A dlaczego nie — mуwił, co raz bardziej rozpalając się nasz rozmуwca. — Przecież jeszcze wiele rzeczy potrafię. Wszystkie czołowe partie barytonowe zaśpiewałem w swoim życiu. Z wielką przyjemnością w państwa “Aidzie” zaśpiewałbym partię Amonasro i w “Eugeniuszu Onieginem”… I z orkiestrą Żynowicza zaśpiewam dowolną piosenkę. Ale widocznie — dodał — los z jakichś przyczyn nie sprzyja mi, nie biorąc pod uwagę, że jestem w całości, do szpiku kości miejscowy, jestem Białorusinem.O kolejach tego losu, co wbrew jego marzeniom w niepojęty sposуb potoczyły się zupełnie inaczej, Mikołaj Kowal mуwił bez żalu, lecz ze zdziwieniem, dlaczego tak wyszło, że ojczyzna jak gdyby go odrzuciła. Nie mogliśmy zrozumieć rуwnież my, jego wspуłrozmуwcy.
Ze znanym na Ukrainie śpiewakiem operowym rozmawialiśmy w trakcie majowej delegacji służbowej. I oczywiście prуbowaliśmy ustalić, dlaczego artysta nie został zauważony w swoim kraju. W takich sytuacjach, gdy “niezbadane są wyroki Boskie”, rzeczywiście można dojść tylko do jednego wniosku — nie było mu to sądzone. Pуźniej, dzieląc się opinią w trakcie przygotowania materiału, wyraziliśmy rуwnież takie przypuszczenie: być może sam Mikołaj Kowal, gdy powinien był dokonać wyboru, nie wykorzystał wszystkich możliwości, by jego marzenie — kariera na Białorusi — spełniło się. Być może na kogoś się obraził lub krępował się głośno powiedzieć o swoim marzeniu — śpiewać w kraju, pochopnie wybierając Kijуw, gdzie młodemu artyście, mającemu już rodzinę, obiecano dać mieszkanie. Tak, materialna strona życia, a priori ważna rzecz, często determinuje nasz wybуr, gdy chodzi o rodzinę. Można to zrozumieć, jak rуwnież to, że marzenia się spełniają pod warunkiem, że sami wszystko robimy, by wcielić je w życie. A poza tym rozmawialiśmy o tym, że być może Kowal ma dominujący “ukraiński” gen, ktуry kazał mu jechać do Kijowa. Znalazłam się przecież ja, Walentyna, urodzona w obwodzie charkowskim, na Białorusi, gdzie mieszkam od wielu lat. A przecież miałam wszelkie szanse żyć i pracować w Kijowie po ukończeniu Uniwersytetu Kijowskiego. Prawdopodobnie rуwnież winny jest gen, ale tym razem białoruski: zawołał do Mińska. Zresztą zostawmy sprawę genуw uczonym, a sami wrуćmy do naszego rozmуwcy.
Przypomniało się, jak długo, po tym, jak się z nim spotkaliśmy przed wejściem służbowym do Opery Kijowskiej, szukaliśmy ustronnego miejsca, by porozmawiać z rodakiem. Okazało się, że wejść do teatru z obcymi ludźmi, nawet jeśli są to dziennikarze z zaprzyjaźnionego kraju, można dopiero po uzyskaniu zezwolenia kierownika, o ktуre prosi się kilka dni wcześniej. Nie nalegaliśmy, chociaż bardzo chcieliśmy zerknąć na życie zakulisowe teatru. Wybraliśmy małą chińską restaurację w pobliżu teatru opery i Złotej Bramy w Kijowie, zabytku architektury obronnej Rusi Kijowskiej. Dawniej był to wjazd do Kijowa. Mnie, Walentynie, w tym momencie przypomniało się, że w okresie młodości studenckiej w latach 70., były tam ruiny. Mikołaj Kowal i dziennikarz Mikołaj Bojko, rуwnież nasz rodak z Kijowa, ktуry poznał nas ze śpiewakiem, opowiedzieli, że otwarcie odbudowanego pawilonu Złota Brama odbyło się z okazji 1500-lecia Kijowa dopiero w maju 1982 roku. Co ciekawe, z dumą zwrуcili naszą uwagę na sklep z białoruskimi wyrobami, gdzie zanim pуjść do restauracji wpadliśmy i z przyjemnością przekonaliśmy się, że w Kijowie nasz nabiał cieszy się dużym popytem. Ale jest to, jak się czasami mуwi, uwaga na marginesie.
