Kiedyś przeczytałam o tym, że zadaniem ewolucyjnym człowieka jest zmienianie się poprzez poznawanie świata i siebie. Ta droga jest drogą Kultury. Trudno temu zaprzeczyć. Poprzez kulturę człowiek poznaje świat w jego najlepszych przejawach, na najlepszych wzorcach uczy się tego, co można, a czego nie wolno robić. I co robić, by świat dookoła był lepszy. Przypomniało mi się ubiegłoroczne przemówienie prezydenta kraju podczas uroczystości wręczenie nagrody Za duchowe odrodzenie dla działaczy sztuki i kultury. Zabrzmiały w nim ważne dla rozumienia istoty kultury słowa, wyznaczające styl życia człowieka i społeczeństwa.
“Od wielu stuleci filozofowie dyskutują nad tym, co jest ważniejsze — materia czy duch, górnolotne czy ziemskie. Dziś, patrząc na tę widownię, gdzie zebrała się elita białoruskiej inteligencji, mimowolnie zadaję sobie to wieczne pytanie. Bez wątpienia bez dóbr materialnych nie może istnieć rodzaj ludzki. W każdym z nas jest jednak coś, co trudno opisać słowami, pewna iskra boska, ogień duchowy, który każe myśleć, czuć, kochać i cierpieć, próbować i tworzyć — powiedział Alaksandr Łukaszenka. — Nie samym chlebem żyje człowiek. Nawet potężne cesarstwa starożytności podupadały i ginęły, jeśli traciły jednoczące ideały, normy moralne i wiarę — wszystko, co przemienia ludność w naród, a miejsce zamieszkania — w Ojczyznę…
Nasza duchowość, sztuka, kultura to układ krążenia społeczeństwa, dający mu siłę witalną. Rozumiejąc to, państwo zrobiło, robi i będzie robić wszystko na rzecz pomnożenia tego bogatego dorobku. Po to, by każdy talent rozkwitnął i żaden zapał twórczy nie zgasł”.
Te słowa są najlepszym dowodem na to, że dziedzina kultury to wcale nie rozrywka i pomysł na spędzenie wolnego czasu w prymitywnym rozumieniu, lecz dziedzina potencjału duchowego i intelektualnego narodu, zachowania wielkiego dziedzictwa.
Kultura Białorusi jest niepodobna do innych, jej style, formy, nurty są różnorodne. Jej korzenie sięgają dalekiej epoki pogańskiej, przedchrześcijańskiej. Kształtowała się w przeciągu stuleci. Nasi dalecy przodkowie, podobnie jak wszystkie plemiona wschodniosłowiańskie, byli poganami. Ta forma świadomości religijnej istniała przez długi okres i pozostawiła głęboki ślad w kulturze. Na terytorium Białorusi istniały oryginalne szkoły architektoniczne i malarskie, powstawały niepowtarzalne utwory muzyczne i literackie. Wszystkie arcydzieła sztuki białoruskiej, które przetrwały do naszych czasów, są objęte ochroną państwa. Są przechowywane w kolekcjach największych muzeów białoruskich, zbiorach bibliotek. Klasyka białoruskiej muzyki i dramatu przedstawiana jest na scenach teatralnych i salach koncertowych.
Współczesne życie kulturalne Białorusi jest ciekawe i dostępne zarówno dla naszych obywateli, jak i dla gości.
Sztuki plastyczne Białorusi są różnorodne pod względem styli, nurtów, gatunków. Najlepsze utwory malarstwa i rzeźby można obejrzeć w muzeach sztuk pięknych kraju. Największy zbiór dzieł sztuki posiada Muzeum Narodowe Sztuk Pięknych. Aktywnie promuje sztukę narodową. Przez cały czas odbywają się wystawy białoruskich malarzy. Ciekawe kolekcje są w Muzeum Sztuk Pięknych w Wiciebsku, Obwodowym Muzeum Sztuk Pięknych w Mahilowie, galerii sztuki w Połacku. W wielu miastach powiatowych Białorusi są galerie sztuki, gdzie można obejrzeć prace białoruskich malarzy.
