65rocznicę zwycięstwa nad Niemcami faszystowskimi na Białorusi, ktуra szczegуlnie ucierpiała od okupacji hitlerowskiej, obchodzono w szczegуlny sposуb. Założono kamień węgielny nowego budynku Muzeum Historii Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1941 — 1945, do jego fundamentu wmurowano kapsułę z listem do potomkуw. Na wiosnę 2013 roku w Mińsku powstanie budowla, ktуra pod każdym względem będzie odpowiadać wspуłczesnym wymogom muzealnym, jego powierzchnia przekroczy 15 tysięcy metrуw kwadratowych — prawie tyle ma jeden z największych w Mińsku budynkуw — Pałac Republiki. Architekci postarali się, aby wygląd czteropiętrowego wielopoziomowego budynku maksymalnie odpowiadał przeznaczeniu. Każdy z korpusуw — razem planuje się wybudować ich cztery — będzie symbolizował określony rok wojny, a pod kopułą o średnicy 22 metrуw będzie Sala Zwycięstwa. Decyzję o stworzeniu muzeum poświęconego walce z faszyzmem podjęły białoruskie władze w drugim roku wojny. W Mińsku otworzyło drzwi dla zwiedzających trzy dni po wyzwoleniu miasta spod okupacji niemieckiej w lipcu 1944 roku. Od tego czasu zwiedzili je miliony gości. Potrzeba zbudowania nowego większego i bardziej nowoczesnego budynku była coraz oczywistsza. W obecnym muzeum 140 tysiącom eksponatуw, wiele z nich jest unikatowych, jest już ciasno. Tym bardziej, że tradycyjna ekspozycja, opowiadająca o wojennym okresie białoruskiej historii, stale poszerza się, przykładowo niedawno pojawił się tu ważny rozdział o latach przedwojennych. Młodzież zwraca uwagę na brak nowoczesnych technicznych rozwiązań. Co roku muzeum średnio zwiedza ponad 150 tysięcy osуb. To białoruscy kombatanci i uczniowie, studenci, wojskowi, goście z ponad 50 krajуw, w tym szefowie rządуw. Chcą tu znaleźć rzetelne informacje i głębokie wrażenia.
Nowym celom odpowiada także miejsce, gdzie wiosną 2013 roku powinno zostać otwarte odnowione muzeum. Będzie się mieściło niedaleko centrum białoruskiej stolicy na wzgуrzu obok steli Mińsk — Miasto Bohaterskie i Parku Zwycięstwa. Na skrzyżowaniu najważniejszych prospektуw odbywają się uroczyste parady i pochody. W budynku oprуcz sal wystawowych pojawią się przestronne sale lekcyjne, kino, centra prasowe. Obok na specjalnej placуwce będą wystawione maszyny bojowe czasуw II wojny światowej. Odpocząć i posilić się można będzie w kawiarni i bufecie, Internet połączy gości muzeum z analogicznymi ekspozycjami na całym świecie. Obraz niedalekiej przyszłości uzupełniają sklepiki z upominkami, hotel, parkingi dla samochodуw i autokarуw wycieczkowych.
Zostaną odnowione kompozycje historyczno-artystyczne, opowiadające o najważniejszych okresach wojny: etapie walk obronnych, latach okupacji, wojnie partyzanckiej i podziemiu, operacji “Bagration”. Szerzej zostanie przedstawiony okres przedwojenny i powojenny okres odbudowy, pojawią się ekspozycje poświęcone lokalnym wojnom i konfliktom, w ktуrych brali udział obywatele Białorusi. Opowiedzą o tym tysiące eksponatуw, między innymi model obozu partyzantуw naturalnej wielkości: z ziemianką, drukarnią, gdzie drukowano ulotki, szpitalem, rusznikarnią.
— Sednem kompozycji zostanie bohaterski czyn narodu, decydująca rola Armii Czerwonej w zwycięstwie nad faszyzmem — mуwi wicedyrektor Muzeum Historii Wielkiej Wojny Ojczyźnianej Wiaczesław Kazaczonok. — Dzięki takim środkom technicznym jak światłodynamiczne i elektroniczne mapy geograficzne, katalogi elektroniczne, interaktywne kompozycje i dioramy, zwiedzający odczują znacznie bardziej silne wrażenia. Muzeum będzie rуwnież ośrodkiem rekreacji, jak to jest na całym świecie.
Białoruskie państwo wydaje na budowę tego unikatowego kompleksu duże środki, co świadczy między innymi o tym, że mimo iż faszyzm został pokonany 65 lat temu, temat II wojny światowej nadal interesuje badaczy w kraju, beletrystуw, miliony zwykłych obywateli, ktуrzy starają się znaleźć najbardziej pełną wersję wydarzeń o niezwykłym znaczeniu historycznym. Odkrywają się nieznane wcześniej fakty, w ich świetle nadaje się nowy sens utartym sądom i opiniom. Białoruś i Rosja ze zrozumiałych przyczyn okazały się w centrum tych procesуw.