Z manierą artysty zapoznaliśmy się dzięki płytom, ktуre on nam zaprezentował. W okresie naszego pobytu w Kijowie Mikołaj Kowal niestety akurat nie występował w teatrze. Jasne, że śpiewanie na żywo sprawia większe wrażenie, ale trzeba przyznać, że nagranie rуwnież było dobre. Silny i głęboki baryton Kowala, jak to się mуwi, porusza struny duszy. Wyobraźnia maluje rуżne postacie, ktуre wykreował w najwspanialszych utworach, takich jak “Eugeniusz Oniegin” Piotra Czajkowskiego (Oniegin), “Kniaź Igor” Aleksandra Borodina (Igor), “Wojna i pokуj” Siergieja Prokofiewa (Andriej Bołkoński), “Cyrulik sewilski” Gioacchino Rossiniego (Figaro)…
Mikołaj Kowal jest ciekawym rozmуwcą, jak i śpiewakiem operowym. Przy herbacie jaśminowej rozmawialiśmy o tym, jak trafił do wielkiej sztuki, jak ułożyła się kariera… Trzeba było widzieć, jaka nadzieja pojawiła się w jego oczach, gdy obiecaliśmy napisać o nim, by czytelnicy czasopisma dowiedzieli się, że artysta narodowy Ukrainy Mikołaj Kowal, Białorusin z pochodzenia, od dawna marzy zaśpiewać dla swoich rodakуw. Może przyjechać do Mińska z koncertem solowym, w ktуrym zabrzmiałyby nie tylko arie operowe, ale rуwnież ukraińskie i białoruskie pieśni ludowe. Ponieważ ojczystą Białoruś bardzo kocha, często o niej wspomina, chociaż mieszka na Ukrainie od wielu lat, gdzie kariera artystyczna ułożyła się pomyślnie.
Urodziłem się na Polesiu, we wsi Azdamicze w powiecie Stolińskim w obwodzie Brzeskim. Tam się urodziłem, uczęszczałem do szkoły.Moja matka Helena Kowal pochodzi z pobliskiej wsi Algomiel. Jej nazwisko rodowe — Leśko. Jej ojciec, mуj dziadek, nazywał się Sawa Leśko. Jego pochodzenie nie jest do końca jasne, podobno urodził się we wsi Tołmaczewo, był sierotą. A babcia, z domu Kardasz, pochodzi ze wsi Wielkie Maleszowo. Wszystkie te miejscowości, jeśli sprawdzić na mapie obwodu brzeskiego, są położone blisko siebie.
Moje życie artystyczne jest skomplikowane. Można napisać całą powieść. A śpiewanie mam w genach, bardzo dobrze śpiewała moja matka. Zwłaszcza razem z ojcem wspaniale śpiewali. Często zapraszano ich na wiejskie wesela. Gdy uczyłem się w szkole, czasami myślałem: gdyby mnie zaproszono, dobrze bym zaśpiewał, ale sam nigdy się nie narzucałem, byłem nieśmiałym chłopcem. Chyba mam taką naturę albo tak mnie wychowano. Nawet teraz czasami wstydzę się wystąpić z inicjatywą. Zresztą miałem czwуrkę ze śpiewania, tak mnie oceniał nauczyciel, nie dostrzegł we mnie swojego. Jak i teraz w życiu się zdarza: jest swуj i obcy. Bardziej pasjonowałem się sportem, rzut dyskiem, oszczepem, pchnięcie kulą. Mogłem nawet zostać kandydatem na mistrza sportu. W szkole przez pięć lat, a nawet dziesięć po tym, jak ją ukończyłem, na honorowym miejscu wisiały moje dyplomy, medale: byłem mistrzem powiatu. Gdy uczyłem się w 9 — 10 klasach wychowawcą był mуj ojciec chrzestny Daniła Kadolicz. Pamiętam, że właśnie on zaprosił mnie do udziału w koncercie, ktуry organizowano w klubie, miałem zaśpiewać z dziewczynami. Stepan Dubiejko, nauczyciel, ktуry stawiał mi czwуrki, rуwnież poprosił. Pamiętam, że nawet przyjeżdżał autem do mnie. Dubiejko wуwczas kierował twуrczością amatorską w klubie. Zaśpiewałem “Pieśń o Niemnie”, “Narian Mar”… A on sam akompaniował mi… Mуj występ solowy wywołał wielką furorę.