Sztuka muzyczna kraju również stara się zachować tradycje narodowe, rozwijając jednocześnie popularne w świecie style i nurty. Utwory białoruskich kompozytorów, muzyki klasycznej i popularnej wykonują zawodowi muzycy i amatorzy. Cieszy się popularnością wiele zespołów muzycznych kraju. Są to Prezydencka Orkiestra Białorusi, Orkiestra Narodowa Muzyki Symfonicznej i Popularnej pod dyrekcją M. Finbierha, Państwowa Orkiestra Symfoniczna, Państwowa Kapela Chóralna imienia R. Szyrmy, zespół Czysty Głos, zespoły Siabry i Piesniary. W Narodowym Teatrze Dramatycznym imienia M. Gorkiego odbyła się premiera spektaklu, poświęcona pamięci założyciela i kierownika zespołu Piesniary Uładzimira Mulawina w reżyserii zasłużonej działaczki sztuki Walanciny Jerańkowej według sztuki Wasila Drańko-Majsiuka.
Na Białorusi odbywają się liczne festiwale, przedstawiające różne gatunki i nurty sztuki muzycznej. Symbolem ruchu festiwalowego w kraju jest festiwal międzynarodowy Słowiański Bazar w Wiciebsku. Biorą w nim udział popularni artyści z różnych krajów świata.
Teatr zawodowy na Białorusi zrodził się ze starożytnych obrzędów ludowych, twórczości ludowej, skomorochów, zespołów nadwornych białoruskich magnatów, działalności zespołów amatorskich. W chwili obecnej działa 28 teatrów państwowych i mnóstwo amatorskich zespołów ludowych. Są to teatry lalek, teatry dramatyczne i muzyczne. Najbardziej znany jest Teatr Wielki Opery i Baletu. Podbija serca zarówno białoruskiej, jak i zagranicznej publiczności. W życiu teatralnym Białorusi odbywają się liczne festiwale. W tym prestiżowe festiwale teatralne, na które przyjeżdżają zespoły z całego świata. Są to międzynarodowy festiwal teatralny Biała Wieża (Brest), międzynarodowy festiwal sztuki teatralnej Panorama (Minsk), międzynarodowy festiwal sztuki teatralnej Teart (Minsk) i wiele innych ważnych festiwali.
Sztuka filmowa w kraju również pomyślnie się rozwija. Kontynuując tradycje poprzednich pokoleń współczesna kinematografia białoruska szuka nowych dróg rozwoju. Białoruskie filmy zdobywają nagrody prestiżowych festiwali filmowych świata. Dramat “We mgle” w reżyserii Siarhieja Łaznicy nakręcony przez ekipę międzynarodową według powieści Wasila Bykawa podczas 65. festiwalu filmowego w Cannes w 2002 roku wyróżniono nagrodą specjalną jury Międzynarodowej Federacji Prasy Filmowej FIPRESCI. Na Białorusi realizuje się liczne projekty międzynarodowe filmowców z różnych krajów. W wytwórni filmowej Belarusfilm kręcili filmy Nikita Michałkow, Piotr i Walerij Todorowscy, Dmitrij Astrachan, Aleksandr Sokurow. Czeka się na przyjazd Emira Kusturicy, który nakręci film o żydowskich partyzantach na Białorusi “Jeśli nie teraz, to kiedy?”. Odbywają się również festiwale filmowe. Najbardziej lubianym przez publiczność jest międzynarodowy festiwal filmowy Listapad i konkurs filmów dla dzieci i nastolatków Listapadzik.
Literatura Białorusi kojarzy się z sylwetkami znanych pisarzy i poetów: Simiaon Połacki, Janka Kupała, Jakub Kołas, Maksim Bahdanowicz, Wasil Bykaŭ. Współczesna literatura białoruska to również młodzi twórcy, poszukujący własnego stylu i gatunków. Co roku na Białorusi odbywa się Dzień Piśmiennictwa Białoruskiego. Koncepcja uroczystości przewiduje ukazanie drogi historycznej pisma i druku na Białorusi oraz rozwoju literatury białoruskiej i kultury na współczesnym etapie. W 2006 roku otwarto nowy budynek Białoruskiej Biblioteki Narodowej mający unikatowy kształt architektoniczny brylantu i będący dumą Białorusinów.
Kultura ludowa Białorusinów to historia ludu. Rzemiosła mistrzów ludowych odchodzą do przeszłości i kontynuując tradycje przodków można zanurzyć się w świecie naszych dziadków i pradziadków. I nawet w średniowieczu. Istnieją również współczesne rzemiosła, takie jak wyplatanie z paciorków, produkcja wyrobów z nowoczesnych materiałów. Białoruskie rzemiosła przeważnie przedstawiają popularne w świecie: snycerstwo, ceramikę, wyplatanie ze słomy, tkactwo, tłoczenie. W kraju twórczością ludową ludzie zajmują się zarówno indywidualnie, jak i w pracowniach, istniejących również w małych miasteczkach. Wyroby rzemieślników można obejrzeć podczas targów świątecznych oraz w muzeach.
