We wspуłczesnym Witebsku zachowało się kilka budynkуw utrwalonych na zawsze w obrazach Marca Chagalla. W tym rуwnież dom przy ulicy Pokrowskiej, zbudowany na pocz. ll. 1900 przez ojca malarza, gdzie Marc spędził lata młodzieńcze. W 1997 r. otwarto tu muzeum, od dziesięciu lat przyjmującego wielbicieli jego talentu. Przedmioty codziennego użytku, odpisy dokumentуw i kopie prac malarza mуwią o losach Marca Chagalla i rodzinie jego rodzicуw. Jednak dyrektor muzeum historyk Ludmiła Chmielnicka jest przekonana, że witebski okres życia twуrcy, liczący 33 lata, nadal kryje sporo tajemnic i zagadek.Zagadka geniusza
Trafiając z małego miasteczka białoruskiego w światową przestrzeń stworzył tak niezwykłą wizję świata, że od ponad kilku dziesięcioleci historycy sztuki nadal toczą dyskusje o jego sposobie i stylu przekazywania percepcji rzeczywistości, poglądуw na to, co ziemskie i co niebieskie, wieczne i przemijające, pozorne i prawdziwe. Właściwie przewrуcił świat do gуry nogami: jego postacie potrafią latać, domy stoją przewrуcone, a krowa gra na skrzypcach.
Na płуtnach ideę “kosmicznego” przewrotu Chagalla uosabiają latający nad miastem zakochani. To stało się powodem dla krytykуw, aby zaliczyć go do grona buntownikуw i marzycieli, ktуrych twуrczość zapowiedziała w pierwszych dziesięcioleciach XX w. początek nowej epoki w kulturze artystycznej ludzkości.
Większość życia Chagall spędził we Francji. W wieku “totalnych” wpływуw Chagall na nikim się nie wzorował. Zagadka artystycznego sposobu myślenia, dążenie dotrzeć do sedna rzeczy, nieobliczalność dialektyki — wszystko to czyni jego sztukę niepowtarzalną. Malowidła na plafonie w Grand Opera w Paryżu, witraże w kościołach w Moguncji, Zurychu i Tewdley, w synagodze w Jerozolimie, mozaikowe panneau dla Biblioteki Narodowej w Chicago, tysiące obrazуw i grafik znajdujących się obecnie w rуżnych krajach na rуżnych kontynentach... Chagall stał się prawdziwym “obywatelem świata”.
Jego tajemnicza twуrczość jednocześnie jest bliska i zrozumiała ludziom rуżnych narodowości i wyznań, i to rуwnież stanowi jedną z zagadek. Być może rozszyfrowanie geniuszu malarza kryje się właśnie w jego rodzinnym mieście, o ktуrym pamięć zachował na całe życie? Dlatego Witebsk wciąż przyciąga ludzi, fascynujących się talentem Chagalla, prуbujących zrozumieć magię sztuki, przekonanych, że po śmierci wielkiego artysty jego dusza nadal lata nad rodzinnym miastem, a obrazy nadal tętnią życiem...
“W kolorach i barwach mуj obraz stoi na granicy życia
i śmierci”
Obecnie Witebsk liczy 233 obiekty wpisane na rządową listę zabytkуw historii i kultury. Z nich z życiem i twуrczością Marca Chagalla jest związany budynek Szkoły Artystycznej, dom rodziny Chagallуw; ku jego czci wzniesiono pomniki, założono Centrum Artystyczne im. M. Chagalla. Pamięci rodaka światowej sławy w Witebsku odbywają się Międzynarodowe Dni Chagalla, plenery. W mieście Chagalla tworzy 94 malarzy należących do Związku Malarzy Białorusi. Zgodnie z tradycją wielbiciele talentu malarza w dniu jego urodzin co roku zbierają się w domu muzeum przy ulicy Pokrowskiej, gdzie odbywa się także przedstawienie teatralne “W odwiedzinach u Marca i Belli”.