Harmonię kupił mi ojciec, gdy uczyłem się w 5. klasie. Miałem dobry słuch. Matka nuciła melodię, a ja natychmiast mogłem ją zagrać. Tak zacząłem grać na tańcach. Ale wcale nie myślałem o tym, by moje życie było związane z muzyką i śpiewaniem, ponieważ marzyłem o tym, by zostać oficerem marynarki wojennej… W 1969 roku po wszelkich badaniach miałem zamiar dostać się do szkoły marynarki wojennej imienia Nachimowa w Sewastopolu. Tam, kto dobrze zna to miasto, jest Buchta Holenderska, gdzie studiują marynarze floty podwodnej, i jest Buchta Strzelecka. Tam właśnie mieści się szkoła, do ktуrej zdawałem. Myślę, że dostałbym się do niej, ale matka przysłała mi wzruszający list, gdzie przekonywała, że nie jest mi to potrzebne. Z tym listem przyszedłem do naczelnika szkoły, pokazałem mu list, a on zapytał: co, matka o niczym nie wiedziała? Odpowiedziałem, że wiedziała, ale nie myślała, że będzie tak bardzo tęsknić. Razem ze mną zdawało jeszcze kilku Białorusinуw, oni rуwnież stchуrzyli. Tak wrуciłem do domu. Dostałem się na kierunek zootechniczny w technikum rolnym w Pińsku. Tak chciała moja matka, żebym nie służył w marynarce, bała się o mnie. Posłuchałem jej. Ukończyłem rok i powołano mnie do wojska. Chciałem do marynarki, ale nie wyszło, ciśnienie zawiodło. Dzień wcześniej mieliśmy ucztę z chłopakami, dlatego ciśnienie było wysokie. Odesłano mnie do szpitala na kontrolę, ktуra potrwała siedem dni. Tak mуj okręt odpłynął… Widocznie nie było mi to sądzone, nie sądzone mi było morze, skoro byłem tak słaby i niekonsekwentny w swojej decyzji zostać oficerem marynarki wojennej. Zabrano mnie do Pieczy, do dywizji szkoleniowej, batalionu medyczno-sanitarnego. Tam brałem udział w amatorskich występach artystycznych. Pamiętam, jak śpiewałem w duecie z żoną dowуdcy roty piosenkę “Księżyc schował się za chmurą, śpią nocne brzegi…”. Od razu po koncercie podszedł do mnie kierownik zespołu “Taczanka” i zaprosił do zespołu. Zgodziłem się oczywiście. Poza tym dowodziłem rotą. W dniach wolnych uczęszczałem na prуby. Miałem rуwnież urlop — od “Taczanki”.
Zakończyłem służbę, wrуciłem do technikum, wуwczas był tu wspaniały zespуł “Rуwieśnik”. Zostałem jego solistą. Kierował nim Paweł Rubiec, pracuje teraz w Pińsku. Co prawda, po 1973 roku, gdy ukończyłem technikum, nie widziałem go więcej. W pińskim Domu Kultury był zespуł tańca “Polesie”, kierował nim zasłużony działacz sztuk Ukrainy, zdaje się miał nazwisko Smirnow. Występowaliśmy na komsomolskich budowach na Białorusi, byliśmy rуwnież na Łotwie i w Polsce. Śpiewałem w przerwach, pуki tancerzy zmieniali stroje do kolejnego tańca. Śpiewałem pod akompaniament harmonii “Ojczyznę” Tulikowa, “Jarosławiu”, “Pieśń o Niemnie” i inne piosenki. Pewnego dnia występowałem podczas jakiegoś zlotu, usłyszała mnie sekretarz pińskiego komitetu obwodowego partii Pitunowa, podeszła po koncercie i doradziła profesjonalnie uczyć się śpiewu. Powiedziała, że powinienem jechać do Mińska i zdawać do konserwatorium. Zebrałem wszystkie wymagane dokumenty, skierowanie na studia i pojechałem do stolicy.
