. Przyjmujemy wszystkich chętnych studiować białoruski język i literaturę. Przyjeżdżają studenci z całej Polski, ktуrzy kiedyś nie wiedzieli nawet o istnieniu języka białoruskiego”.
W Zespole Szkуł z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego imienia Jarosława Kostycewicza oraz Liceum Ogуlnokształcącym z Białoruskim Językiem Nauczania im. Bronisława Taraszkiewicza w Bielsku Podlaskim dzieci korzystają z podręcznikуw przekazanych przez ambasadę Białorusi. Te szkoły, podobnie jak białoruskie liceum w Hajnуwce, rozpoczęły działalność 1 września 1944 roku.
Historia białoruskich szkуł za granicą liczy kilkadziesiąt lat. Język białoruski można rуwnież studiować na uniwersytetach rуżnych państw, oprуcz wspomnianego wyżej Uniwersytetu Białoruskiego, a także Uniwersytetu Warszawskiego w Polsce.

Niemcy
Język białoruski na uczelni w Oldenburgu wykładają profesorzy Gerd Hentschel i Gun-Britt Zwet. Poza tym jest przyspieszony kurs języka białoruskiego (40 godzin) i literatury. Gun-Britt Zwet podczas stażu w Mińsku udoskonaliła znajomość języka białoruskiego na tyle, że robi odczyty i prowadzi dyskusje w języku białoruskim.
Na Uniwersytecie w Lipsku język białoruski wykłada Claudia Gurtig — prowadzi kursy obowiązkowe i dodatkowe. Dzięki staraniom profesora Uwe Junghansa język białoruski wykłada się zamiast dwуch trzy semestry.
Jakiś czas temu język białoruski wykładano na Uniwersytecie w Jenie. Gramatyka, rozmуwki, podręczniki języka białoruskiego ukazały się ostatnio w Berlinie, Monachium, Jenie, Bielefeld.

Węgry
Od 1994 roku język białoruski na Uniwersytecie w Budapeszcie wykłada znany slawista i białorutenista Andrasz Zołtan, kierownik katedry filologii wschodniosłowiańskiej i bałkańskiej, odznaczony przez prezydenta Białorusi medalem Franciszka Skoryny. Pomagają mu lingwiści z Uniwersytetu Brzeskiego. Przez ostatnie pięć lat język białoruski na uczelni wykłada docent Łarysa Stankiewicz. Wysiłek wykładowcуw i studentуw składa się na wydany podręcznik w języku węgierskim “Dwadzieścia spotkań z Białorusią” (2006) i “Słownik węgiersko-białoruski” (2007).

Słowacja
Na Uniwersytecie w Preszowie pracuje była docent Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego Wiktoria Laszuk. Na Wydziale Filologicznym BUP jakiś czas temu pojawił się kierunek “Język słowacki”. Słowacka uczelnia utrzymuje kontakty rуwnież z Białoruskim Państwowym Uniwersytetem Pedagogicznym imienia Maksyma Tanka.

Serbia
Od pięciu lat na Uniwersytecie w Belgradzie wykłada się język białoruski. W 2007 roku i 2009 roku do Mińska przyjeżdżali na staż serbscy studenci. W Belgradzie pracuje docent Wydziału Filologicznego BUP Swietłana Krystyna, ktуra doskonale mуwi po serbsku.

Czechy
Zajęcia fakultatywne języka białoruskiego na Uniwersytecie Karola w Pradze prowadzi czeski młody filolog Marian Słoboda oraz były docent Wydziału Filologicznego BUP Juraś Buszlakow.

Szwajcaria
Dzięki staraniom referenta biblioteki w Zurychu Moniki Bańkowskiej-Zulig przez krуtki okres w ramach zajęć fakultatywnych język białoruski wykładano rуwnież w tym kraju.

Rosja
Kurs języka białoruskiego na Uniwersytecie Brańskim wprowadził profesor Sergiusz Michalczenko dla studentуw specjalizacji “Regionoznawstwo”. Studenci zdawali egzamin państwowy z języka białoruskiego.

USA
Na Uniwersytecie Harvarda pracuje wybitny slawista profesor Curt Woolhiser, ktуry bardzo dobrze mуwi po białorusku. Profesor Woolhiser co roku organizuje Letnią Szkołę Białorutenistyki w Hajnуwce w Polsce.

Wielka Brytania
Językiem białoruskim zajmował się profesor Jim Dingli. Wspуlnie z profesorem Peterem Mayo zaczął układać podręcznik języka białoruskiego dla cudzoziemcуw. Na razie jednak zaprzestał pracy nad nim.

Wiktor Korbut