W roku jubileuszowym niespodzianką dla mieszkańcуw miasta i gości festiwalu Witebska (w tych dniach trwał Międzynarodowy festiwal sztuki “Bazar Słowiański w Witebsku”) stała się np. kolekcja uśmiechуw Moskiewskiego muzeum klaunуw Mikołaja Czełnokowa. Zasłużony artysta Rosji, reżyser Mikołaj Czełnokow z całego serca polubił Witebsk i zaproponował ideę “klaunуw” organizatorom XVII Międzynarodowych Dni Chagalla. Nie przez przypadek. Temat cyrku zawsze był bliski artyście. Od przeszło ośmiu dziesięcioleci tworzył mit, ekscentrycznie łączący legendy biblijne i obrazy folklorystycznego sposobu myślenia, postacie cyrku i bajek, przedmioty życia codziennego. Czełnokow przywiуzł do Witebska 300 eksponatуw klaunуw zebranych z całego świata — zabawne figurki z Ameryki, Japonii, Włoch, Francji, Belgii... Wszystkie autorskie, ekskluzywne. Był to niezwykle efektowny ukłon talentowi wielkiego malarza.
Razem z dyrektorem muzeum Marca Chagalla w Witebsku Ludmiłą Chmielnicką przechodzimy salami Centrum Artystycznego, zwraca moją uwagę na barwne litografie mistrzуw artystycznej awangardy europejskiej: Fernand Lйger, Alexander Calder, Henri Matisse, Juan Miro.
— Mamy te wszystkie prace dzięki nieocenionej pomocy doktora Heinricha Mandela z miasta Irrel w Niemczech — mуwi Ludmiła Chmielnicka. — Od kiedy zaczęliśmy gromadzenie zbiorуw muzeum, podarował nam liczne grafiki Chagalla z osobistej kolekcji. I około dwуch tysięcy książek, ktуre stały się podstawą założonej w 2002 r. specjalistycznej biblioteki naukowej związanej z twуrczością Chagalla i sztuką awangardy klasycznej. Bardzo nam pomуgł w oprawie grafik właściciel prywatnej galerii grafiki Chagalla z miasta Meilen w Szwajcarii Gьnter Komatski.
Kiedy 17 lat temu mieszkańcy Witebska zaczęli tworzyć muzeum właściwie od zera, wsparcia i pomocy udzielili im nie tylko spadkobiercy Chagalla, jego wspуłcześni, ale i osoby, ktуre nigdy nie spotkały się z Mistrzem, lecz ubуstwiają jego twуrczość. W niemieckim Ninburgu zorganizowano nawet “koło wsparcia”, w ktуrego skład weszli doktor Kristofer Goldmann, Greta Scher, Wolfgang Kopf, biznesmen Gerhard Wiegand. Tak muzeum otrzymało pierwsze litografie Chagalla i pierwsze książki o malarzu.
— Od 1997 r. muzeum nawiązało kontakty ze spadkobiercami Marca Chagalla — to wnuczki Meret Meier-Graber (Berno, Szwajcaria) i Bella Mayer (Nowy Jork, USA), przekazały muzeum całą kolekcję grafik swojego dziadka oraz podjęły się organizacji w Witebsku i Mińsku wystaw Chagalla ze zbiorуw rodzinnych — opowiada Ludmiła Chmielnicka. — Odbyło się już pięć takich wystaw. Jeśli chodzi o stworzenie katalogu prac Mistrza, jest to bardzo trudne zadanie. Są porozrzucane po całym świecie. Na razie trudno powiedzieć, kiedy katalog malarstwa Chagalla zostanie wydany.
Tym bardziej, że wciąż odnajdują się nowe fakty. Witebscy historycy niedawno odnaleźli w archiwach nowe dokumenty o nauce Marca w miejscowej szkole miejskiej oraz studiach jego żony Belli na wyższych kursach żeńskich w Moskwie. Ludmiła Chmielnicka prowadzi obecnie szczegуłowe badania rodowodu malarza (na razie “przegląda” witebskie korzenie po linii dziadka i łoźnieńskie — po kądzieli).
Waleria Stasiuk
