«Сустрэча з Бэлай на мосце. Віцебск» Антаніна Маісеева.Вытокі і брэнд у свеце
Адметнасць гэтага мастацтва ў тым, што творцы не маюць прафесійнай адукацыі і працуюць у адпаведнасці з уласным разуменнем прыгажосці і патрэбай самавыяўлення. Па-беларуску сэнс гэтага паняцця дакладна перадае слова «самавук». Напрыклад, мастачка з вёскі Падсвілле Глыбоцкага раёна Людміла Андзілеўка мае музычную адукацыю. У маленстве жыла на хутары, дзе ў акружэнні прыроды вучылася, як кажа Людміла Фёдараўна, «быць з сабой і дабываць у паветры думкі». Між тым іnsіtus на лаціне якраз і азначае «дадзены ад прыроды». У сусветнай мастацкай практыцы ўпершыню тэрмін insita ў дачыненні да творчасці мастакоў-аматараў ужыў славацкі даследчык Штэфан Ткач у 1966 годзе. Такіх прыкладаў у свеце нямала. І некаторыя краіны прывабліваюць турыстаў сваімі таленавітымі «наіўнымі» мастакамі. Людміла Уладзіміраўна прыводзіць у прыклад Хлебінскую школу ў Харватыі. Там непрафесійная жывапісная творчасць сялян стала нацыянальным брэндам, інспіраваным мастаком Крсто Хегедушычам.
Карціна-прытча Людмілы АндзілеўкІ.На Віцебшчыне такія творы маюць глыбокія народныя карані. Чаму менавіта тут? Гэтаму спрыялі багатыя традыцыі цэхавага рамяства. Мастакоўскія навыкі былых маляроў скарыстаў Марк Шагал у афармленні горада падчас рэвалюцыйных свят. Далей народныя творцы развіваліся ў межах мастацкай самадзейнасці савецкага часу і народнай вясковай культуры. У 1991 годзе адбылася першая абласная выстава «Талент шчырага сэрца. Мастацтва Insitus», у пазнейшыя гады — нацыянальныя выставы Insita. І гэта не кажучы пра мноства персанальных, групавых і клубных выстаў.
Парве на шматкі
Цікава, што Людміла Андзілеўка запомніла дзень, калі ўпершыню пачала маляваць у інсітным жанры:
У Людмілы ад прыроды правільнае бачанне малюнка, але… яна ім не карыстаецца. Прапорцыі і перспектыва ў яе творах іншыя. Асабліва важнымі называе малюнкі абрадавага зместу. Напрыклад, амаль страчаны на Глыбоччыне абрад «Жаніцьба Цярэшкі» мастачка паспела ўвасобіць. Купалле, хрэсны ход, Радаўніца… Як кажа Людміла Вакар, карціны-прытчы Людмілы Андзілеўкі прыцягваюць сваёй метафізічнасцю. У чым каштоўнасць наіўнай творчасці? Таленавітая самавучка тлумачыць так:
— Можна кожнага навучыць намаляваць, аднак паказаць эмоцыю, душу, настрой здольныя адзінкі. Ведаеце, бывае, што гарманіст-самавук так «урэжа», что душа плача і пяе. Можна вучыцца гадамі, і так не сыграеш!
Свінар і разьбяр
Сярод вартасцей інсітнага мастацтва — яго сувязь з жыццёвымі абставінамі канкрэтнага чалавека, з усімі рэаліямі роднага краю. Цікава, што прадстаўнікі «наіву» не толькі малююць. Графіка, жывапіс, дэкаратыўнае маляванне на дыванах, разьба па дрэве, мармуры, лепка з гліны, пластыліну, гіпсу, цэменту… І нават брыкалаж — стварэнне аб’ектаў з падручных матэрыялаў.«СГ» не раз пісала пра майстра з вёскі Стойлы Пружанскага раёна Мікалая Тарасюка, яшчэ аднаго прадстаўніка інсітнага мастацтва. Дарэчы, яго творчасць таксама ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Беларусі. У падобнай манеры стварае свае творы і аршанскі разьбяр Мікалай Крукоўскі. Творчасць — яго хобі, а асноўнае месца працы — селекцыйна-гібрыдны цэнтр «Задняпроўскі» ў Аршанскім раёне, ён аператар па ветэрынарнай апрацоўцы жывёл.
Мікалай Уладзіміравіч узгадвае, што пачынаў з караняпластыкі: апрацоўваў цікавыя карані дрэў. Зараз ён стварыў больш за 100 драўляных скульптур, і, як кажа, усе любімыя. Асабліва цікавыя яму сюжэты, звязаныя з людзьмі, вабяць фальклорна-казачная і партызанская тэматыкі. А таксама гістарычныя вобразы: ваяроў Полацкага княства, асветнікаў, друкароў Куцеінскай друкарні, Еўфрасінні Полацкай і Лазара Богшы.
|
|
Падсумоўваючы размову, Людміла Вакар нагадала, што вытокі інсітнага мастацтва звязаны з творчасцю выбітных мастакоў Юдэля Пэна, Марка Шагала, Язэпа Драздовіча. Магчыма, нашы «наіўныя» майстры маюць патэнцыял таксама стаць сусветна вядомым гісторыка-культурным брэндам?
yasko@sb.by
Фота з архіваў Людмілы Вакар і Аршанскага дома рамёстваў