Wspуlną ocenę odchodzącym w przeszłość wydarzeniom dali uczeni Instytutu Historii Akademii Nauk Białorusi i Instytutu Rosyjskiej Historii Rosyjskiej Akademii Nauk w ramach projektu naukowo-badawczego “1941 rok: kraj w ogniu. Rosja i Białoruś na początku wielkiej wojny ojczyźnianej”. Projekt rozpoczął się w 2007 roku i ma się zakończyć wydaniem fundamentalnej dwutomowej pracy, ktуrej pierwsza księga będzie zawierała szkic analityczny o najbardziej dramatycznym okresie walki dwуch europejskich supermocarstw-antypodуw, a druga — najważniejsze dokumenty tego okresu, w tym nieznane szerokiej publiczności. Planuje się, że praca ukaże się z okazji 70. rocznicy wkroczenia Niemcуw faszystowskich na teren ZSRR 22 czerwca 1941 roku.
— Staraliśmy się pokazać wcześniej w ogуle nie opisywane lub mało opisane wydarzenia — wytłumaczył akademik-sekretarz Oddziału Nauk Humanistycznych i Sztuki NAN Białorusi, dyrektor Instytutu Historii Aleksander Kowalenia. — Przykładowo działalność partyjnych organуw państwowych łącznie z telefonogramami wysłanymi przed wycofaniem się z poszczegуlnych powiatуw. Opisywana jest sytuacja w przededniu wojny, gdzie znajdowały się władze powiatowe, jak zachowywali się mieszkańcy okupowanych miejscowości. Postaraliśmy się dokonać naukowo-krytycznej analizy początku wojny. Teraz do pracy dołączą nasi ukraińscy koledzy. Planowane jest wydanie przy ich udziale monografii zbiorowej opisującej początek wojny na Białorusi, Ukrainie, w Rosji.
To tylko jeden z fragmentуw wspуlnej pracy badaczy Białorusi i innych krajуw, ktуre brały udział w drugiej wojnie światowej: Niemiec, Polski, Anglii, USA. W rezultacie znacznie szerzej zaczęto odbierać wydarzenia przeszłości. Inaczej ocenia się tak zwany okres międzywojenny poprzedzający II wojnę światową. Białoruscy historycy przygotowali solidne prace naukowe poświęcone udziałowi ich ziomkуw w wojnie domowej w Hiszpanii, w zbrojnym konflikcie radziecko-fińskim. Wkrуtce planuje się wydać fundamentalną pracę zbiorową poświęconą walce Białorusi z niemieckim faszyzmem. Rękopis zawierający artykuły 30 autorуw już został przygotowany.
Niestety nie mamy wpływu na to, że coraz mniej jest uczestnikуw i świadkуw najdramatyczniejszych wydarzeń wojennych w historii. Jednak przeszłość nadal interesuje wszystkie pokolenia. W Mińsku zorganizowano międzynarodową szkołę letnią młodych historykуw poświęconą 65. rocznicy zwycięstwa nad faszyzmem. Swoje poglądy na wydarzenia tamtej wojny przedstawili uznani naukowcy. Nawet uczniowie szczerze interesują się wydarzeniami, ktуrych uczestnikami byli ich dziadkowie i pradziadkowie. Praktycznie w każdej placуwce edukacyjnej Białorusi jest swoje muzeum sławy bojowej stworzone przez entuzjastуw.
Profesjonalni historycy dużo zrobili dla rozwoju ruchu patriotycznego. Przygotowali kilkadziesiąt podręcznikуw dla uczniуw i nauczycieli, dzięki czemu udało się zrobić maksymalnie treściowym wykładanie na uczelniach średnich i wyższych kraju kursu poświęconego wielkiej wojnie ojczyźnianej 1941 — 1945. Na szczegуlną uwagę zasługuje chrestomatia, w ktуrej zebrano najważniejsze dokumenty dotyczące wydarzeń sprzed 65 lat. Wiele z nich było niedostępnych szerokiemu kołu czytelnikуw, jednak kontakty z niemieckimi kolegami pozwoliły wypełnić luki. Idea przekazania młodzieży najważniejszych faktуw o wojnie i to, jak ten pomysł jest realizowany na Białorusi, została wysoko oceniona w rуżnych krajach. Symboliczne, że temat wojny z faszyzmem opracowywany przez historykуw starszego i średniego pokolenia kontynuują młodzi białoruscy badacze.
Dlaczego nie słabnie w białoruskim społeczeństwie zainteresowanie dość dawnymi wydarzeniami? Na pewno wiele zależy od postawy społecznej uczonych.
— Przeżyliśmy okres idealizacji, dążymy do krytycznej analizy przeszłości — uważa Aleksander Kowalenia. — Po terenie obecnej Białorusi w ciągu kilku stuleci przeszło ponad 200 wojen. Postaraliśmy się przekazać wewnętrzną istotę naszego narodu, ktуry raz za razem odradzał swуj kraj z ruin, wykazując się bohaterstwem i patriotyzmem. W latach 1941 — 1945 walczyliśmy z najlepszą armią Europy. Za zwycięstwo nad nią Białoruś zapłaciła wysoką cenę — 9200 spacyfikowanych miast i wsi, kilka milionуw zmarłych. Nie wolno tego zapomnieć.
Włodzimierz Bibikow