W kraju odbywają się również festiwale kulinarne. Festiwal Motalskija Przysmaki stał się międzynarodowym. Jego zadaniem jest odrodzenie tradycji kulinarnych białoruskiego Polesia.
Kultura z całą pewnością jest skomplikowanym, wielopoziomowym systemem. Istnieje ponad dwieście pojęć. Jakkolwiek prawidłowe i wszechstronne są definicje, powszechnie uznawany jest fakt, iż kultura nie istnieje poza działalnością człowieka. Jak powiedział antyczny filozof Demokryt, kultura jest drugą naturą. Zdaniem Jeana Paula Sartre’a kultura jest dziełem rąk człowieka, w której szuka swojego odbicia, w kulturze człowiek poznaje siebie i tylko w tym krytycznym zwierciadle może zobaczyć swoją twarz.
Twórcza natura człowieka jak wiadomo może być różna. Nie zawsze się przejawia prawidłowo, z punktu widzenia Kultury. Dlatego potrzebny jest system, regulujący każdą formę działalności człowieka, która dotyczy kultury. Twórcy powinni mieć obowiązki, a nie tylko prawa. Po to właśnie istnieją akty prawne dotyczące kultury, regulujące stosunki w tej dziedzinie. Taka jednostka jak Ministerstwo Kultury, które można nazwać resortem ochrony duchowej i intelektualnej niepodległości narodowej. Powinno inicjować i promować najlepsze idee społeczne, sprzyjać przyjęciu tych wzorców kulturalnych, które umacniają nasz kraj, by naród białoruski nie rozpłynął się w piaskach czasu, a został sobą, niosąc przez stulecia bohaterski charakter i święte nakazy przodków.
Ministerstwo Kultury Republiki Białorusi dostrzegło tendencję zbiorowej generacji idei i w styczniu 2012 roku zgłosiło do otwartej dyskusji projekt koncepcji Kodeksu o kulturze. Praca nad kodeksem zakończona zostanie w 2015 roku. W kodeksie, którego odpowiednika nie ma w żadnym kraju świata, zgromadzone zostaną wszystkie akty prawne w dziedzinie kultury, istniejące na Białorusi. Jak powiedziała pierwsza wiceminister kultury Białorusi Iryna Dryha takie doświadczenie będzie ważnym wkładem nie tylko w białoruskie, ale i światowe prawo w dziedzinie kultury.
Przyszły rok w kraju będzie rokiem ważnych projektów kulturalnych. Wśród uroczystości są obchody 70-lecia zwycięstwa w wielkiej wojnie ojczyźnianej, zaplanowano projekt na wielką skalę Wiec Chóralny z udziałem zespołów białoruskich i zagranicznych. Muzeum Narodowe Sztuk Pięknych rozpocznie stworzenie kwartału muzealnego. Będzie kontynuowana realizacja programu Zamki Białorusi. Głównymi obiektami w przyszłym roku będzie zamek w Hrodnie oraz zamki w Krewie, Nawahródku i Alszanach. Będzie kontynuowana konserwacja malowideł w Cerkwi Przemienienia Pańskiego XII wieku w Połacku.
Centrum Współczesnej Sztuki podobne do tych, co istnieją w Rosji i państwach europejskich, pojawi się również na Białorusi w przyszłym roku. Jego zadaniem jest wsparcie aktualnych nurtów współczesnej sztuki. Poza tym rozpocznie się realizacja programu imprez z okazji 100-lecia założenia stowarzyszenia artystycznego UNOVIS w Wiciebsku, u którego źródeł stali Chagall i Malewicz, którym swoje powstanie zawdzięcza awangarda światowa.
W 2015 roku zakończona zostanie renowacja wytwórni filmowej Belarusfilm. Będzie to nowoczesny zespół, dorównujący europejskim.
Za tymi wszystkimi projektami są ludzie, ich kultura uczuć, emocji, umiejętności, przyzwyczajeń. One również są ważnym składnikiem kultury, obejmującej życie duchowe, nasze życie, wyznaczają jego styl. Jeśli potrafimy kierować swoim światem wewnętrznym, kontrolować siebie, swoją umiejętność cieszyć się, czerpać przyjemności ze zjawisk i wydarzeń, styl naszego życia będzie przyjemny dla otoczenia. Będzie tym bardziej szczególny, jak bardzo przyjazne i szczere będą nasze uśmiechy.
Michalina Czarkaszyna
