W Mińsku odbył się Republikański Festiwal Prawosławny Betlejek i Teatrów Lalkowych “Niebiosa”

W Monasterze św. Elżbiety w Mińsku przechodził festiwal tradycyjnej białoruskiej teatralnej sztuki batlejki, w którym brały udział 19 zespołów z Białorusi, Rosji, Ukrainy. Gdy jeden z dorosłych uczestników zwrócił się do publiczności, gdzie dzieci było więcej niż dorosłych “Pobatlejemy?!”, sala odpowiedziała pełnym zrozumieniem wezwania. Dzieci ze szkoły niedzielnej w monasterze dobrze wiedzą, czym jest batlejka. Nie jestem pewna, że ta niesamowita forma sztuki jest znana wszystkim.

Skąd pochodzą szopki

Prototypy szopek, batlejek, żłobów, jasełek istniały jeszcze w starożytnej Grecji. Szopki wymienione są w nabożeństwach średniowiecznej Europy. Przez Polskę przyszły na Białoruś. W tych czasach, myśląc o urządzeniu świata, o niebie i ziemi, przestrzeni i czasie, zaciekle dyskutując, popełniając błędów, nagle określili trzy poziomy ludzkiej egzystencji. W górze — niebiańska rozkosz. Na dole — piekło. Pośrodku — ziemia. Tak rzemieślnicy zbudowali domek-skrzynkę z trzema poziomami oraz prostymi kukiełkami. Go można było wziąć na barki i przechodzić ze wsi do wsi i zajazdów, pokazując przedstawienia o Bogu, szatanie, groźnym królu Herodzie, aniołach, diabłach i prostych chłopach.

Naiwne lalki

Białoruś została uznana za cząstkę kultury europejskiej i była na bieżąco z Niemcami, Polską, Rosją, Ukrainą. Tak było aż do początku XX wieku. Informacji o batlejce białoruskiej pozostało bardzo mało. Ślady batlejki znaleziono na witebszczyźnie, w Mirze, Smorgoniach, Dokszycach. Te najstarsze zespoły istnieją i dzisiaj. Najpierw z batlejką pracowali kapłani, potem mieszczanie i chłopi. Teraz — uczniowie, studenci i zawodowi aktorzy.

Obecnie u batlejki pojawili się poważni badacze. Wśród nich wspaniały naukowiec Gurij Baryszew, który udowodnił, że batlejka białoruska — to nie tylko jedna z dostępnych form teatru ludowego, ale cały fenomen kulturowy, ściśle związany przez południowo-wschodnie korzenie słowiańskie. Dlatego wszystkie festiwale batlejki są przedstawione trójcą — Rosja, Białoruś, Ukraina. Jest to nie tylko spektakl lalkowy w szkrzyni, ale rodzaj kultury karnawału w święta Nowego Roku, gdy pojawiają się klowni, wszyscy śpiewają i wodzą korogody. Naiwna dramaturgia lalkowa połączona zarówno z religią i mentalnością narodową. Na Białorusi trzypoziomowy domek stał się dwupoziomowym. Nie chcieli zwracać dużo uwagi na djabłów z dolnej części.

Kościół zaczął prześladować batlejkę z powodu zniekształcenia Ewangelia, a rząd sowiecki — za zbyt odważne teksty o życiu ludzi, czasami za obsceniczne tematy. Wydawało się, że los jej skazany — batlejka w naszych czasach będzie eksponatem muzealnym. Jednak ta prosta, naiwna sztuka nadal żyje i rozwija się, ponieważ niesie w sobie początek duchowy, dostępnym językiem uczy dobroci, wrażliwości, litości. Uczy przede wszystkim dzieci, którym lalki są zrozumiałe od urodzenia do okresu dojrzewania. O tym szła dyskusja na konferencji “Batlejka w przestrzeni kultury ХХІ wieku”.

“Kamizelki” i “Trzy Twarze”

Festiwal batlejek “Niebiosa” dla dzieci jest świętem, dla dorosłych — komunikacją zawodową, wymianą doświadczeń, rozwojem stosunków międzynarodowych, wzmocnieniem tradycji chrześcijańskich.

W dni festiwalu odbywa się akcja charytatywna. Artyści batlejek wyjeżdżają do sierocińców, do domów opieki społeczenej do emerytów, niepełnosprawnych dzieci. Artyści i publiczność rozmawiają w języku sztuki i dają sobie przyjemność. Pomiędzy spektaklami odbywają się programy koncertów i zabaw dla widzów, konkursy, występy dzieci ze szkół z teatralnym kierunkiem.

Festiwal posiada solidne jury z dyplomowanych specjalistów oraz zespół wolontariuszy, codziennie odbywają się warsztaty ze słomy, rękodzieła, animacji, quizy i show klowna Guzika. Aktor Andrej Trezubow jest nie tyle klownem, ile mistrzem gry. Dzieci lgną do niego, bo on rozmawia w ich języku.

Niestety, z powodu problemów finansowych nie udało się przyjechać zespołom z Ukrainy, ale wysłali interesujący materiał filmowy, a nawet raport. Rosja była reprezentowana przez zespoły z Moskwy i miasta Puszkino. “Kamizelki” Swietłany Rupenkowej, “Wędrowna szopka” Aleksandra Grefa, “Trzy Twarze” Wiktora Draguna wykazały wysoki poziom zawodowy i zostały uznane za najlepsze. Teatr A. Grefa, który zdobył Grand Prix, istnieje od 25 lat i ma swój festiwal batlejki “Stary Nowy Rok”.

Przewodniczącym festiwalu “Niebiosa” i jego “nakręcanym motorkiem” — aktor Teatru Rosyjskiego imienia M. Gorkiego Aleksander Żdanowicz. Go dobrze znają białoruskie dzieci (prawie 20 lat) jako prezentera programu telewizyjnego “Kałychanka” (“Kołysanka”).

Ma dużo pracy w swoim teatrze, ale Sasza poświęcił się ożywieniu niezasłużenie zapomnianego ruchu batlejki. Na festiwalu jest prezenterem, pracownikiem sceny, pocieszycielem płaczących dzieci i motorem korogodów.

“Niebieskie” marzenia

Z rozmów z uczestnikami stało się jasne, że kultura batlejki toruje nowe ścieżki przez tworzenie zespołów w szkołach i na uczelniach. Aktywnie pasuje do profesjonalnego teatru, nie tylko lalkowego, ale także dramatycznego. Narodowy Teatr imienia Janki Kupały, Teatr Młodego Widza, Teatr-Studio Aktora Filmowego już stwarzały spektakle batlejki i byłoby dobrze wrócić do nich.

Przykładem propagandy sztuki batlejki jest przewodniczący jury, protojerej Ojciec Siergij (Chrapickij), ojciec dziewięciorga dzieci, z których czworo brały udział w festiwalu.

Organizatorzy “Niebiós” marzą o rozszerzeniu programu konkursowego za pomocą zaproszenia zespołów z Polski, Litwy, Niemiec i innych krajów. Marzą o profesjonalnym wykładaniu, bo dziś białoruskie batlejki rzadko wspinają się powyżej twórczości amatorskiej, o pomocy finansowej od organizacji miejskich. Dopiero wszystko odbywa się na entuzjazmie organizatorów i małym wsparciu finansowym Monasteru św. Elżbiety. Są to marzenia, a w rzeczywistości taki festiwal może stać się jedną z największych duchowych i edukacyjnych imprez dla młodszego pokolenia.