Encyklopedię historii muzyki białoruskiej napisała nie Akademia Nauk, tylko jedna osoba. To znany muzyk, lider zespołu “Stary Olsa” Zmicier Sosnowski. Prowadził badania w ciągu 10 lat, w końcu książka została wydana pod tytułem “Historia białoruskiej kultury muzycznej od czasуw starożytnych do końca XVIII wieku”. A więc ciąg dalszy nastąpi. Zmicier przygotował już rękopis o rozwoju kultury piosenkarskiej i instrumentalnej kraju do naszych czasуw.Badanie zmienia wyobrażenie o miejscu Białorusi w Europie i świecie. Dotychczas wielu myślało, że kraj zawsze szedł w ogonie cywilizacji muzycznej, a tak naprawdę zawsze uczestniczył w globalnych procesach kulturalnych i niekiedy wyprzedzał sąsiadуw.
Sosnowski zna historię muzyki białoruskiej lepiej niż ktokolwiek inny. Niedawno usłyszał, że znany muzyk rockowy Lawon Wolski chciał nagrać dawną muzykę na lutni, a potem zamierzał zrezygnować: “Białorusini przecież nie mieli takiej muzyki”. Sosnowski podpowiedział: “Co najmniej sześciu kompozytorуw lutnistуw żyło na Białorusi w XVI wieku, nie mуwiąc już o tym, że znany francuski lutnista Antuan Gało d’Anżera ostatnie lata życia spędził na terytorium Białorusi”. Badacz uważa, że lutnię trzeba uznać za białoruski instrument.
Zmicier dużo robi na rzecz popularyzacji gry na kobzie. Ten instrument od dawna był znany na białoruskich obszarach jako duda.
— Według wierzeń ludowych — mуwi muzyk i badacz — ten instrument istniał jeszcze w czasach pogańskich. Duda pojawia się w literaturze starobiałoruskiej XV wieku, zaś w XVI wieku maluje się ją w książkach. W ciągu stuleci instrument nie zmienił się, zachował swуj pierwotny wygląd. Na Białorusi w latach 20. XX wieku kobzę uważano za głуwny instrument narodowy, białoruscy kobziarze nawet reprezentowali ZSRR na wystawach międzynarodowych w Paryżu i Monachium w 1926 roku i 1928 roku. Przed II wojną światową kobza była najbardziej rozpowszechnionym instrumentem na Białorusi. Ostatnie dane wypraw i archiwуw potwierdzają, że białoruscy kobziarze grali na wsiach jeszcze w latach 60. XX wieku.
Teraz na kobzie grają tacy ludzie z pasją jak Sosnowski. Rolę głуwnego instrumentu narodowego przejęły cymbały. Zmicier nie zgadza się z taką sytuacją. Po zbadaniu źrуdeł literackich oraz archiwуw przekonał się, że cymbały pojawiły się w białoruskiej muzyce znacznie pуźniej.
— Pierwsza wzmianka o cymbałach pojawia się w utworze “Mowa Rusina o narodzeniu Chrystusa” XVII — XVIII wieku — odwołuje się do źrуdła badacz. — Cymbały trafiły do nas wraz z wędrownymi zespołami zagranicznymi. W białoruskich wsiach rozpowszechniły się dopiero w XIX wieku i powoli, razem z rosyjską harmonią, wyparły dudę. W swoim czasie kierownik kapeli białoruskiej ludowej muzyki instrumentalnej Jуzef Żynowicz uznał dudę za zbyt kapryśną i trudną do opanowania, dlatego głуwnym instrumentem ludu białoruskiego nazwał cymbały. Cieszył się niepodważalnym autorytetem.
Zresztą zarуwno dudy, jak i cymbały zajmują swoje miejsce w kulturze białoruskiej. Zdaniem wspуłczesnego muzyka i etnografa Todora Kaszkurewicza “duda to instrument mężczyzn, budzi uczucia i wzywa do działań, cymbały to instrument kobiet, uspokaja”.
Zmicier Sosnowski nie tylko szuka najstarszych instrumentуw ludowych. Uważa, że muzyka białoruska o bogatej historii w rуżnych okresach wpływała na sztukę muzyczną sąsiadуw.
— Wielu kompozytorуw białoruskiego pochodzenia zdobyło ogуlnoeuropejskie uznanie — Michał Kleofas Ogiński, Stanisław Moniuszko, Napoleon Orda, Mieczysław Karłowicz, Czesław Niemen — wymienia badacz nazwiska bardziej znane w Polsce. — Rosyjscy kompozytorzy Piotr Czajkowski, Mikołaj Rymski-Korsakow rуwnież wykorzystali w swoich utworach białoruskie melodie ludowe. Na Białorusi zdobyli wykształcenie tacy wybitni muzycy jak Fiodor Strawiński (ojciec Igora Strawińskiego), Maria Gulegina, Irma Jaunzem. Dawniej białoruscy muzycy pracowali na dworze krуlewskim Jagiełły, Aleksandra, Zygmunta I oraz Zygmunta II. Podręczniki z teorii muzyki rektora kolegium w Połocku Zygmunta Lauksmina wydawano w Manheimie, Kolonii, Wiedniu. Białoruskie melodie ludowe odnaleziono w IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, w Grand Fantasie Frederyka Chopina, w operze “Borys Godunow” Modesta Musorgskiego. Białoruscy kompozytorzy wykorzystywali cykle na długo przed oficjalnym odkryciem tego chwytu przez Beethovena, zaś polonezy Macieja Radziwiłła to najwcześniejsze wzorce orkiestrowe tego tańca w Europie. Michał Kazimierz Ogiński podpowiedział Josephowi Haydnowi fabułę słynnego oratorium “Stworzenie świata”. Osiem lat przed napisaniem przez Wolfganga Amadeusa Mozarta opery “Wesele Figara” melodia kawatyny Figaro zabrzmiała w cyklu “Do Kasi” Michała Kleofasa Ogińskiego. Pierwszą operę “Faust” we wspуłpracy z Goethe napisał Antoni Henryk Radziwiłł. “Rigoletto” Giuseppe Verdiego rozpoczyna muzyka prawie w całości powtarzająca “diabelski taniec” Mefistofelesa z “Fausta” Radziwiłła. Poza tym Radziwiłł wyprzedził swoje czasy w zakresie siatki motywуw przewodnich, ktуre pуźniej wprowadził do opery Richard Wagner.
Fakty wymienione przez Zmiciera sprawiają wrażenie. Zwłaszcza że badań białoruskich wpływуw muzycznych i obecności białoruskiej muzyki w świecie dotychczas nikt nie prowadził. Wiele faktуw z historii muzyki białoruskiej nie wprowadzono do obiegu naukowego. Muzykologia historyczna na Białorusi dopiero się rozwija. Chociaż wiadomo, że wielu białoruskich muzykуw dobrze znano za granicą. Anna Miejczyk, cуrka mińskiego prawnika D. Miejczyka, występowała w nowojorskiej Metropoliten Opera, została solistką mediolańskiej La Scala i opery San Carlush w Lizbonie. Białoruski śpiewak Michał Zabiejda zdobył uznanie we Włoszech, Czechach i Polsce. Znany białoruski skrzypek i kompozytor Michał Jelski grał na koncertach w Polsce i Niemczech. W tym roku Zmicier Sosnowski zamierza wydać kolejną część swojej encyklopedii, w ktуrej bardziej szczegуłowo opowie o wszystkich zapomnianych faktach z historii kultury.
Wiktor Nowak
