45 гадоў таму на нашых старонках надрукаваны першы верш вядомага паэта, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь Міхася Башлакова
НАША сустрэча напярэдадні юбілею «Сельской газеты» сімвалічная – менавіта 45 гадоў таму на старонках нашага выдання быў апублікаваны першы верш Міхаіла Захаравіча ў рэспубліканскім друку. Адзін з яго твораў таксама ўвайшоў і ў зборнік «Беларускі ручнік», які рыхтавала газета. Такія даўнія адносіны з выданнем можна смела назваць сяброўствам. Гэтым і тлумачыцца адкрытая гутарка з паэтам.
— Міхаіл Захаравіч, ваш першы верш у рэспубліканскай прэсе быў надрукаваны ў 1971 годзе менавіта ў «Сельской газете». А зараз газеты ахвотна прымаюць іх да друку ці яны ўжо не цікавяцца рыфмаванымі радкамі?— Раней надрукавацца было складана, асабліва калі жывеш у правінцыі. Аднак цяжкасці ўзнікалі не таму, што вершы не хацелі прымаць, а таму, што да іх былі высокія мастацкія патрабаванні. Тады ў кожнай газеце існавалі літстаронкі, працавалі літсупрацоўнікі. Кожны год праводзіліся семінары, на якія збіраліся пісьменнікі і паэты з усёй краіны, што давала нам магчымасць творча развівацца. Аднак галоўным крытэрыем з’яўлялася якасць. Таму тое, што выходзіла ў перыёдыцы, было на высокім узроўні. Зараз сітуацыя іншая: з газет зніклі літстаронкі. Можна па пальцах пералічыць тыя выданні, якія друкуюць вершы. Праблема нават не ў якасці, а ў наяўнасці газетнай плошчы.
— Дзякуючы вашым намаганням у 2012 годзе выйшаў зборнік вершаў «Мы – маладыя», які адкрыў 166 новых імёнаў. А хто ў свой час адкрыў вас?
— Пры гомельскай раённай газеце «Маяк» існавала літаб’яднанне. Я вучыўся ў дзявятым класе Грабаўскай школы і ўжо тады быў актыўным селькарам. Менавіта сюды адаслаў свае вершы, пасля чаго мяне запрасілі на пасяджэнне літаб’яднання. Старшынёй тады быў Юрый Фатнеў, выдатны рускі паэт. Ён і паўплываў на мяне. Праз год у «Маяку» надрукавалі мой першы твор. Потым была «Гомельская праўда», «Сельская газета».
— Чаму менавіта «Сельскую газету» выбралі пляцоўкай для першай публікацыі ў рэспубліканскай прэсе?
— Таму што ў вашай газеце былі літстаронкі, і яна ахвотна друкавала вершы літаратараў з глыбінкі. У газеце літсупрацоўнікам працавала Валянціна Коўтун, якая і падтрымала тыя першыя мае публікацыі.
— А зараз маладым паэтам патрэбна дапамога, каб прабіцца на літаратурную ніву?
— Ведаю адно: ім трэба дапамагчы паверыць у свае здольнасці, свае сілы, даць ім, як кажуць, крылы. А паляцяць яны ці не, залежыць толькі ад іх. Літаратура, паэзія — гэта лёс. Імі патрэбна жыць. Інакш нічога не атрымаецца. Таму паэтамі заўсёды становяцца адзінкі. Падкрэслю, адзінкі...
— У вершы «Нагамані мне бор», які ў юбілей «Сельской газеты» таксама адзначыць свой дзень нараджэння — 45 гадоў з моманту публікацыі, вы просіце, каб сасновы бор нагаманіў радасных хвілін, усмешак, шчасця. Ці стаў ён прарочым для вас?
— У нейкай ступені так. Бо з вясковага хлапчука я вырас да паэта. А вось якога, пакажа час. Таксама зразумела, што шчасця ніколі не хапае — сёння ты шчаслівы, а заўтра ўжо не. Яно не бывае пастаянным. У мяне быў складаны шлях у літаратуру, зборнікі паэзіі ляжалі па некалькі гадоў і не друкаваліся. Аднак тое, шло выйшла, прачыталі. Што можа быць радасней? Пасля Чарнобыля я чатыры гады ездзіў па забруджаных, выселеных раёнах, пасля ўбачыла свет паэма «Лілея на цёмнай вадзе». Ведаеце, пасля напасці абавязкова прыходзяць шчаслівыя моманты. Гэта ўжо аксіёма.
