Не адмаўляем, ёсць людзі, абыякавыя да салодкага. Але большасці з нас выстаяць перад пышнымі булачкамі, крэмавымі тартамі, духмяным шакаладам і іншымі падобнымі ласункамі досыць складана. Як скончыць святочную вячэру без дэсерту, зайсці ў кавярню і не выпіць гарбаты з салодзенькім ці не спячы на дзень нараджэння дамашні пірог або торт?! З дзяцінства прысмакі ўспрымаюцца намі як нешта прыемнае, тое, што дастаўляе задавальненне і падымае настрой. Нават у казках мы сустракаем “смачныя” фразы, якія асацыіруюцца ў нас з чымсьці добрым, накшталт “цукровыя вусны”, “салодкі спеў” і гэтак далей. Зразумела, усё павінна быць у меру. Таму ў сённяшнім “салодкім” сшытку вы не толькі знойдзеце апетытныя факты, смачныя рэцэпты, прывабныя майстар-класы, але таксама даведаецеся пра карысныя прысмакі і пачуеце парады дыетолага і фітнес-трэнера.
Слова “дэсерт” увайшло ў беларускую мову толькі ў XVIII стагоддзі. Але паласавацца салодзенькім нашы продкі любілі здаўна. Часцей за ўсё ўжывалі нешта просценькае кшталту мёду, варэння, печаных яблыкаў і груш. Аднак сустракаліся і больш складаныя, амаль рэстаранныя па цяперашніх мерках дэсерты.
Сяляне і гарадскія нізы, вядома, не маглі дазволіць сабе вялікую раскошу. Харчаваліся досыць сціпла. Асноўнымі прадуктамі былі хлеб і розныя вырабы з жытняй мукі. Дарэчы, адным з найбольш папулярных ласункаў у дзяцей быў так званы пражаны хлеб — лусты намочвалі ў квасе, пасыпалі соллю і падсмажвалі ў печы. Папулярным дэсертам была кулага — кісель з ягад, мукі і мёду. Вельмі проста паўтарыць гэты рэцэпт сёння. Трэба ўзяць 300 г свежых ці замарожаных ягад, да прыкладу, чарніц, 300 г вады, 4 ст. л. жытняй мукі і 2 ст. л. мёду. Муку зараней лепш прагрэць на сухой патэльні да залацістага колеру, каб яна набыла прыемны смак. Ягады неабходна варыць у вадзе каля паўгадзіны, затым дадаць муку, мёд і не здымаць з агню, пакуль кулага не набудзе стан кісялю. Падаваць яе халоднай з якім-небудзь печывам.
Са старажытных часоў беларусы ўжывалі мёд як самастойна, так і ў складзе іншых страў і напояў, а таксама мак. Макавае малако спажывалася яшчэ ў язычніцкім рытуале. Аладкі з макам былі абавязковай стравай на калядную куццю. Мак ужываўся як прыправа да пірагоў і абаранкаў — папулярных тавараў на гарадскіх кірмашах.
Шляхецкі стол быў нашмат багацейшы за сялянскі. На дэсерт звычайна падаваліся пірагі, тарты, бісквіты, пернікі, вырабы з цукру, садавіна, прычым экзатычная. Вядома, напрыклад, што ў маёнтку Міхаіла Клеафаса Агінскага можна было пачаставацца ананасамі з мясцовай аранжарэі.
У XVIII стагоддзі пашыраецца ўплыў замежнай кухні, таму з гэтага часу з’яўляецца шмат цікавых дэсертаў, такіх, напрыклад, як марцыпаны (сумесь здробненага ў муку міндаля і цукровай пудры) і мельшпайсы (пірагі з цеста, круп, хлеба, сухароў і садавіны).
Можна было сустрэць на шляхецкіх банкетах і любімы дэсерт караля Рэчы Паспалітай і вялікага князя літоўскага Яна Сабескага — архас, які нагадвае мяккі сыр або тваражок хатняга прыгатавання. Дарэчы, ён узгадваецца ў паэме Адама Міцкевіча “Пан Тадэвуш”. Прапануем прыгатаваць папулярныя шляхецкія стравы ў наш час.