Przyjechałem do konserwatorium imienia Łunaczarskiego, zaśpiewałem. Słuchał mnie Mikołaj Sierdobow, świętej pamięci, artysta narodowy Białorusi, solista teatru opery. Zaśpiewałem “Ojczyznę” Tulikowa, powiedziano mi: wystarczy, do zobaczenia we wrześniu. Jednak nie mogłem studiować, powinienem byłem przez trzy lata pracować po ukończeniu technikum rolnego. Kierownik działu nauczania Stolarow powiedział mi: jedź do Ministerstwa Rolnictwa, zadzwoń i poproś, żeby skreślili cię z listy. Bardzo chciał, żebym studiował. Tak właśnie było. Pojechałem do ministerstwa, otrzymałem list i zaniosłem do konserwatorium. Dostałem na kurs przygotowawczy, ukończyłem go, a potem zdałem egzaminy na pierwszy rok. Nauczył mnie prawidłowo oddychać Michał Ziuwanow, artysta narodowy Białorusi. Taki bas, jaki miał Ziuwanow, to rzadkość. Doradził mi pojechać do Moskwy, gdzie było więcej przestrzeni i możliwości do rozwoju. O ile wiem, zasłużonemu artyście Białorusi Michałowi Żylukowi on rуwnież doradził studiować w Moskwie. A Żyluk pochodzi z Zakarpacia, jest Ukraińcem, śpiewa w białoruskim teatrze opery. A ja, Białorusin, śpiewam w operze w Kijowie. Tak się czasami zdarza.
Być może był Ukrainiec w mojej rodzinie. Podobno mуj pradziadek Piereborodźkow Mikita spławiał drzewo. Jego ojciec był z Pierebrodu. Dziś jest to ukraińskie terytorium. Myślę, że nie kilometry określają narodowość, a ustrуj życia.
Pojechałem do konserwatorium w Moskwie w 1976 roku. Nie sam, a jako kadr narodowy. Pamiętam, jak Włodzimierz Alejnikow (artysta narodowy Białorusi, kompozytor, działacz partyjny i społeczny — przyp. nasze) powiedział, że puści mnie tylko jako kadr narodowy. By po ukończeniu studiуw wrуciłem do domu. Nawet dostawałem stypendium przez trzy lata, a pуźniej z jakiegoś powodu nie dostawałem. W Moskwie przyjęto mnie na pierwszy rok. Uczyłem się u wspaniałych pedagogуw, takich jak Władimir Atłantow (tenor), Aleksandr Ogniwcew (bas), Gugo Tic (baryton).
Na jarmarku młodzieżowym śpiewakуw operowych po ukończeniu konserwatorium zapraszały mnie czołowe teatry Związku Radzieckiego: Petersburski, Nowosybirski, Kijowski. Prуbowała mnie zainteresować rуwnież filharmonia w Smoleńsku, dawali mieszkanie dwuosobowe. Zapraszano do Krasnodaru i do innych wielkich miast. Ale pojechałem do Mińska, do domu, jako kadr narodowy. Przychodzę do teatru. Уwczesny minister kultury Jurij Michniewicz i inni urzędnicy pytają mnie: co może pan zaśpiewać, czy potrafi pan to a to… Zaśpiewam, oczywiście, odpowiadam. A sam myślę: przecież mam dobre wykształcenie. Do Mińska przyjechałem z żoną Tamarą (zasłużony działacz sztuk Ukrainy, solistka Opery Narodowej Ukrainy — przyp. nasze). Dla niej rуwnież stanowiska w białoruskiej operze nie znalazło się. Mnie rуwnież nikt szczegуlnie nie chciał, sądząc po wypowiedziach. Nie było mi to sądzone. Mnie się wydaje, że zrobiłem wszystko, co mogłem, by wrуcić do domu. Wyjechaliśmy do Kijowa, ktуry gorąco nas powitał: przyjęto mnie na pierwsze partie. Od 1986 roku jestem solistą opery w Kijowie. Otrzymaliśmy mieszkanie po 15 dniach pobytu. Wkrуtce żona rуwnież się zatrudniła.
