Nowogrуdek jest jednym z najstarszych biaіoruskich miast. Znajduje siк 162 km na wschуd od obwodowego centrum — Grodna. Archeolodzy uwaїaj±, їe miasto to zaіoїono w X wieku. W wieku XII Nowogrуdek skіadaі siк z dwуch gіуwnych czк¶ci — Gуry zamkowej i pobliskich osad, ktуre ogуlnie nazywano Maіym zamkiem. Po raz pierwszy w јrуdіach wzmianka o Nowogrуdku — Nowogorodzie, Nowgorodku — pojawia siк w 1252 roku: w sіynnej kronice Ipatjewskiej. Wtedy, w 1252 roku, nowogrуdzki ksi±їк Mindowg zostaі ukoronowany jako krуl litewski. Staroїytna Litwa — to wspуіczesne ziemie biaіoruskie. Wzmianka o Mindowgu jako ksiкciu nowogrodzkim oraz krуlu litewskim dla wielu historykуw jest podstaw±, aby uwaїaж, їe obecne centrum rejonowe byіo stolic± Wielkiego Ksiкstwa Litewskiego. Pierwsz± stolic± paсstwa biaіoruskiego... Ale pуki historycy dyskutuj±, wyprawmy siк na wycieczkк po Nowogrуdku wspуіczesnym.Na dworcu czeka na nas najlepszy nowogrуdzki znawca-przewodnik Mikoіaj Gajba, ktуry jednocze¶nie peіni funkcjк dyrektora domu-muzeum Adama Mickiewicza. Wiedz±c, їe jego opowie¶ж o mie¶cie ojczystym moїe ci±gn±ж siк w nieskoсczono¶ж, od razu umуwili¶my siк, їe pуjdziemy tylko na cmentarz. Po drodze jednak wstкpujemy do domu-muzeum Adama Mickiewicza. Mie¶ci siк ono na rogu placu Lenina (wcze¶niejsza nazwa — Plac Handlowy). Wielkiego poetк, ktуry jest jednakowo bliski zarуwno Polakom, jak i Biaіorusinom, z miastem і±cz± prawdziwe wiкzi krwi. I mimo їe miejsce urodzenia Adama Mickiewicza nadal wywoіuje spore zamieszanie (obstawia siк, їe jest to albo Zaosie we wspуіczesnym rejonie Baranowickim, albo Nowogrуdek), wiadomo jest na pewno, їe na miejscu obecnego muzeum staі dom rodzicуw poety, a pami±tkowe muzeum literackie otwarto tutaj juї w roku 1938 — z okazji 140lecia z dnia jego urodzin. Podczas Drugiej wojny ¶wiatowej muzeum ucierpiaіo, a odnowiono go w roku 1955. Zebrano tu najwiкksz± kolekcjк materiaіуw, po¶wiкconych Adamowi Mickiewiczowi, przeprowadzono rуwnieї rekonstrukcjк dworu.
Je¶li wybior± siк Paсstwo na wycieczkк do Nowogrуdka, radziіbym zaczynaж zapoznanie siк z tym miastem wіa¶nie od domu-muzeum Adama Mickiewicza. Tutaj moїna cofn±ж siк w czasie co najmniej o dwa stulecia, do przeszіo¶ci.
Centrum handlowe miasta do dzisiaj pozostaje gіуwnym placem historycznego i codziennego miejskiego їycia. Na placu і±cz± siк ulice o nowych i juї swojskich dla mieszkaсcуw Nowogrуdku nazwach — Lenina, Miсska, Mickiewicza, Grodnieсska, Pocztowa…
Ulica Zamkowa, co prawda, zawsze pozostaje Zamkow±. Id±c ni±, moїna doj¶ж do staroїytnego centrum miasta. Nawet dotychczas zachowaіy siк tam resztki ruin zamkowych. Na gуrze zamkowej nawet teraz, w czasie wielkich ¶wi±t, na festiwalach, ktуre juї od dawna znane s± nawet w s±siednich paсstwach i otrzymaіy status miкdzynarodowych, moїna zobaczyж prawdziwych rycerzy i odtworzone przez nich bitwy. Czasami zdarza siк, їe walcz± oni jak gladiatorzy, іami±c sobie zbrojк, co niesіychanie cieszy publiczno¶ж.
Po drodze na cmentarz nie da siк nie zajrzeж do Ko¶cioіa Michajіowskiego, ktуry przeszedі przez poїary i inne tragiczne wydarzenia, jednak nadal zaskakuje swoim majestatycznym piкknem. Zreszt± takie same wraїenie pozostawia caіe miasto ze swoimi zabytkami. Jednym z nich jest stary chrze¶cijaсski cmentarz. Pisarze, rzeјbiarze, naukowcy, filozofowie... Gdyby zebraіo siк biografie wszystkich mieszkaсcуw Nowogrуdka, ktуrzy pozostawili ¶lad w kulturze i nauce Biaіorusi, Rosji, Polski, Litwy i innych duїych i maіych krajуw, moїna by uіoїyж caі± encyklopediк osobowo¶ci. Niektуrzy zakoсczyli w Nowogrуdku swуj їywot.
Oddaj±c hoіd pamiкci ziomkom Mikoіaja Gajby, odwiedzamy grуb wnuka Aleksandra Puszkina. Nawet wielki rosyjski poeta poprzez potomka zostaі poі±czony z tym miastem.
— Patrz — Mikoіaj wskazuje na skromny nagrobek — tutaj pochowany jest wnuk Aleksandra Siergiejewicza. W 1870 roku syn poety zostaі wyznaczony na stanowisko dowуdcy 13. Narwskiego puіku husarskiego, ktуry stacjonowaі w Nowogrуdku. Wіa¶nie tutaj urodziіo siк уsme z kolei dziecko Aleksandra Puszkina-dowуdcy, ktуry byі synem poety, a pујniej zostaі generaіem... Wkrуtce jednak chіopak umarі...
Czytamy wyryte w kamieniu sіowa: “Noworodek Piotr Puszkin. Urodzony w czerwcu 1870, zmarі 11 listopada 1870 roku”. Spacerujemy w¶rуd innych grobуw. Mikoіaj opowiada, їe juї tradycj± staіy siк tutaj mіodzieїowe subotniki i їe pamiкж historyczna jest obiektem szczegуlnej uwagi lokalnych wіadz. I bardzo to cieszy.
Ale¶ Каrlukiewicz
Widokуwki z kolekcji
Wіadimira Lichodejewa