— Ваша творчасць падзяляецца на некалькі перыядаў — да Чарнобыля і пасля яго. Вы казалі, что менавіта пасля падзей 1986 года вершы сталі больш жорсткія. Аднак у новым творы-араторыі «Шлях», які яшчэ не надрукаваны, акрамя праблем мовы, маралі, духоўнасці, якія вы абазначаеце даволі бескампрамісна, ёсць і светлая лірыка…
— Без гэтага святла немагчыма. Я вельмі люблю ў паэзіі жывапіс, музычнасць, вытанчанасць, вобразнасць. А як жа інакш? Без узнёслых светлых тэм, летуценных вершаў нельга, гэта своеасаблівая аддушына. Аднак Чарнобыль зрабіў сваю справу — наклаў на маю творчасць пэўны адбітак. І мне ўсё цяжэй становіцца быць простым сузіральнікам краявідаў. Бо паколькі жыццё вакол цябе такое складанае і не зусім радаснае, ты, як паэт, павінен таксама пэўным чынам рэагаваць, адгукацца на гэта і звяртацца да праблем і не заўсёды прыемных для грамадства тэм.
— У зборнік «Беларускі ручнік», які рыхтавала «Сельская газета», увайшоў ваш верш «Маці». Гэтай тэме вы прысвяцілі і цэлы зборнік «Матчыны грыбы перабіраю». А як маці адносілася да вашай творчасці?
— Маці для мяне, як і для кожнага чалавека, святое. Менавіта таму ёй і прысвяціў больш як 25 вершаў. Помню, прасіла мяне: «Міша, адрамантуй плот». Я ў адказ: «Толік з Валікам (браты. — Аўт.) адрамантуюць», і сам ляцеў на Навагрудчыну. Вяртаюся — плот ужо стаіць. А ў мяне затое «партфель» вершаў. Маці разумела, што гаспадар з мяне не вельмі ўдалы, таму ніколі не карыла за тое, што я абраў нейкую не тую прафесію. Потым вельмі ганарылася, што ў мяне выходзілі кнігі, і яна з задавальненнем чытала мае вершы. І, вядома, плакала, відаць, ад радасці...
— Міхаіл Захаравіч, вы нарадзіліся ў вёсцы Баштан Гомельскага раёна, аднак зараз жывяце ў Мінску. Мне здаецца, што вясковая мясцовасць больш спрыяе творчасці. Не збягаеце са сталічнай кватэры ў пошуках натхнення?
— Канешне збягаю. Калі была жывая маці, то кожны год я прыязджаў да яе, на радзіму. Родныя мясціны заўсёды дарылі мне вершы. А ў Мінску пісаць значна цяжэй — сцены ціснуць, быт, мітусня. Таму я часта з’язджаю. На электрычцы. Выходжу, напрыклад, на прыпынку Асіна ці Коласава, або еду да Вязынкі. Там блукаю, на прыродзе, і складаюцца радкі. Галоўнае ў паэзіі – гэта інтанацыя. Яна – багіня паэзіі. Ёсць інтанацыя, значыць, будзе і верш. Увогуле, ніколі не ведаю, які будзе мой першы радок і які апошні. Я нават зараз не магу сказаць вам, а як пішуцца вершы.
— Вы працавалі ў некалькіх сельскіх школах на Гомельшчыне, затым у самім Гомелі, і нават у Бранскім раёне. Гэты вопыт спатрэбіўся вам як паэту?
— Я адпрацаваў у школе дванаццаць гадоў. Выкладаў і нямецкую, і рускую, беларускую мовы. Гэтыя гады запомніліся на ўсё жыццё. Я любіў дзяцей: нават на перапынках мог гуляць з імі ў снежкі. У школе ў мяне заўсёды была вялікая нагрузка — класнае кіраўніцтва, праверка сшыткаў, розныя пазакласныя вечары. Пісаць тады было проста немагчыма — не хапала часу. Аднак потым наступала цудоўная пара — два месяцы адпачынку. Я чакаў іх, як Бога, бо тады мог адвесці душу — пісаць.