Tamara jest Rosjanką, studiowała w Moskwie, w konserwatorium imienia Piotra Czajkowskiego u słynnych pedagogуw, profesorуw, takich jak artystka narodowa ZSRR Irina Archipowa, artysta narodowy Gruzji Waża Czaczawa… Ma piękny sopran, śpiewała czołowe partie w operach “Natalka-Połtawka” Mikołaja Łysienki, “Kniaź Igor” Aleksandra Borodina, “Traviata” i “Rigoletto” Giuseppe Verdi… Jestem dumny z tego, że Tamara uznana została za niepowtarzalnego wykonawcę kameralnego ukraińskiej muzyki wokalnej XVIII — XXI wieku. Dość często śpiewamy razem na scenach ukraińskiej stolicy. Śpiewam rуwnież duetem z Weroniką. To moja starsza cуrka. Kilka lat temu została laureatką międzynarodowego konkursu śpiewakуw operowych imienia Solomei Kruszelnickiej. To wielka radość dla nas, rodzicуw! Weronika rуwnież jest absolwentką konserwatorium w Moskwie klasy Beli Rudenko, artystki narodowej ZSRR. Cуrka śpiewa rуwnież z matką, bardzo pięknie. Mają czyste głosy, uduchowione… A nasza młodsza Ksiusza jest reżyserem-choreografem. Moja małżonka wykłada śpiew w Instytucie Muzycznym w Kijowie. Zdaje się od 1992 roku. A ja od 1995 roku zacząłem uczyć śpiewu studentуw na Uniwersytecie Narodowym Kultury i Sztuk Pięknych w Kijowie. Jestem profesorem. Należę do rуżnych zjednoczeń — Działaczy Teatralnych Ukrainy, Ogуlnoukraińskiego Związku Białorusinуw, Kijowskiego Stowarzyszenia Marynarzy Floty Podwodnej. Jestem członkiem międzynarodowej organizacji Kozakуw Ukrainy, członkiem honorowym Akademii Nauk Ukrainy. Taki teraz jestem ważny, mam wszelakie tytuły (żartuje).
Najważniejsze, że jestem zawodowcem wysokiej klasy, mogę śpiewać z orkiestrą, pod akompaniament fortepianu, liczne partie operowe, mam ich ponad trzydzieści. Uczestniczyłem w imprezach europejskich w Wiesbaden, Dreźnie, Strasburgu, Paryżu i innych miastach, byłem laureatem licznych konkursуw międzynarodowych. Tylko w swoim kraju nie zaśpiewałem. Kilka lat temu za pośrednictwem białoruskiej ambasady przysłano mi zaproszenie na Słowiański Bazar w Witebsku, ale jako gościa honorowego. Przedstawiłem swуj repertuar, powiedział: jeśli trzeba, nagramy ścieżkę muzyczną. Ale powiedziano mi: nie, zapraszamy bez pieśni. Nie jestem przecież ani ślepy, ani głuchy, ani nie straciłem głosu, nie nadaję się na razie na rolę statysty.
Była jeszcze jedna oferta z drogiej mojemu sercu ojczyzny: wziąć udział w imprezach z okazji Dnia Niepodległości. Mam nadzieję, że kiedyś tak się stanie.
Mam sporo znajomych marynarzy floty podwodnej z Białorusi. Sam nie służyłem na morzu, jednak przyjaźnię się z marynarzami. Moje serce jest z nimi. Prawdopodobnie, przyciąga morska romantyczność. Żadne obchody, żaden kongres nie odbył się bez mojego udziału. Śpiewałem podczas światowego kongresu marynarzy floty podwodnej, ktуry odbył się w Moskwie. Uczestniczyłem w kongresach, ktуre organizowano w Kijowie, Brześciu, Warszawie. Najczęściej śpiewam ulubione piosenki marynarzy: “Wieczуr na redzie”, “Łуdź podwodna”, “Żegnajcie, skaliste gуry!” i inne popularne piosenki morskie. Marynarze uważają mnie za swojego, jest mi bardzo przyjemnie.
W powiecie stolińskim, w Azdemiczach, bywam raz do roku. Mam tam starszego brata, Aleksego Kowala. Jest maszynistą o szerokim profilu, posiadaczem orderu. Przyznano mu trzy ordery za pracę: Order Sławy I i II stopnia oraz Order Czerwonego Sztandaru Pracy. Chętnie do niego przyjeżdżam. Siadam za kierownicą samochodu i naprzуd, na spotkanie z ojczyzną. Tam moje serce odpoczywa.
Walentyna i Iwan Żdanowicze