Мельшпайс з яблыкам
Вам спатрэбяцца: малако — 1 шклянка, сметанковае масла — 110 г, мука — 1 шклянка, цукар — 2 ст. л., яйкі — 5 шт., сцёртыя яблыкі — 1,5 шклянкі.
Трэба закіпяціць малако з маслам, усыпаць муку і мяшаць на агні. Астудзіць, пакласці сцёртыя яблыкі, цукар, жаўткі, добра ўзбіць. Злучыць з пенай з бялкоў, асцярожна вымешаць. Калі цеста будзе занадта рэдкім, можна пакласці лыжку сухароў. Выпякаць у печы альбо духоўцы.
Марцыпаны
Вам спатрэбяцца: пачышчаны салодкі міндаль — 200 г, яйкі — 2 шт., цукровая пудра — 400 г, скурка апельсіна.
Міндаль стаўчы ў каменнай ступе альбо змалоць на блендары, дадаць бялок ад аднаго яйка. Калі арэхі будуць напалову стоўчаныя, усыпаць цукровую пудру і дзве сталовыя лыжкі зваранай з цукрам крышанай апельсінавай скуркі. Таўчы ўсё гэта, падліваючы яшчэ адзін бялок, пакуль маса не стане мяккай і цягучай. Выкласці яе на стол, раскачаць і выразаць разнастайныя фігуркі, запячы, упрыгожыць глазурай. Можна з гэтай масы рабіць клёцачкі і падаваць як марцыпанавыя цукеркі.
Архас
Вам спатрэбяцца: малако — 1 л, ражанка — 1 л, смятана — 2/3 шклянкі, яйкі — 4 шт., цукар — 0,5 шклянкі, узбітыя вяршкі, карыца.
Жаўткі аддзяліць ад бялкоў, узбіць асобна (жаўткі — разам з цукрам). У асобную ёмкасць выліць малако, дадаць ражанку і смятану, перамяшаць. Асцярожна дадаць жаўткі і бялкі, паставіць на пліту, давесці да кіпення, пастаянна мяшаючы. Малако павінна звярнуцца. Масу зліць у палатняную сурвэтку, перавязаць яе і падвесіць у халодным месцы, каб вадкасць сцякла. Можна і проста адкінуць на нейкі час на сіце. Атрыманы архас раскласці парцыённа, пасыпаць карыцай і ўпрыгожыць узбітымі вяршкамі.
А ці ведалі?
• Самыя першыя цукеркі з’явіліся ў Егіпце. Паколькі цукар у той час яшчэ не быў вядомы, замест яго ўжывалі фінікі і мёд. У Старажытнай Русі ласункі рабілі з кляновага сіропу, патакі і мёду. Цукеркі ў больш звыклым для нас выглядзе з’явіліся толькі ў XVI стагоддзі. Гэта былі зацукраваныя кавалачкі садавіны, якія лекары прапісвалі хворым.
• Нямецкія псіхолагі вызначылі, як ад характару чалавека залежыць выбар начынкі цукерак. На іх думку, рамантычныя натуры аддаюць перавагу клубнічнай начынцы, сарамлівыя выбіраюць арэхавую, рашучыя — вішнёвую, а творчыя — какосавую.
• Самай касмічнай цукеркай лічыцца “Чупа-чупс”. У 1995 годзе расійскія касманаўты папрасілі адправіць ім з Зямлі цукеркі. У Цэнтры кіравання палётамі было вырашана, што самымі бяспечнымі ў бязважкасці будуць іспанскія ледзянцы. Касманаўтаў з цукеркамі знялі на відэа, і рэкламны ролік прынёс чупа-чупсу славу адзінай у свеце цукеркі, папулярнай не толькі на Зямлі, але і ў космасе.
• Японскія школьнікі стараюцца ўзяць з сабой на экзамены шакаладку “Кіт кат”. Яны вераць, што яна прынясе ім поспех, так як назва брэнда вельмі падобна на японскі выраз “кітым катсу”, які азначае “абавязкова перамагчы”.
• Адной з самых салодкіх на планеце з’яўляецца вырабленая ў 2010 годзе штучная дабаўка “Неатам” — яна ў 13 тысяч разоў больш салодкая за цукар.
mila@sb.by