— Паэт Юрый Фатнеў казаў пра вас, што вы «не лічыце патрэбным спаборнічаць з «гандлярамі віна», якія выдаюць кнігу за кнігай. Час пакажа, у каго віно большай вытрымкі». Мне здаецца, што ён трохі хітруе — няўжо для паэта не важна, ці будзе апублікаваны яго верш?
— Безумоўна, важна. Але насамрэч, не трэба гнацца за аб’ёмамі і колькасцю кніг. Галоўнае, каб тое, што ты ведаеш, тое, што робіш, было на добрым мастацкім узроўні, добрай якасці ці, як віно, добрай вытрымкі. А ўвогуле, што робіць чалавека асобай? На маю думку, прырода і сапраўднае мастацтва — жывапіс, паэзія, музыка.
— Некаторыя літаратуразнаўцы папракаюць вас за тое, што звяртаецеся да «заасфальтаваных тэм» — прыроды, кахання, мацярынскай любві. Быццам па гэтым «асфальце» чытач ужо хадзіў у іншай, нават больш славутай кампаніі...
— Так, тэмы паўтараюцца. Яны спрадвечныя. Вазьміце антычных паэтаў – усё даўным даўно сказана. І мы толькі паўтараем следам за імі. Але паўтараем па-свойму і ў іншы час. І трэба, каб той час, тая эпоха, калі ты творыш, жылі ў тваёй творчасці. Не тэма вызначае паэта, а ўзровень яе выканання.
— Дык як жа тады надаць «зацухмоленай тэме» новы «пах», каларыт, погляд?
— Укласці ў яе душу. Калі ў чытача нешта ўстрапянулася ў душы, значыць, гэта сапраўдны верш. Калі не, то твор не паэзія, а імітацыя, падробка. Хаця здавалася, усё гладка ў ім, але прачытаў – і ні слова не запомнілася... Так быць не павінна. Патрэбна нават у чатыры радкі ўкладваць усяго сябе. Калі Бог даў табе талент, ты павінен апраўдваць яго. Радкі павінны крывавацца, як і душа паэта.
— Міхаіл Захаравіч, напрыканцы гутаркі хацелася б пачуць ад вас пажаданні «Сельской газете» да юбілею.
— У дзень нараджэння жадаю вам заставацца цікавай, шчырай і сапраўды народнай газетай. А паколькі ваша выданне самае блізкае да вясковага чытача, трэба каб яно расказвала не толькі пра высокія ўраджаі і надоі, а і клапацілася пра духоўнасць. Чым больш духоўны, больш дасведчаны чалавек, тым ён з большай адказнасцю адносіцца да сваёй працы. Рабіце газету з душой, настроем, натхненнем – і яна будзе жыць доўга-доўга...
Шчодра родзіць хлебам і словам
Традыцыя ўдзяляць значную ўвагу літаратуры ў «СГ» нарадзілася амаль з першых нумароў газеты. Паэзія і літаратура заўсёды былі на яе старонках. У «СГ» працавалі і публікаваліся класікі Кузьма Чорны, Пятрусь Глебка, Кандрат Крапіва, заходзілі Янка Купала, Якуб Колас, Змітрок Бядуля…
У 2000 годзе, на стыку вякоў і тысячагоддзяў, літаратурная міні-гасцёўня «СГ» пераўтварылася ў пастаянную рубрыку «Беларускі ручнік». За гэтыя гады, можна сказаць, яна стала адмысловым, нават унікальным брэндам. На першай паласе «Беларускаму ручніку» адведзена ганаровае месца — у правым верхнім кутку. Мабыць, у тым ліку таму ў рубрыцы жадаюць надрукавацца не толькі члены Саюза пісьменнікаў Беларусі, дзякуючы ёй станавіліся і становяцца на крыло маладыя аўтары. А ў 2013 годзе мы сабралі лепшыя з выдадзеных за час існавання рубрыкі вершы пад адной вокладкай. Прычым акцэнт у паэтычным зборніку «Беларускі ручнік» зрабілі на творах малавядомых аўтараў з рэгіёнаў.
«СГ» і далей працягне працу з літаратарамі, пазнаёміцца з новымі аўтарамі, прадставіць іх сваім чытачам, а пра старых сяброў па літаратурным Парнасе, спадзяёмся, раскажам крышачку больш. Мова ж — золата продкаў.
bizyk@sb.by
